SÍBS blaðið - feb. 2020, Blaðsíða 13

13
1. tbl. 2020
(3). Búast má við að hlutfall
ösku sé hærra í grennd við
Eyjafjallajökul þar sem ösku-
fallið var sem mest. Nefna
má, að ef aska er undan-
skilin í þessari rannsókn
þá fer hlutfall malbiks upp í
21%, bremsuborða í 20% og
sót í 35%. Nýlegasta rann-
sóknin er frá árinu 2017 og
byggir á sýnatöku í Reykja-
vík árið 2015. Þar mátti sjá
að malbik var komið upp
undir 50%, sót og salt var
sambærilegt og mátti sjá í
rannsókn frá árinu 2013 (4)
(1. mynd).
Niðurstöður þessara
þriggja rannsókna sýna
nokkuð ólíkar niðurstöður
en eins og fyrr hefur verið
nefnt byggist efnasamsetn-
ing svifryks á uppsprettu
þess, árstíðinni sem sýnið
var tekið og hvernig veður-
far hefur verið fyrir sýna-
töku en veðurfar hefur
einnig mikil áhrif á styrk
svifryks í andrúmsloftinu.
Því er mikilvægt að þetta
verði rannsakað frekar
en einnig er mikilvægt að
rannsaka uppruna svifryks
á fleiri þéttbýlum svæðum
heldur en í höfuðborginni,
t.d. Akureyri.
Utan þéttbýlisstaða eru
uppsprettur svifryks m.a.
sandfok, eldgos (öskufall/öskufok) og uppþyrlun ryks af
malarvegum. Utan þéttbýlis er hærri svifryksmengun einna
helst í moldar-, sand- og/eða öskufoki sem eykst er snjóa
leysir og jörð nær að þorna. Ryk frá malarvegum er vandamál
víða úti á landi og þá sérstaklega í þurrkum að sumri til. Með
auknum ferðamannastraumi hafa íbúar nálægt þjóðvegum
sem ekki er búið að malbika verið að upplifa hærri styrk
svifryksmengunar og ábendingar hafa borist Heilbrigðis eftir-
liti Norðurlands vestra og Umhverfisstofnunar vegna þessa
(5). Umræddir vegir eru rykbundnir að vori en sú rykbinding
er venjulega úr sér gengin þegar liðið er á sumarið og ferða-
mannaumferðin er hve mest (júlí og fyrri hluta ágúst). Einnig
getur öskufok orðið töluvert í nálægð við Eyjafjallajökul eftir
sprengigosið í jöklinum árið 2010.
Þegar dags sveiflur í klukkustundastyrk PM10 ársins 2017
eru skoðaðar má sjá að stöðvarnar við Grensásveg, Hús-
dýragarðinn og Akureyri fylgja dæmigerðum sveiflum sem
einkenna loftgæði í borgum og bæjum og helsta uppspretta
svifryksins er bílaumferð. Styrkur PM10 fer hækkandi snemma
á morgnanna og er hærri fram að eftirmiðdegi en það er
lýsandi fyrir aukinn svifryksstyrk af völdum umferðar. Aðrar
stöðvar (Dalsmári í Kópavogi, Hvaleyrarholt í Hafnarfirði
og við Grundartanga) sýna feril í dagsveiflunum sem meira
lýsandi fyrri bakgrunnsstöðvar, þ.e. þar sem að umferð er ekki
alltaf stærsta uppsretta efnisins.
2. mynd. Dagssveiflur í klukkustundastyrk svifryks á Íslandi árið 2017.
Brennisteinsdíoxíð (SO2)
Annað efni sem nauðsynlegt er að hafa sérstakt eftirlit með á
Íslandi er brennisteinsdíoxíð (SO2). Það efni (auk köfnunar-
efnisoxíðs - NOx) veldur m.a. súrri úrkomu. SO2 í andrúmslofti
hér á landi kemur aðallega frá iðnaðarstarfsemi, þ.e. rafs-
kautum sem innihalda brennistein, og frá notkun jarðefna-
eldsneytis. Almennt er mengunin lítil nema í næsta nágrenni
ál- og járnblendiverksmiðja en hefur þó ekki mælst yfir við-
miðunarmörkum þar oftar en heimilt er og áhrifa vegna súrrar
úrkomu hefur ekki orðið vart. Vert er þó að nefna að árin 2014
og 2015 voru óvenjuleg ár er viðkemur SO2 losun. Það átti sér
stað gríðarleg mikil losun efnisins seinnipart ársins 2014 og
fyrripart 2015 og þá sáust hæstu skammtímagildi SO2 sem
mælst hafa. Ástæðan fyrir þessari gríðarlegu losun var eld-
gosið í Holuhrauni sem hófst 31. ágúst og varði til 27. febrúar
2015. Öll þau skipti sem SO2 fór yfir sólarhrings heilsu-
verndarmörk efnisins á þessum árum má rekja til eldgossins í
Holuhrauni. Losun SO2 í eldgosinu var meira en heildarlosun
SO2 í Evrópu allt árið 2011. Styrkur SO2 í andrúmslofti fór
yfir heilsufarsmörk í fjölda skipta víðsvegar um landið og
áhrifanna gætti einnig í Evrópu þar sem styrkur SO2 í and-
rúmslofti varð hækkaður. Til að mynda mældist SO2 gríðarlega
hátt á Reyðarfirði og einnig á Höfn í Hornafirði. Á 3. mynd má
sjá SO2 mælingar frá Höfn í Hornafirði frá upphafi eldgoss-
ins þar til að því lauk. Það voru miklar sveiflur í styrk SO2 á
tímabilinu og sáust skammtíma gildi (10 mínútur) allt upp í