Morgunblaðið - 05.09.2020, Blaðsíða 22

22 FRÉTTIRViðskipti | Atvinnulíf
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. SEPTEMBER 2020
Bíldshöfða 16 - 110 Reykjavík - 414-8400 - www.batik.is - www.martex.is
VINNUFATNAÐUR
MERKINGAR
Eltak sérhæfir sig í sölu
og þjónustu á vogum
Bjóðum MESTA úrval
á Íslandi af smáum
og stórum vogum
enda sé um að ræða brýnt hags-
munamál fyrir neytendur.
Vaxtaálag hefur aukist
Unnin hefur verið greining á veg-
um Neytendasamtakanna sem sýnir
að vaxtaálag bankanna hefur aukist
á undanförnum misserum. Þá hafa
samtökin látið lögmenn á Lögfræði-
stofu Reykjavíkur greina fram-
kvæmd og lagagrundvöll lána til
neytenda með breytilegum vöxtum.
Þar kemur að sögn Breka fram að
framkvæmd bankanna er varðar
vaxtabreytingar á lánum með breyti-
lega vexti uppfylli í mörgum tilvikum
ekki þær kröfur sem gera verður um
gagnsæi, og að staðlaðir skilmálar
lána neytenda standist oft ekki lög-
mæltar kröfur um upplýsingagjöf og
skýrleika sem leiði af sér mikið og
óeðlilegt ójafnvægi í samnings-
sambandi neytanda og lánveitanda.
Þá segir Breki að fram komi að
bankarnir hafi ekki lækkað vexti í
samræmi við eigin ákvæði í lána-
samningum, til dæmis í samræmi við
þróun stýrivaxta Seðlabankans.
„Þótt fjárhæðirnar séu ekki alltaf
háar fyrir hvern og einn lántaka eru
þetta verulegar upphæðir séu þær
lagðar saman,“ segir Breki.
Samtökin hafa sent Arion banka,
Landsbankanum og Íslandsbanka
bréf með alvarlegum athugasemdum
og skora á þá að „lagfæra skilmála
og framkvæmd vaxtabreytinga, sem
lúta að samningum um breytilega
vexti, og grundvelli vaxtabreytingar
á viðmiðum sem eru skýr, aðgengi-
leg og hlutlæg og unnt að sannreyna,
eins og lög gera ráð fyrir“.
Einnig krefjast samtökin þess að
hlutur þeirra neytenda sem á hefur
verið hallað verði leiðréttur. Bank-
arnir hafa frest til 24. september til
að svara.
Engin reikniregla
„Það hefur verið langur aðdrag-
andi að þessu. Við sendum bönkun-
um fyrirspurnir um reiknireglur á
bak við þessi lán og fengum svör frá
tveimur þeirra. Annar sagði hreint
út að það væri engin reikniregla,“
segir Breki.
Hann segir að heildarverðmæti
húsnæðislána bankanna þriggja sé
um eitt þúsund milljarðar króna. „Ef
við gefum okkur að hlutfall lána með
breytilegum vöxtum sé helmingur-
inn, eða um 500 milljarðar króna. Og
ef við gefum okkur jafnframt að mis-
ræmið, eða það sem bankarnir hafa
oftekið í sinni gjaldtöku, sé hálft pró-
sent, þá standa þarna 2,5 milljarðar
króna út af borðinu. Við viljum að
bankarnir skili þeim fjármunum til
sinna viðskiptavina.“
Breki segir að ástæðan fyrir því að
Neytendasamtökin hafa tekið málið
upp á sína arma sé að ekki sé nóg að
einn lántakandi fari í mál, hagsmunir
hans séu ekki nógu miklir til að
leggja í mikinn kostnað við málaferli.
„Einn félagsmaður okkar kvartaði til
Neytendastofu undan ósanngjörn-
um skilmálum bankanna á þessum
lánum fyrir nokkrum árum. Neyt-
endastofa úrskurðaði að breytilegu
vextirnir væru ósanngjarnir og ólög-
legir. Málið fór alla leið fyrir hæsta-
rétt sem staðfesti þann úrskurð árið
2017. Samt hefur ekkert gerst hvað
lánakjörin varðar, því rétturinn tók
ekki afstöðu til einkaréttarlegrar
kröfu félagsmannsins. Það er því
mikilvægt fyrir okkur núna að vekja
athygli á málinu til að hægt sé að
fara í hópmálsókn ef bankarnir sjá
ekki að sér.“
Breki segir að lántakar eigi að vita
og skilja hvernig lán þeirra breytist
og hvaða þættir hafi þar áhrif. „Eitt
af því sem bankarnir láta hafa áhrif á
breytanleika lánanna er rekstrar-
afkoma þeirra. Það er matskennt at-
riði og lántakinn er alveg í myrkrinu
með við hvaða aðstæður bankinn
lætur afkomuna hafa áhrif á lán
hans. Það er einkenni ósanngjarnra
samninga, ef einn getur breytt
samningi og hinn getur ekki séð eða
skilið hvort breytingin sé réttmæt.
