Morgunblaðið - 31.08.2020, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 31. ÁGÚST 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Shinzo Abe,forsætis-ráðherra
Japans, tilkynnti
óvænt fyrir helgi
að hann hygðist
segja af sér emb-
ætti af heilsufars-
ástæðum. Abe er ekki á förum
strax, þar sem hann hyggst
sitja áfram þar til flokkur
hans, frjálslyndir demókrat-
ar, hefur ákveðið eftirmann.
Engu að síður er nú senn á
enda einn merkasti stjórn-
málaferill í sögu Japans eftir
stríð.
Þetta er í annað sinn sem
Abe víkur og aftur er það
vegna sáraristilbólgu, en sami
sjúkdómur varð til þess að
binda enda á fyrri forsætis-
ráðherratíð hans árið 2007. Þá
hafði Abe einungis setið í um
eitt ár, en um leið hafði hann
afrekað það að verða yngsti
forsætisráðherrann í sögu
Japans. Nú kveður hann sem
sá forsætisráðherra sem setið
hefur lengst við völd, en þeim
áfanga náði hann fyrir réttri
viku, þó að fátt hafi bent til
þess þegar hann hætti í fyrra
skiptið að hann ætti aftur-
kvæmt í stól forsætisráðherra
enda voru pólitískir vindar þá
óhagstæðir, auk veikindanna.
Ljóst er að sjónarsviptir
verður að Abe, en hann hefur
á undanförnum átta árum sett
mjög mark sitt á japanskt
samfélag og efnahagslíf.
Stefna hans í efnahagsmálum,
Abenomics, var umdeild í
fyrstu og hefur aðeins heppn-
ast að hluta, meðal annars
vegna mikillar tregðu til um-
bóta í japönskum stjórn-
málum. Kerfislegar umbætur,
auk þenslustefnu á sviði ríkis-
fjármála og peninga voru þær
þrjár örvar, eins og Abe orð-
aði það, sem stefnan byggðist
á. En þó að hún hafi ekki
gengið eftir að öllu leyti á hún
sinn þátt í að Japan er nú
þriðja stærsta hagkerfi
heimsins á eftir Bandaríkj-
unum og Kína, og hefur stuðl-
að mjög að velsæld Japana
eftir erfiða áratugi þar á und-
an, allt þar til kórónuveiran
kom til með kunnuglegum
bresti. Í þeim efnum hefur
Japan þó einnig tekist til-
tölulega vel upp, dauðsföll eru
fá og efnahagurinn hefur orð-
ið fyrir minna höggi en í flest-
um þeim ríkjum sem hið
þróaða Japan ber sig saman
við. Engu að síður hefur kór-
ónuveiran fært Japönum ýms-
ar áskoranir, en ríkisstjórnin
hefur sinnt sóttvörnum af
mikilli festu. En blikur eru á
lofti í Japan eins og víðast, þar
sem kórónuveirukreppan
gæti farið mjög
illa með afrakst-
urinn af efnahags-
stefnu Abes.
Á alþjóðavett-
vangi hefur Abe
verið fastur fyrir,
en um leið gert
sitt til þess að bæta samskipti
Japans við flestar aðrar þjóð-
ir, að mögulega Kína og Norð-
ur-Kóreu undanskildum. Um
leið hefur hann umbreytt
varnarstefnu Japana og eflt
varnarsveit Japans, eins og
herinn er kallaður, og náð að
halda góðum tengslum við
helstu bandamenn landsins,
þar á meðal Bandaríkjamenn
og Trump Bandaríkjaforseta.
Hann náði þó ekki því mark-
miði sínu að breyta stjórnar-
skránni hvað herinn snertir,
en hann vildi fjarlægja úr
henni ákvæði sem sett var inn
eftir stríð og helgast af árás-
argirni, og ofbeldisverk jap-
anska hersins á árunum fyrir
stríð og í stríðinu. Í stjórnar-
skránni er þess vegna enn
ákvæði sem takmarkar beit-
ingu hersins, eða varnarsveit-
arinnar.
