SÍBS blaðið - febr 2020, Qupperneq 4

4
SÍBS-blaðið
Loftgæði geta haft áhrif á
heilsu og vellíðan og því er
mikilvægt að gæði lofts séu
tryggð. Í þessari grein verður
farið yfir helstu áhrifaþætti
loftgæða innandyra. Áhrif
slæmra loftgæða á heilsu
og samsetningu innilofts.
Sérstaklega fjallað um raka-
skemmdir, orsakir, úttektir
og fyrirhyggju í þeim efnum.
Að lokum verður farið yfir
mikilvægi efnisvals.

INNILOFT OFT MENGAÐRA EN ÚTILOFT
Í fyrstu hljómar það ef til vill undarlega en ef við hugsum
okkur betur um, segir það sig sjálft: inniloft getur verið marg-
falt mengaðra en útiloft. Við opnum gluggann til að hleypa
inn fersku útilofti, ekki öfugt. Inniloft á ávallt uppruna sinn í
útilofti og því eru loftgæðin inni alltaf að einhverju leyti háð
ástandinu utandyra hverju sinni.
Húsin okkar mynda nærumhverfi okkar að mestu og því er
afar mikilvægt að innivist sé góð og ekki heilsuspillandi. Góð
innivist felst í mörgum þáttum eins og loftgæðum, lýsingu,
hljóðvist, öryggi, rúm- og fagurfræði.
ÁHRIFAÞÆTTIR INNILOFTS, LOFTGÆÐA
Inni í byggingum geta loftgæðin verið eins mismunandi og
byggingarnar eru margar. Loftgæði ráðast af þeim efnivið sem
notaður er í byggingar og fólkinu sem þar dvelur. Einnig þeim
ögnum, efnum, lofttegundum, örverum og lífverum sem fyrir-
finn ast hverju sinni innandyra. Hver manneskja á sitt eigið
örverumengi og það sama má segja um hvert hús, en hægt er
að auðkenna hús með loftgæðum þess og örverum. Örverur,
bæði slæmar og góðar, fylgja okkur hvert sem við förum og
í byggingum má rekja ,,slóð“ þeirra einstaklinga sem hafa
þar viðveru hverju sinni. Uppruni flestra þeirra baktería sem
finnast innandyra má rekja til fólks og gæludýra.
Sú tækni að geta DNA raðgreint ryk í húsum hefur gefið
okkur margfalt meiri upplýsingar en áður var hægt að fá með
eldri aðferðum. Með því að taka DNA sýni má sjá að ræktun
á agarskálum gefur okkur í raun afar takmarkaðar upplýs-
ingar um hvaða örverur raunverulega má finna. Þess vegna
vitum við nú betur en áður að örverumengi bygginga er flókið
vistkerfi sem verður til við samspil útilofts, staðsetningar,
ástands, virkni byggingar og notenda (Adams R ofl, 2016).
Agnir og efni koma frá þeim húsbúnaði, byggingarefnum
og efnasamböndum eins og meindýraeitri, eldtefjandi efnum
og rokgjörnum lífrænum efnum sem notuð eru við heimil-
ishald eða rekstur. Þessi efni gufa úr efnum eða húsbúnaði og
safnast saman í innilofti. Ef við loftum ekki reglulega út getur
styrkur þeirra valdið okkur óþægindum og jafnvel veikindum.
Þessi mengun, agnir eða efni eru næstum aldrei sýnileg.
HELSTU HEILSUFARSEINKENNI
ÞAR SEM LOFTGÆÐUM ER ÁBÓTAVANT
Einkennin sem koma hér fram eru almenn og algeng en þau
tengjast viðveru í ákveðnu húsnæði, koma oftast fram mörg í
einu og geta verið langvarandi. Einstaklingsbundið er hvaða
einkenni koma fram hverju sinni:
• Slímhúðareinkenni, þurrkur, eymsli, bólgur: augu, nef og
háls
• Astmi, mæði eða ofnæmiseinkenni
• Tíðari og verri öndunarfærasýkingar eða einkenni frá
loftvegum
• Þreyta og flensulík einkenni
• Minnistruflanir og erfiðleikar við einbeitingu
• Meltingartruflanir eða ógleði
• Höfuðverkir eða aðrir verkir
• Húðvandamál
• Truflun í ónæmiskerfi
• Munur á óþægindum og veikindum
Það er aldrei hægt að gera öllum til geðs sem dvelja saman í
híbýlum. Ávallt eru 5-10% einstaklinga sem finna fyrir ein-
hverjum óþægindum, til dæmis vegna dragsúgs, kulda, hita
eða vegna þess að loft er þurrt.
Mikilvægt er að rugla ekki saman þægindastigi fólks og
veikindum. Þegar fólk veikist getur það misst úr vinnu, tapað
vinnuþreki og misst þrótt. Hjá þessum hópi verða sýkingar
tíðari, flensulík einkenni ríkjandi, verkir, þreyta og önnur ein-
kenni eða kvillar sem skerða lífsgæði. Greinilegur munur er á
milli óþæginda og veikinda.
RAKASKEMMDIR OG MYGLA
Í vestrænum löndum þegar loftgæði eru verulega slæm og
veikindi til staðar sem tengja má við ákveðið húsnæði, má í
flestum tilfellum rekja það til rakaskemmda. Þess má geta
hér að samkvæmt Alþjóðaheilbrigðismálastofnunni er aukin
áhætta fyrir heilsu að dvelja í rakaskemmdu húsnæði (WHO,
2009). Engu að síður eru aðrir þættir mikilvægir eins og áður
er getið og verður betur farið yfir.
Þar sem byggingar verða fyrir vatns- eða rakaálagi sem
leiðir til rakaskemmda má reikna með vexti rakasækinna
örvera (myglu, baktería og geislabaktería), aukinni útgufun
frá byggingarefnum, ögnum og afleiðuefnum eins og eitur-
efnum (t.d. mycotoxin, endotoxin). Einnig má búast við að
öragnir (nanoparticles) losni frá byggingarefnum og örverum.
Að halda húsum þurrum er einn veigamesti þátturinn í því
að halda loftgæðum ásættanlegum, ásamt því að hafa þau
hrein og tryggja regluleg loftskipti.
Byggingar skemmast í flestum tilfellum eða í 80% til-
fella vegna veðrunar, raka, grotnunar og niðurbrots. Orsakir
rakaskemmda og myglu í byggingum má rekja til hönnunar,
verklags við framkvæmdir, efnisvals, tjóna, notkunar og skorti
á eðlilegu viðhaldi. Uppruni vatns getur verið frá úrkomu,
regni eða snjókomu, jarðvatni, byggingarraka, frá lögnum eða
vegna notkunar.
Loftgæði innandyra
Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir
líffræðingur B.Sc.,
Eflu verkfræðistofu
Grein