Dagblaðið Vísir - DV - 11.12.2020, Blaðsíða 17

Á ÞINGPÖLLUM
Björn Jón
Bragason
eyjan@eyjan.is
Í síðustu viku mælti Bjarni Benediktsson, fjármála- og efnahagsráðherra,
fyrir frumvarpi til laga um
svonefnda almannaheilla-
starfsemi, en lagt er til að
stórauka hvata til stuðnings
við félög og sjálfseignar-
stofnanir sem vinna í þágu
almannaheilla og létta sömu-
leiðis skattbyrði þessara aðila.
„Þriðji geirinn“
Hugtakið almannaheill er
býsna víðfemt. Hér getur
verið átt við starfsemi mann-
úðar- og líknarfélaga, æsku-
lýðs- og íþróttafélaga, björg-
unarsveita, menningar- og
listafélaga og svo mætti
áfram telja. Þessi félög eru
stundum kölluð „þriðji geir-
inn“ en það er þá starfsemi
sem hvorki er hluti af hinu
opinbera né einkageiranum.
Hér á landi annast frjáls fé-
lagasamtök margvísleg brýn
samfélagsleg verkefni sem
opinberir aðilar þyrftu ella að
sinna og að líkindum gjarnan
með miklu meiri tilkostnaði.
Nefna má hjálparsveitir skáta,
flugbjörgunarsveitirnar og
slysavarnardeildir. Þar vinna
þrautþjálfaðar sveitir fórnfúst
starf – oft við háskalegar að-
stæður. En starfsemi af þessu
tagi verður ekki rekin án fjár-
hagslegs stuðnings fólks og
fyrirtækja.
Margvíslegar ívilnanir
Samkvæmt frumvarpinu verð-
ur einstaklingum heimilað að
draga framlög til almanna-
heillastarfsemi fyrir allt að
350 þúsund krónur á ári frá
skattskyldum tekjum sínum
utan atvinnurekstrar. Þá er
lagt til að atvinnurekendur
geti dregið frá framlög sem
nema allt að 1,5% af árstekjum
frá skattskyldum tekjum sín-
um en hlutfallið er núna 0,75%.
Einnig er boðað að almanna-
heillafélög verði undanþegin
greiðslu tekjuskatts og stað-
greiðslu skatts af fjármagns-
tekjum, auk undanþágu frá
greiðslu virðisaukaskatts með
nánar tilgreindum skilyrðum.
Félög af þessu tagi verði einn-
ig undanþegin greiðslu stimp-
ilgjalda og fleira mætti nefna,
svo sem að lögð er til undan-
þága frá greiðslu erfðafjár-
skatts af gjöfum til almanna-
heillasamtaka.
Samfélag virkra borgara
Víða erlendis er skattalegum
hvötum beitt til að efla starf-
semi frjálsra félagasamtaka
og sjálfseignarstofnana sem
starfa í þágu almannaheilla,
en það eru þá félög sem ekki
hafa fjárhagslegan tilgang
og stefna að því að bæta hag
almennings með einhverjum
hætti. En sem dæmi má nefna
að þá voru hugmyndir um
stóraukið vægi almannaheilla-
starfsemi veigamikill þáttur í
stefnu ríkisstjórnar Davids
Cameron, forsætisráðherra
Breta á árunum 2010–2016.
En hann fór fram undir kosn-
ingaslagorðinu „Big Society“
eða stóru samfélagi, sem þá
var hugsað sem sem andstæða
„Big Government“ – færa
ætti sífellt fleiri verkefni nær
borgurunum sjálfum og frá
ríkisvaldinu.
Markmiðið með aðgerðum
stjórnar Camerons var ekki
hvað síst að stefna að stór-
aukinni valddreifingu í sam-
félaginu. Mikilvægt væri að
auka hvata almennings til
sjálfboðaliðastarfs á vett-
vangi frjálsra félagasamtaka
og stuðla þannig að samfélagi
þar sem æ fleiri borgarar létu
sig brýn samfélagsmálaefni
varða með beinni þátttöku, í
stað þess að ætíð væri treyst
á hið opinbera.