Það segir sína sögu, að áður
en Abe tók við árið 2012,
höfðu Japanir átt fjórtán for-
sætisráðherra á tuttugu ár-
um. Og þó að Frjálslyndi
demókrataflokkurinn væri
oftast nær við stjórnvölinn, þá
segir það sig sjálft að slíkar
hreyfingar á æðstu stöðum
eru lítt fallnar til þess að
stuðla að stöðugleika.
Hin endurnýjuðu veikindi
Abes koma á tíma þegar hann
átti einungis um ár eftir af
kjörtímabili sínu, og var fast-
lega gert ráð fyrir að hann
myndi þá setjast í helgan
stein. Þá má ætla að hann
hefði gjarnan vilja leiða Japan
þegar kastljós heimsins bein-
ist að því, sem ætla má að
verði næsta sumar þegar Ól-
ympíuleikarnir verða vonandi
haldnir þar í landi.
Það er þó ekki síst vegna
þess hversu þungar áskoranir
eru framundan, sem Abe telur
sig nauðbeygðan til þess að
víkja nú. Þær ákvarðanir sem
þarf að taka verða síst auð-
veldari, þegar heilsan er ekki
til staðar og gera má ráð fyrir
að Abe hafi sjálfur viljað stýra
brottför sinni í stað þess að
hætta á að hrekjast á brott
eftir farsælan feril. Ljóst er
þó að Abe skilur eftir sig stórt
skarð, sem eftirmaður hans,
sem ekki er augljóst hver
verður, mun eiga í erfiðleikum
með að fylla. Það er því hætt
við að nú taki aftur við tímabil
óstöðugleika í japönskum
stjórnmálum.
Eftir farsælan feril
skilur Shinzo Abe
eftir sig tómarúm
sem óljóst er
hvernig verður fyllt}
Sjónarsviptir
M
iðflokkurinn hefur gagnrýnt
stefnuleysi ríkisstjórnarinnar í
baráttunni við kórónuveiru-
faraldurinn. Ríkisstjórnin ákvað
að loka landinu með svo skömm-
um fyrirvara að ferðamenn þurftu að snúa við í
Leifsstöð þar sem við þeim blasti lokað land.
Það að loka landinu er ákvörðun sem hægt er að
rökstyðja líkt og hægt er að rökstyðja aðferðir
Dana sem eru svipað staddir og Ísland með hlut-
fallslegan fjölda smita en ekki lokuð landamæri.
Mánuðum saman hafa ráðherrar hamrað á því
að við séum ekki sloppin, veiran muni sennilega
blossa upp aftur, við þurfum að gæta okkar, vera
viðbúin annarri bylgju o.s.frv.
Milljarðar hafa runnið úr ríkissjóði vegna far-
aldursins, m.a. í að auglýsa landið, plástra vinnu-
markaðinn, greiða bætur, öskra í kassa, alger-
lega stefnulaust, algerlega áætlanalaust og algerlega án
framtíðarsýnar.
Hvers konar vinnubrögð eru það að segjast búast við að
veiran blossi upp aftur en hafa svo engar áætlanir um við-
brögð?
Hvers konar vinnubrögð eru það að setja hundruð millj-
óna í að auglýsa landið en loka því svo á einni nóttu?
Hvað á það að þýða að eyðileggja orðspor landsins með
fyrirvaralausum ákvörðunum? Hefur ríkisstjórnin metið
hvað það muni kosta okkur að missa trúverðugleika ferða-
sala erlendis?
Hvers vegna ættu fyrirtæki í ferðaþjónustu að reyna að
selja ferðir til Íslands þegar óvissan er alger?
Ríkisstjórnin veit ekkert hvert hún er að fara hvað varðar
viðbrögð við kórónuveirufaraldrinum frekar en í öðrum
málum. Langtímastefnan er ekki til.
