Morgunblaðið - 29.06.2020, Blaðsíða 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 29. JÚNÍ 2020
Fyrir ekki svo
löngu undirrituðu Ör-
yrkjabandalagið og
helstu samtök launa-
manna, eða ASÍ,
BSRB, BHM og
Kennarasambandið,
yfirlýsingu og kröfur
um bættan hag ör-
yrkja hér á landi.
Þetta var mjög
ánægjulegur áfangi í
samskiptum launþegasamtaka og
öryrkja, og það verður svo að
koma í ljós hver árangur og ávinn-
ingur af þessu verður fyrir ör-
yrkja, því ekki veitir nú af að
bæta kjör þeirra. Þessi yfirlýsing
vakti athygli mína og leiddi hug-
ann að því hvers vegna þessi laun-
þegasamtök hafi ekki undirritað
álíka yfirlýsingu til að styrkja
stöðu eldri borgara þessa lands.
Þar er líka mikill óplægður akur,
svo ekki sé meira sagt.
Ég hef áður lýst þeirri skoðun
minni á prenti að eldri borgarar
ættu að koma að kjarasamninga-
borðinu, því eins og staðan er í
dag hafa þeir ekkert um kjaramál
sín að segja, þótt þeir séu hvorki
meira né minna en
rösklega 45 þúsund
talsins, og því með
einum stærstu hags-
munahópum landsins.
Þeir hafa sín lands-
samtök og innan
þeirra er Félag eldri
borgara í Reykjavík
og nágrenni lang-
stærst og öflugast
með um 13 þúsund fé-
lagsmenn, hvorki
meira né minna.
Eldri borgurum verði
tryggð viðunandi kjör
Það má eiginlega segja að eldri
borgurum sé hreinlega skammtað
úr hnefa, án þess að eiga þess
kost að koma á nokkurn hátt að
því að semja um kjör sín. Í fjár-
lagafrumvarpi er slegið fram ein-
hverri prósentutölu, þar sem oft
er erfitt að átta sig á við hvað er
miðað. Fyrir röskum tveimur ár-
um hafði Ellert B. Schram, þáver-
andi formaður FEB í Reykjavík,
frumkvæði að samtali um kjör
eldri borgara við forsætisráðherra
og í framhaldi af því var settur á
laggirnar vinnuhópur til að kanna
kjör þeirra. Þá kom í ljós eins og
við var að búast að í svokallaðri
lægstu tíund voru áberandi eldri
borgarar sem flutt hafa hingað frá
Austur-Evrópu eða fjarlægum
löndum og eiga því lítinn rétt hjá
Tryggingastofnun, en til að vera
þar með full réttindi þarf viðkom-
andi að hafa átt hér lögheimili í 40
ár, og því er réttur þessa fólks,
sem að meirihluta eru konur að
mér skilst, ákaflega takmarkaður
eftir kannski aðeins 10-15 ára dvöl
hér sem íslenskir borgarar. Til að
koma til móts við þennan hóp hef-
ur Ásmundur Einar Daðason fé-
lags- og barnamálaráðherra lagt
fram frumvarp til að styrkja fram-
færslu þessa hóps. En meginatriði
baráttu eldri borgara á auðvitað
að vera að tryggja öllum 67 ára og
eldri viðunandi kjör, þannig að
þeir hafi að lágmarki til fram-
færslu sinnar sömu lágmarks-
upphæð og er í gildandi kjara-
samningum hverju sinni, að ekki
sé nú talað um að þeir hafi úr að
spila jafn hárri upphæð og gert er
ráð fyrir samkvæmt fram-
færsluútreikningum Hagstof-
unnar. Í dag næst hvorugt þess-
ara markmiða, enda hefur þessi
stóri hópur ekkert um kjör sín að
segja. Ráðamenn vitna gjarnan í
alls konar meðaltalstölur, og þá er
gjarnan miðað við 65 ára aldur og
upp úr, en á því aldursbili er fjöld-
inn allur enn í fullu starfi og þar á
meðal mjög tekjuhátt fólk, sem
skekkir myndina allverulega, og
kemur það niður á þeim sem
lægst sitja.
Hálfdrættingar á
við alþingismenn
Til þess að allrar sanngirni sé
gætt, þá hefur fjöldi eldri borgara
vel til hnífs og skeiðar, en það er
hins vegar óhrekjanleg staðreynd
að margir hafa það skítt, sem er
ekki sæmandi íslensku þjóðfélagi.