Eldheitar hugsjónir
Velferðarkerfið hér á landi
hefur frá fyrstu tíð verið
að stórum hluta rekið af
frjálsum félagasamtökum og
sjálfseignarstofnunum. Nefna
má sjálfseignarstofnunina
Grund og Sjómannadagssam-
tökin sem reistu Hrafnistu-
heimilin. Samband íslenskra
berklasjúklinga (SÍBS) kom á
fót vinnu- og endurhæfingar-
hælinu á Reykjalundi og svo
mætti lengi telja. En til að
grasrótarstarfsemi af þessu
tagi nái að dafna þarf að varð-
veita þær eldheitu hugsjónir
sem liggja til grundvallar og
gera það að verkum að tug-
þúsundir manna og kvenna
séu tilbúin að vinna sjálfboða-
liðastarf í þágu málefnisins.
Hið opinbera má þá ekki með
nokkrum hætti tálma starf-
semina.
Mikilvægi frjálsra
félagasamtaka
Segja má að framkomið frum-
varp um skattaívilnanir til
almannaheillafélaga feli í sér
viðurkenningu á mikilvægu
hlutverki frjálsra félagasam-
taka og sjálfboðaliða í sam-
félaginu, en athugun starfs-
hóps um þetta málefni leiddi
í ljós að í nágrannaríkjunum
væru skattalegir hvatar til
starfsemi almannnaheilla-
samtaka mun víðtækari en
hér á landi. Verði frumvarpið
að lögum má vænta þess að
styrkari stoðum verði rennt
undir margvíslega starfsemi
frjálsra félagasamtaka.
Almannaheill, samtök fé-
laga og sjálfseignarsamtaka
í almannaheillastörfum, hafa
fagnað frumvarpinu sem sé
að þeirra áliti til mikilla bóta
fyrir „þriðja geirann“. Þau
segja tillögurnar bæta veru-
lega skattalega stöðu samtaka
sem vinna að almannaheill og
þar muni mestu um heimildir
til handa einstaklingum til að
lækka skattgreiðslur sínar
með því að beina styrkjum til
viðurkenndra almannaheilla-
félaga. Skattaleg hvatning af
þessu tagi er í sumum öðrum
löndum talin mikilvægust
allra þeirra skattaívilnana
sem þessum félögum eru
búnar.
Ganga mætti lengra
Þrátt fyrir að stór skref séu
stigin með þessu frumvarpi
má velta því upp hvort ekki
sé rétt að ganga lengra og
skoða til að mynda greiðslur
almannaheillasamtaka á inn-
skatti virðisaukaskatts sem
nú vega þyngra en aðrar skatt-
greiðslur í útgjöldum þessara
samtaka, en mörg sambæri-
leg samtök í nágrannalönd-
unum eru undanþegin þessum
skatti.
Hér að framan var nefnt að
varðveita þyrfti þær eldheitu
hugsjónir sem lægju þessum
félögum til grundvallar – en
það þarf líka að kveikja nýjar
og skapa skilyrði til þess að
borgararnir geti með auðveld-
ari hætti tekið sig saman um
lausn margvíslegra þjóðþrifa-
mála – og að slík starfsemi fái
búið við sem hagfelldast laga-
umhverfi í öllu tilliti. n
Hjálparsveitir vinna fórnfúst starf – oft við háskalegar aðstæður. MYND/AUÐUNN
SKOÐANAPISTILL
BORGARARNIR VIRKJAÐIR
TIL ÞJÓÐÞRIFAVERKA
Frumvarp til laga um almannaheillafélög felur í sér viðurkenningu
á mikilvægi starfsemi sem stundum er nefnd „þriðji geirinn“.
En til að
grasrótar-
starfsemi
af þessu
tagi nái að
dafna þarf
að varðveita
þær eldheitu
hugsjónir
sem liggja til
grundvallar.
EYJAN 17DV 11. DESEMBER 2020