Ef ríkisstjórnin gerði ráð fyrir að veiran
myndi líklega aftur finnast, hvers vegna voru
engar áætlanir til?
Hvernig eiga íslensk heimili og fyrirtæki
að lifa af þegar ríkisstjórnin býr til óvissu í
stað þess að reyna að eyða henni?
Framlengja á tímabundnar aðgerðir þeg-
ar skammur tími er þar til þær eiga að renna
út. Hver er sýn þessarar ríkisstjórnar?
Hvar er forystan fyrir þjóðina þegar á
þarf að halda?
Ríkisstjórnin hafnaði samstarfi við Mið-
flokkinn líkt og aðra stjórnarandstöðuflokka.
Við hljótum þá að krefjast þess að ríkis-
stjórnin leggi fram áætlanir um viðbrögð því
veiran fer ekkert fyrr en búið er að bólusetja
fyrir henni.
Á landið að vera áfram lokað? Ef ekki, hvernig verður
það opnað? Hvað þarf til að það verði opnað?
Hvað verður gert þegar veiran gýs aftur upp? Hvaða
fyrirvara hafa fyrirtæki og heimili komi til aðgerða?
Eru til áætlanir er varða stóraukið atvinnuleysi, vanskil
heimila og fyrirtækja eða ætlar ríkisstjórnin að láta fjár-
málaöflunum eftir að ákveða hverjir lifa og deyja?
Koma verður heimilum og fyrirtækjum í skjól, líka þeim
sem eiga allt sitt undir leigusölum, og koma í veg fyrir að
gengið sé að eignum fólks. Að því mun koma verði ekkert
gert.
Nú þarf forystu.
Gunnar Bragi
Sveinsson
Pistill
Ríkisstjórnin sýnir algert
stefnuleysi á tímum faraldurs
Höfundur er þingmaður Suðvesturkjördæmis og varafor-
maður Miðflokksins. gunnarbragi@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Höskuldur Daði Magnússon
hdm@mbl.is
Svandís Svavarsdóttir heil-brigðisráðherra leggst ekkigegn því að gerð verði við-horfskönnun meðal heil-
brigðisstarfsmanna um afstöðu
þeirra til dánaraðstoðar. Kveðst hún
telja að hugsanlega þurfi einnig að
kanna viðhorf almennings til málefn-
isins. Leggur ráðherra áherslu á að
slík könnun verði unnin á hlutlausan
hátt til að niðurstöður varpi sem
bestu ljósi á raunveruleg viðhorf þátt-
takenda. Þetta er meðal þess sem
kemur fram í skýrslu heilbrigðis-
ráðherra um dánaraðstoð sem birt
hefur verið á vef Alþingis. Skýrslan
er flutt að beiðni Bryndísar Haralds-
dóttur og fleiri þingmanna.
„Á síðustu árum hefur reglulega
komið upp umræða í íslensku sam-
félagi um dánaraðstoð, líknardráp
eða sjálfsvíg með aðstoð. Ljóst er að
umgjörð um þetta viðkvæma mál er
mismunandi eftir löndum,“ sagði í
skýrslubeiðninni. Þar er vísað til
könnunar Siðmenntar frá árinu 2015
þar sem í ljós kom að 75% aðspurðra
voru mjög eða frekar hlynnt því að
einstaklingur gæti fengið aðstoð við
að binda enda á líf sitt ef hann er
haldinn ólæknandi sjúkdómi. Segir
ennfremur að í kjölfar þess að sam-
tökin Lífsvirðing voru stofnuð árið
2017 hafi sprottið upp umræður í
samfélaginu um málefnið og kváðust
flutningsmenn tillögunnar telja að
forsenda þess að umræðan geti
þroskast og verið málefnaleg sé að
fyrir liggi upplýsingar um stöðu þess-
ara mála í öðrum löndum og upplýs-
ingar um afstöðu heilbrigðisstarfs-
fólks.
