Feykir - 21.08.2019, Side 9

Á Félagsleikum Fljótamanna, sem haldnir voru
um verslunarmannahelgina, var efnt til
ýmissa viðburða, m.a. morgunverðarfundar um
félagssögu Fljóta. Meðal þeirra sem þar töluðu
var Örlygur Kristfinnsson, oft kenndur við
Síldarminjasafnið á Siglufirði. Erindi hans
nefndist Bakkabræður og áhrif þeirra í
nútímanum. Þar fjallaði hann um þá bræður sem
Fljótamenn og sagði nokkrar sögur af
mögulegum afkomendum þeirra. Í pokahorninu
geymdi hann magnaða sögu sem fáir, ef nokkur í
salnum, hafði áður heyrt. Þar segir frá því að
Bakkabræður hafi verið frumkvöðlar í
saltfiskviðskiptum við Spánverja og annað
óvænt leynist í sögunni.
Feykir fékk góðfúslegt leyfi Örlygs til að birta
söguna, sem ekki hefur birst á prenti fyrr.
Sögurnar af Bakkabræðrum eru fjórtán í
þjóðsagnasafni Jóns Árnasonar en nýlega fannst í
Þjóðskjalasafni Spánar í Madríd rituð frásögn sem um
aldir hafði lifað á vörum spænskra fiskimanna. Og
spyrja má hvort ekki sé þar kominn efniviður í 15.
Bakkabræðrasöguna. Fjallar hún um það hvernig
fyrstu fiskviðskipti Spánverja og Íslendinga byrjuðu.
Þessi forna munnmælasaga er talin hafa verið skráð
um miðja 19. öld en gleymst og grafist uns rykið var
dustað af henni nýlega. Í henni má ráða í margt sem
snertir bræðurna á Bakka þótt sagan fjalli fyrst og
fremst um það sem að Spánverjunum laut.
Þarna kemur við sögu örnefni sem tengist
sjávarbökkum neðan Bakkabæjar og er skammt ofan
við uppsátur og naust þeirra Bakkabræðra. Þarna á
bakkanum er bolli nokkur eða hvilft þar sem enn má
greina leifar af grjóthleðslu í kring. Mun staðurinn
hafa verið nefndur Bakkahvilft - en fleiri útgáfur
örnefnisins hafa verið við lýði. En í þessari lág söltuðu
þeir þorskafla sinn. Svolítið grjótbyrgi hlóðu þeir í
kring til varnar lágfótu og strekktu húðina af Brúnku
yfir fiskstabbann.
Saltið snöpuðu þeir í fyrstu af spönskum skipum
sem þeir hittu fyrir á Fljótagrunni. En brátt jukust
samskiptin við Spánverjana og urðu að beinum
viðskiptum eftir fáein sumur þegar saltþörfin jókst á
Bakka og bræðurnir fóru að leggja fram alls kyns
prjónles í skiptum fyrir þessa nauðsynjavöru sem
saltið var.
Og er nú komið að kjarna sögunnar
Einhverju sinni síðla sumars gerðist sá óvenjulegi
atburður að spænsk dugga lagðist að akkerum
skammt undan Bakkafjöru og hóuðu skipverjar til
kunningja sinna í landi sem reru óðara út í skipið. Með
bendingum og einföldu látbragði var Bakkabræðrum
komið í skilning um að ördeyða væri á miðunum og
sama og ekkert hefði aflast. Skemmst er frá að segja
að bræðurnir fluttu allan vetrar- og vorfisk sinn úr
láginni til skips og munu það hafa verið einar fjórar
ferðir á Bakkabátnum.
„Hér fáið þið saltfiskinn góða úr henni Bakkalág okkar“
- kölluðu þeir einum rómi, Gísli Eiríkur og Helgi
„Que?“ - spurði þá dugguskipstjórinn.
„Bakkalág, góurinn – hvergi verkast betri saltfiskur en
í henni Bakkalág!
”Comprendo!”
Tóku nú þeir spænsku gleði sína og greiddu fyrir
fiskinn með dýrindis suðrænum matföngum og
þremur rauðvínskútum auk nokkurs silfursjóðs.
Þegar fram liðu stundir varð þetta að árlegu vinamóti
þarna utan Bakkafjörunnar og fóru æ fleiri fiskimenn
úr Fljótum að taka þátt í fisksölunni – með skreið og
saltfiski.
