Læknablaðið - maj 2020, Qupperneq 57

LÆKNAblaðið 2020/106 281

F R Á E M B Æ T T I L A N D L Æ K N I S 3 3 . P I S T I L L
Andrés Magnússon læknir
Ólafur B. Einarsson verkefnastjóri
Svava H. Þórðardóttir lyfjafræðingur
Á umliðnum árum hefur rannsóknarnefnd samgönguslysa fengið
til athugunar banaslys þar sem rekja mátti orsakirnar til þess að
ökumennirnir höfðu verið á lyfjum sem slævðu getu þeirra til
þess að stjórna bifreið. Þótt yfirleitt sé um að ræða lyf sem þekkt
eru að því að valda skertri ökuhæfni hafa einnig borist mál þar
sem hinn látni hefur verið með mjög háa blóðþéttni af lyfjum
sem venjulega eru ekki talin skerða aksturshæfni mikið. Eitrunar-
gildi af venlafaxíni og virku umbrotsefni þess hafa komið upp
í tveimur málum og í öðru tilvikinu var um að ræða banaslys.
Rannsóknarnefnd samgönguslysa óskaði eftir því að Embætti
landlæknis myndi vekja athygli lækna á þessu.
Venlafaxín er þunglyndislyf sem hefur áhrif á endurupp-
töku serótóníns og ýmsar rannsóknir benda til þess að í hærri
skömmtum geti venlafaxín einnig hamlað endurupptöku nora-
drenalíns. Lyfið er mikið notað þunglyndislyf á Íslandi og í fyrra
(2019) fengu alls 5395 manns því ávísað en notkun þess hefur
aukist undanfarin ár, sjá mynd 1. Árið 2019 var einstaklingum
eldri en 66 ára ávísað 22% allra þunglyndislyfja á Íslandi en
þessi aldurshópur fékk 19% allra ávísana á venlafaxín. Byrjun-
arskammtur er 75 mg á dag en hámarksskammtur 375 mg. Ýmis
ensím í lifur umbrjóta venlafaxín en sýtókróm P450 ensímið
CYP2D6 breytir venlafaxíni í virka umbrotsefnið O-desmetýlven-
lafaxín (ODV). Rannsóknarstofa í lyfjafræði mælir blóðþéttni ven-
lafaxíns og gefur upp viðmiðunarmörk fyrir venlafaxín + ODV
á bilinu 250-750 ng/ml. Eins og með mörg önnur þunglyndislyf
hefur ekki tekist að sýna fram á góða fylgni milli blóðþéttni ven-
lafaxíns og virkni þess.
Virk og óvirk umbrotsefni venlafaxíns skiljast út um nýrun. Í
Sérlyfjaskrá segir: Kyn eða aldur viðfanga hefur ekki marktæk áhrif á
lyfjahvörf venlafaxíns eða ODV. Sumar rannsóknir benda þó til þess
að umbrot og útskilnaður þessara efna breytist mjög með aldri.1 Í
ákveðnum CYP2D6-arfgerðum (slow metabolizers) hefur verið sýnt
fram á áttfaldan mun á blóðþéttni venlafaxíns milli einstaklinga
yngri en fertugra og eldri en 65 ára.2 Há blóðþéttni venlafaxíns í
dauðsföllum hefur verið tengd hárri tíðni á milliverkunum ven-
lafaxíns við önnur lyf.3 Bæði umferðarslysin sem getið var um að
ofan voru hjá eldri einstaklingum og sérstaklega var
O-desmetýlvenlafaxín hækkað.
Það er vel þekkt að benzódíazepín hafa veruleg áhrif á hæfn-
ina til þess að stjórna ökutæki en niðurstöður rannsókna á áhrif-
um þunglyndislyfja á aksturshæfni eru ekki eins afgerandi. Sum-
ar rannsóknir finna lítil áhrif þunglyndislyfja á aksturshæfni.
Almennt er talið að þunglyndislyf hafi meiri áhrif á aksturs-
hæfni eldri einstaklinga og að hættan sé meiri eftir því sem
skammtarnir eru hærri og styttra síðan einstaklingurinn byrjaði
að nota þunglyndislyfin. Hugsanlega orsakast mesta skerðingin
á ökuhæfni vegna þunglyndislyfja af því að þau hægja á umbroti
benzódíazepína sem ökumaðurinn notar samhliða þunglyndis-
lyfjunum.
Þótt rannsóknarniðurstöður séu ekki einhlítar eru SSRI-lyf
almennt talin öruggari heldur en venlafaxín3 vegna minni áhrifa
á QT-bil, krampa, meðvitundar ástand og fleira.4
Almennt minnka afköstin við að útskilja lyf með aldri og
því þarf að fylgjast betur með eldri einstaklingum, huga að
skammtastærðum og jafnvel mæla þéttni lyfja, svo sem venla-
faxíns í blóði. Einnig þarf að huga betur að milliverkunum og
samverkunum lyfja hjá eldri einstaklingum, svo og samverkun-
um með áfengi. Venlafaxín, og sérstaklega hið virka umbrotsefni
þess, O-desmetýlvenlafaxín, hefur oftsinnis mælst langt yfir
viðmiðunarmörkum í þeim dauðsföllum sem hafa komið til rann-
sóknar á rannsóknarstofu í lyfja- og eiturefnafræði.
Heimildir
1. Hansen MR, Kuhlmann IB, Pottegård A, Damkier P. Therapeutic Drug Monitoring of
Venlafaxine in an Everyday Clinical Setting: Analysis of Age, Sex and Dose Concentration
Relationships. Basic Clin Pharmacol Toxicol 2017; 121: 298-302.
2. Waade RB, Hermann M, Moe HL, Molden E. Impact of age on serum concentrations of
venlafaxine and escitalopram in different CYP2D6 and CYP2C19 genotype subgroups. Eur
J Clin Pharmacol 2014; 70: 933-40.
3. Launiainen T, Rasanen I, Vuori E, Ojanperä I. Fatal venlafaxine poisonings are associated
with a high prevalence of drug interactions. Int J Legal Med 2011; 125: 349-58.
4. Whyte IM, Dawson AH, Buckley NA. Relative toxicity of venlafaxine and selective seroton-
in reuptake inhibitors in overdose compared to tricyclic antidepressants. QJM 2003: 369-74.
Umferðarslys á Íslandi vegna of
hárrar blóðþéttni venlafaxíns og
umbrotsefna þess