Talandi um meðaltöl og útreikn-
inga þá hefur þingfararkaup al-
þingismanna hækkað um 125% á
ákveðnu árabili en ellilífeyrir að-
eins um helming þeirrar tölu. Það
er því ekki að ósekju sem Grái
herinn hefur sett á stofn málsókn-
arsjóð til að standa straum af
málaferlum til að fá úr því skorið
hvort skerðing almannatrygginga
standist stjórnarskrá og mann-
réttindasáttmála. Það er vissulega
neyðarúrræði að fara þessa leið,
og hún verður bæði löng og erfið.
Því er mikilvægt að eldri borgarar
standi þétt saman í þessu máli.
Það væri að æra óstöðugan að
telja upp öll þau hagsmunamál
sem samtök eldri borgara þurfa
að berjast fyrir, svo sem vegna
skerðingar bóta þegar þeir stunda
launaða vinnu. Ekki er úr vegi að
minnast á atvinnu- og tekjumissi
margra vegna Covid-faraldursins.
Þá rann upp fyrir mörgum að þeir
sem náð hafa 70 ára aldri og eru
enn í vinnu eiga ekki kost á at-
vinnuleysisbótum og hefur svo
verið í fjölda ára. Þar er því verk
að vinna. Hins vegar gátu þeir
notið hlutabótaleiðarinnar, svo því
sé haldið til haga.
Sanngirniskrafa eldri borgara í
þessum pistli er því þessi: Samtök
launamanna slái álíka skjaldborg
um eldri borgara og öryrkja og
ríkisvaldið kalli fulltrúa eldri
borgara að samningaborðinu til að
fjalla um kjör þeirra og aðstæður.
Eldri borgarar komi að kjarasamningaborðinu
Eftir Kára
Jónasson » Þingfararkaup al-
þingismanna hefur
hækkað um 125% á
ákveðnu árabili en elli-
lífeyrir aðeins um helm-
ing þeirrar tölu.
Kári Jónasson
Höfundur er leiðsögumaður og eldri
borgari.
karijonasson10@gmail.com
Umhverfismál eru
okkur hjá Eimskip hug-
leikin og við leggjum
áherslu á þau í okkar
daglega starfi. Frá
árinu 2014 höfum við
unnið í nánu samstarfi
við hugbúnaðarfyr-
irtækið Klappir grænar
lausnir að því að inn-
leiða rafrænar skipa-
dagbækur í daglegri
starfsemi okkar en almennt eru slík-
ar dagbækur á pappírsformi. Raf-
rænar skipadagbækur gera okkur
kleift að skrá olíunotkun, sorplosun
og margvíslegar upplýsingar um
staðsetningu og ferðaferil hvers skips
á stafrænan hátt. Um leið getum við
sett okkur markmið til að draga enn
frekar úr kolefnisfótsporinu okkar.
Íslenska ríkið sýndi ákveðið for-
dæmi þegar Umhverfisstofnun heim-
ilaði notkun á rafrænum dagbókum
Klappa árið 2018 og við erum stolt af
því að hafa riðið á vaðið og vera nú á
meðal fyrstu flutningafyrirtækja í
heiminum sem nota rafrænar skipa-
dagbækur.
Í dag skrá áhafnir okkar allar upp-
lýsingar bæði rafrænt og líka á papp-
írsformi þar sem alþjóðasamfélagið
hefur ekki enn alls staðar samþykkt
rafrænar dagbækur. Við vonumst þó
til þess að rafrænar dagbækur verði
samþykktar af yfirvöldum um allan
heim sem fyrst og að útbreiðsla
þeirra á heimsvísu verði hröð og
markviss.
Áður fyrr strandaði ógrynni dýr-
mætra gagna á pappírsformi í skip-
unum og nýttist ekki í landi við að
taka upplýstar ákvarðanir um rekst-
urinn. Það er liðin tíð og nú geta
áhafnir skipa og stjórnendur í landi
nýtt og metið dýrmætar upplýsingar
í rauntíma. Þetta leiðir til skyn-
samlegri ákvarðana í rekstri skip-
anna okkar og nýtingu auðlinda, svo
sem olíueyðslu.
Samskipti skipa í höfnum við skrif-
stofur Eimskips hafa aldrei verið
greiðari og þægilegri en nú. Gögnin
streyma einfaldlega á milli skips og
skrifstofu í gegnum gagnaský. Þá
geta skipin okkar svarað ýmsum lög-
bundnum upplýsingakröfum, svo sem
hvað snertir ECA-svæðin (e. emiss-
ion control area) þar sem gilda hertar
losunarreglur, og fylgst er nákvæm-
lega með eldsneytisnotkun í umhverf-
islögsögu Íslands og losun í höfnum.