Í skýrslu heilbrigðisráðherra er
farið yfir það hvernig þessum málum
er háttað í öðrum löndum. „Algengast
er að ólöglegt sé að veita beina dán-
araðstoð og læknisaðstoð við sjálfs-
víg,“ segir þar. Rakið er að það séu
fyrst og fremst Benelux-löndin,
Belgía, Holland og Lúxemborg, sem
heimili slíka aðstoð. Hún hafi verið
leyfileg síðan 2002 í Belgíu og Hol-
landi og síðan 2009 í Lúxemborg. Í
Belgíu sé heimilt að veita beina dán-
araðstoð óháð aldri. Í Hollandi sé
bæði heimilt að veita beina dánarað-
stoð og læknisaðstoð við sjálfsvíg og
eiga börn frá 12 ára aldri rétt á að
óska eftir slíkri aðstoð. Jafnframt er
rakið að í Kólumbíu sé heimilt að
veita beina dánaraðstoð og læknis-
aðstoð við sjálfsvíg sé heimil í Viktor-
íufylki í Ástralíu og í tíu ríkjum
Bandaríkjanna.
Ýmis siðferðileg álitaefni
Í skýrslunni segir að mat ýmissa
fræðimanna sé að lögleiðing dánarað-
stoðar og/eða læknisaðstoðar við
sjálfsvíg feli í sér áhættu. Þróun í
Belgíu hafi til að mynda sýnt að upp-
haflega sé farið eftir ströngum skil-
yrðum sem smám saman rýmkist.
Nefnt er að fyrst hafi verið lögleitt
vegna alvarlegra tilvika af óbærileg-
um og ólæknandi líkamlegum þján-
ingum en síðar nái aðstoðin yfir geð-
sjúkdóma sem valdi óbærilegum
andlegum sársauka.
Rakið er að siðferðileg álitaefni
hafi títt verið rædd í tengslum við dán-
araðstoð vegna geðsjúkdóma í Belgíu.
Geta sjúklinga til að hafa nægilega
skýra innsýn í eigin sjúkdóm og bata-
horfur kunni að vera skert og erfitt
geti verið að ganga úr skugga um að
sjúkdómurinn sé ólæknandi, svo
dæmi sé tekið. Að sama skapi sé erfitt
að meta hvort börn hafi nægilegan
þroska, reynslu og innsýn í sjúk-
dóma sína til að taka upplýsa
ákvörðun um dánaraðstoð.
Kanna megi viðhorf
til dánaraðstoðar hér
Ekkert ríki á Norðurlöndum virð-
ist vera að undirbúa lagabreyt-
ingar á þessu sviði, að því er
fram kemur í skýrslu Svandísar
Svavarsdóttur. Dánaraðstoð hef-
ur verið tekin fyrir af nokkrum
siðfræðinefndum í Danmörku en
þær hafa ávallt lagst gegn lög-
leiðingu. Í Svíþjóð er óbein dán-
araðstoð ekki álitin ólögleg en í
Noregi er dánaraðstoð ólögleg
þó umönnunaraðili geti fengið
mildari refsingu fyrir að taka líf
einstaklings með samþykki við-
komandi. Í Finnlandi er bein dán-
araðstoð refsiverð en ekki er
refsivert að aðstoða annan ein-
stakling við að fremja
sjálfsvíg. Þá er í
skýrslunni rakin
viðkvæm umræða
um þessi málefni
sem átt hefur
sér stað í
Þýskalandi á
liðnum ár-
um.
Engar laga-
breytingar
NORÐURLÖNDIN
Svandís
Svavarsdóttir
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Líkhús Á síðustu árum hefur reglulega komið upp umræða í íslensku
samfélagi um dánaraðstoð, líknardráp eða sjálfsvíg með aðstoð.