Þannig æxlaðist það að meðan Bakkabræðrum
entist líf og heilsa dugði þeim spönsku að nefna
Bakkalág til þess að hin árlegu og ærlegu
saltfiskviðskipti þeirra og Fljótamanna færu fram.
Hér má varpa fram þeirri kenningu að á þennan
veg hafi Bakkabræður komið á fyrstu
saltfiskviðskiptunum milli þjóðanna tveggja – auk
þess að þarna varð til veraldarinnar þekkasta nafn á
saltfiskinum: bacalao! – og þannig gætir áhrifa
Bakkabræðra í nútímanum langt út í hinn stóra heim
um alla framtíð – eða svo lengi sem þorskur verður úr
sjó dreginn og saltaður og etinn!
Ath. - rétt er að taka fram að engar áreiðanlegar heimildir
eru fyrir hendi um ofangreinda frásögn - höf.
FIMMTÁNDA BAKKABRÆÐRASAGAN
Saltfiskviðskipti
við Spánverja
í Bakkabræðragöngunni endurtók Örlygur Kristfinnsson söguna um Bakkabræður frá morgunverðarfundi deginum áður.
MYND: PF
Hátíð á Skaga
Vel heppnað málþing um
Jón Árnason
Með misjafnri velþóknun
tóku landsmenn á móti
þjóðsögunum 1862, sem æ
síðan hafa verið kenndar við
safnara sinn, Jón Árnason,
en málþing var sl. laugardag
norður á Skagaströnd á
afmælisdegi Jóns. Hann
fæddist á prestsetrinu Hofi
17. ágúst 1819. Hátíðin
hófst með messu í Hofskirkju
klukkan 11, þar sungu
kirkjugestir sálmana með
organistanum, Hugrúnu Sif
og sr. Bryndís
Valbjarnardóttir lagði út af
biblíutextanum og gildi
þjóðsagnanna sem voru
óneitanlega í sviðsljósinu á
þessum merka afmælisdegi.
Eftir messu afhjúpaði
oddvitinn í sveitinni, Dagný
Rósa Úlfarsdóttir á Ytra-Hóli,
söguspjald um Jón Árnason
við félagsheimilið Skagabúð.
Þar voru svo gestum boðnar
veitingar, dýrindis kjötsúpa og
kaffi á eftir. Landsbókasafn -
Háskólabókasafn stóð fyrir
þessum veitingum og veglegri
afmælisveislu um nónbil í
Fellsborg, þá var hlé á
málþinginu þar sem fluttir
voru fyrirlestrar um þjóðsögur,
söfnun þeirra og gildi.
Forseti Íslands, Guðni Th.
Jóhannesson flutti fyrsta
erindið á málþinginu í
Fellsborg, Rósa Þorsteinsdóttir,
Kristján Sveinsson og Ólína
Kjerúlf Þorvarðardóttir fluttu
þá sína fyrirlestra, en Örn
Hrafnkelsson, sagnfræðingur
á Landsbókasafninu, stjórnaði
þinginu. Þar voru tónlistar-
atriði undir stjórn Hugrúnar
Sifjar, sem gestir þökkuðu vel
og nutu eins og fyrirlestranna
en kl. 16.30 var komið að
afhjúpun minnisvarða undir
Spákonufellshöfða. Guðni
forseti afhjúpaði þar mynd
listamannsins Helga Gísla-
sonar af Jóni og útskýrði verk
sitt fyrir gestunum.
Klukkutíma síðar var
opnuð í bókasafninu í Gamla
kaupfélagshúsinu kynning á
starfi og ævi Jóns, þar var
Ingibjörg Steinunn Sverris-
dóttir landsbókavörður sem
bauð síðan gestum léttar
veitingar þar á staðnum.
Nefndarmönnum, tón-
listarmönnum og fyrirlesurum
bauð síðan Landsbókasafnið
til kvöldverðar í Fellsborg þar
sem góð gleði ríkti fram eftir
kvöldi. Að sunnudagsmorgni
var ganga um Spákonu-
fellshöfða og fleiri sögustaði í
þorpinu með leiðsögn Ólafs
Bernódussonar.
Myndir af hátíðinni má sjá
á ljósmyndavef Árna Geirs
Ingvarssonar.

Ingi Heiðmar Jónsson
Mynd: Forseti Íslands, Guðni Th. Jóhannesson við minnismerki Helga Gíslasonar
af Jóni Árnasyni. Mynd af forseti.is
31/2019 9