Með rafrænu dagbókunum gerum
við jafnframt nákvæmar ferða-
skýrslur sem við notum til að svara
kröfum Sameinuðu þjóðanna, Al-
þjóðasiglingamálastofnunar og Evr-
ópusambandsins um umhverfismál
skipanna. Þá draga rafrænu skipa-
dagbækurnar úr pappírsnotkun og
stuðla að nákvæmari skráningu
gagna, enda staðla dagbækurnar
verklag og tryggja að ýtrasta sam-
ræmis sé gætt. Loks getum við fylgst
betur með kolefnisfótspori okkar en
fótspor Eimskips hefur dregist sam-
an um 16% á flutta einingu frá árinu
2015.
Greið upplýsingamiðlun er brýnt
umhverfismál og við leggjum okkur
fram við að nýta þá einstöku staf-
rænu upplýsingatækni sem þróuð
hefur verið á síðustu árum til að
draga úr vistsporinu og bæta rekst-
urinn.
Eftir Falasteen Abu
Libdeh og Jóhann
Steinar Steinarsson
»Eimskip er eitt
fyrsta flutningafyr-
irtækið í heiminum til að
innleiða rafrænar skipa-
dagbækur en verkefnið
hefur verið unnið í sam-
starfi við Klappir
Falasteen Abu
Libdeh
Falasteen Abu Libdeh er sérfræð-
ingur í samfélagsábyrgð hjá Eimskip.
Jóhann Steinar Steinarsson er for-
stöðumaður skiparekstrar hjá Eim-
skip.
fali@eimskip.com og jst@eimskip.com
Jóhann Steinar
Steinarsson
Greið upplýsinga-
miðlun er brýnt
umhverfismálÁrið 1984 ákvað Al-þingi Íslendinga aðhefja útgáfu skömmt-
unarmiða á frelsi til
fiskveiða í einhverjum
fiskitegundum við
strendur landsins.
Miðar þessir voru í
upphafi kallaðir kvót-
ar eða aflamark sem
þótti virðulegra.
Skömmtunarmiðum
þessum var úthlutað í upphafi til út-
gerða miðað við aflareynslu með
einhverjum undantekningum þó.
Síðan þá hefur tegundum skömmt-
unarmiðanna fjölgað jafnt og þétt
og virðist stefnan vera að allar nýt-
anlegar lífverur hafsins verði ein-
göngu nýttar af handhöfum slíkra
skömmtunarmiða. Fiskveiðistjórn-
arkerfið sem er byggt á þessum
skömmtunarmiðum hlaut nafnið
Kvótakerfið eða Aflamarkskerfið.
Um 1990 ákvað Alþingi þjóðarinnar
að leyfa handhöfum skömmtunar-
miðana að versla með þá. Skömmt-
unarmiðarnir eru að sjálfsögðu á
rafrænu formi og sendir til áskrif-
enda sinna árlega. Hafa þessir
skömmtunarmiðar síðan gengið
kaupum og sölum og safnast á sí-
fellt færri hendur og er nú svo
komið að fá stór útgerðarfyrirtæki
fá meginþorra skömmtunarmiðanna
afhentan í áskrift árlega.
Ég vil leyfa mér að kalla þetta
fyrirkomulag aflamarksisma og hef
ýmislegt við hann að athuga. Hlut-
verk fiskveiða er að grisja fiski-
stofna fyrir vexti og nýliðun og ná
þannig frá náttúrunni í þá orku sem
annars færi í lífsbaráttu fiskistofn-
anna. Ljóst má vera að hlutverkið
hentar betur mörgum smáum ein-
ingum en fáum stórum. Þar að auki
eru sum veiðarfæri þannig gerð að
þau veiða vel þegar fiskur er
hungraður en illa þegar fiskur hef-
ur nóg æti. Þau aðlaga
sig sjálfkrafa að þörf-
um náttúrunnar og eru
þannig mun betri en
misvitrir vísindamenn í
að ákveða hvenær og
hvar er þörf á grisjun
og hvenær og hvar
næg orka er til fyrir
vöxt.
Mér hefur sýnst að
frelsi hafi mikla kosti
umfram agað eftirlits-
kerfi byggt á ófull-
burða vísindum. Jafn-
framt má ljóst vera að skaðinn sem
hlýst af því þegar lítill aðili gerir
ranga hluti er miklu minni en þegar
stór aðili brýtur af sér. Einnig hafa
minni aðilar oft eftirlit með hvor
öðrum ef hagsmunirnir fara saman.
Fáránlegast af öllu er þó þegar
þjóðfélag býr til rándýrar eftirlits-
stofnanir til að framfylgja stefnu
sem byggist á röngum vísindum.
Oft verða þessar eftirlitsstofnanir
eins og smalar sem safna saman
smáu einingunum svo stórfyrir-
tækin geti gleypt þær í sig með að-
stoð bankanna sem frekar vilja
þjónusta fáar stórar einingar en
margar litlar. Embættismenn og
stjórnmálamenn virðast haldnir
þessari sömu áráttu. Vissulega þarf
þjóð sem vill stunda úthafsveiðar
stór og fullkomin skip og þau kosta
mikla peninga en það er ekkert sem
segir mér að útgerðarfyrirtæki
slíkra skipa þurfi að eiga stór versl-
unarfyrirtæki eða jafnvel banka og
flutningafyrirtæki. Mér sýnist því
að stórfyrirtækin í íslenska afla-
markskerfinu hafi breyst í allsherj-
arsafnara sem safna saman
skömmtunarmiðum á frelsi til að
veiða fisk og noti þá til að safna
peningum sem líka eru skömmt-
unarmiðar en með víðari tilvísun í
verðmæti. Ljóst er að áhrifa þessa
fyrirkomulags var farið að gæta
löngu fyrir hrun enda jafngildir það
seðlaprentun að fá að veðsetja slík-
ar heimildir mörg ár fram í tímann.
Einn aðaleigandi Íslandsbanka við
hrun var augljóslega Samherji og
aðaleigandi hans jafnframt stjórn-
arformaður bankans. Á síðasta ári
komu fram vísbendingar um að
fyrirtækið Samherji hefði öðlast
veiðiréttindi í Afríku með því að
múta þarlendum áhrifamönnum. Ef
það er rétt liggur í augum uppi að
viðkomandi aflamarksismi er sið-
spillandi kerfi sem virðist leiða fólk
út í glæpastarfsemi og er ekki
seinna vænna fyrir Íslendinga að
spyrna við fótum og athuga sinn
gang.
Aðstoð Íslendinga við fiskveiðar
og vísindastarf í Namibíu kallar á
að þjóðin láti rannsaka þetta mál til
hlítar og horfist í augu við þann
ófögnuð sem henni hefur tekist að
skapa á grunni íslenskra vísinda og
verklags. Ég legg því til að forstjóri
Hafrannsóknastofnunar og sjávar-
útvegsráðherra, sem jafnframt er
fyrrverandi stjórnarformaður Sam-
herja, fari ásamt forstjóra Sam-
herja til Namibíu og leiti sátta við
namibísku þjóðina fyrir hönd okkar
Íslendinga. Ég vil benda á að ým-
islegt mætti gera fyrir skipstjóra-
gjafa-kvótann sem Samherji fékk í
vöggugjöf í upphafi aflamarksism-
ans. Jafnframt legg ég til að þorsk-
veiðar verði auknar til muna og að
togveiðum verði vísað út fyrir 25
mílur og sem mest frelsi verði á
nýtingu fisks með vistvænni veið-
arfærum innan þeirra marka. Þá er
rétt að það komi fram að ég tel
glæpsamlegt að svipta byggðir
veiðirétti sem byggðust upp vegna
nálægðar við gjöful fiskimið. Einnig
tel ég heiðarlegt að það komi fram
að undirritaður hefur verið flokks-
bundinn sjálfstæðismaður í rúman
aldarfjórðung og telur að frelsi
skuli alsstaðar viðhaft sem kostur
er. Ef eftirlits er þörf á það fremur
að beinast að hinum stóru sem
mestum skaða geta valdið eins og
dæmin sanna.
Lifið heil.
Skömmtunarmiðaprentsmiðjan
Eftir Sveinbjörn
Jónsson
Sveinbjörn Jónsson
»Hlutverk fiskveiða
er að grisja fiski-
stofna fyrir vexti og ný-
liðun og ná þannig frá
náttúrunni í þá orku
sem annars færi í lífs-
baráttu fiskistofnanna
Höfundur er sjómaður og ellilífeyr-
isþegi.
svennij123@gmail.com
ÞÚ FINNUR ALLT Á FINNA.IS
HVAR ER
NÆSTA
VERKSTÆÐI?