Við viljum að svona matskennd atriði
verði felld út úr skilmálunum.“
Markaðskjör hækkað hratt
Markaðskjör bankanna hafa
hækkað hratt síðustu tvö ár að sögn
Breka, og til dæmis hafi markaðs-
kjör Arion banka nær nífaldast á
tímabilinu, farið úr 0,19% í 1,67%.
Að mati Breka gæti þetta mál orð-
ið stærra að umfangi en þegar dóm-
ur féll um ólögmæti gengistryggðra
lána, sem endaði með endur-
greiðslum til viðskiptavina. „Ef kem-
ur til endurgreiðslna vegna lána með
breytilega vexti hefur það áhrif á öll
virk lán í dag. Lán sem eru upp-
greidd fyrnast á fjórum árum og
þetta hefur því áhrif fjögur ár aftur í
tímann fyrir slík lán.“
Breki er vongóður um að bankarn-
ir sjái að sér, enda sé greinargerð sú
sem Lögfræðistofa Reykjavíkur hef-
ur unnið fyrir samtökin vel grunduð
að hans sögn. „Við vonumst til að
þetta mál leysist í viðræðum við
bankana svo ekki þurfi að koma til
málsóknar.“
Breytileg lán standist ekki lög
 Neytendasamtökin hafa gefið viðskiptabönkunum frest til 24. september til að lagfæra skilmála sína
 Málið mögulega stærra en ólöglegu gengislánin  Endurgreiðslur gætu numið milljörðum króna
Lán Talið er helmingur íbúðalána sé með breytilegum vöxtum.
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
BAKSVIÐ
Þóroddur Bjarnason
tobj@mbl.is
Neytendasamtökin telja skilmála og
framkvæmd lána viðskiptabankanna
þriggja með breytilegum vöxtum
ekki standast lög. Samtökin beindu
fyrirspurnum til bankanna sl. vetur
um vaxtaútreikning íbúðalána með
breytilegum vöxtum. Vísað var til
þess að vaxtabreytingar á undan-
gengnum misserum hefðu hvorki
fylgt vaxtaákvörðunum Seðlabank-
ans né vaxtaþróun á markaði, og
grundvöllur breytinganna væri ill-
skiljanlegur í huga margra félags-
manna samtakanna. Breki Karlsson,
formaður Neytendasamtakanna,
segir í samtali við Morgunblaðið að
samtökunum hafi borist svör frá
hluta viðskiptabankanna þar sem
leitast er við að útskýra aðferðafræði
og lagagrundvöll vaxtaákvarðana.
Segir Breki að svörin hafi verið þess
eðlis að Neytendasamtökin hafi talið
efni til þess að skoða málið frekar,
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Þorvaldur Gissurarson, forstjóri ÞG
verks, segir félagið hafa óskað skýr-
inga frá Ríkis-
kaupum á því
hvers vegna til-
boð þess í upp-
steypu nýs með-
ferðarkjarna var
ekki metið.
Greint var frá
niðurstöðum út-
boðsins 28. ágúst.
Niðurstaðan var
að Eykt bauð
lægst þeirra fimm
fyrirtækja sem þóttu hæf í verkið,
eða 8,7 milljarða króna.
Hefði verið á röngu formi
Við það tilefni staðfesti Egill
Skúlason, verkefnastjóri hjá Ríkis-
kaupum, það í samtali við Morgun-
blaðið að ÞG verk hefði skilað inn til-
boði of seint og á röngu rafrænu
formi. Því hefðu Ríkiskaup ekki séð
sér fært að taka tilboðið gilt.
Þorvaldur sagði í samtali við
Morgunblaðið í gær að ÞG verk hefði
látið kerfisstjóra yfirfara samskipti
við Nýja Landspítalann ohf. vegna
útboðsins. Niðurstaðan væri að
gögnunum hefði verið hlaðið niður á
vefsvæði Ríkiskaupa. Því væri það
mat ÞG verks að Ríkiskaup yrðu að
taka afstöðu til tilboðsins.
Niðurhalið verið staðfest
„Við erum enn að fást við þetta
spítalaútboð. Við erum að kanna
hvers vegna tilboðið skilaði sér ekki
og af hvaða ástæðum Ríkiskaup
vildu ekki hafa það með. Við höfum
fengið útskrift frá rekstraraðila raf-
ræna útboðskerfisins (TendSign)
sem Ríkiskaup nota þar sem staðfest
er að ÞG verk hlóð niður tilboðsskrá
og tilboðsblaði kl. 9:52 hinn 28.
ágúst, eða átta mínútum fyrir opnun
tilboða. Vikan hefur farið í að kvarta
og fá úr þessu skorið hjá Ríkiskaup-
um en við fáum ekki viðhlítandi
svör,“ sagði Þorvaldur.
Kom ekki skýrt fram
ÞG verk hafi jafnframt gert at-
hugasemdir við framsetningu á til-
boðunum. Það komi þannig ekki
skýrt fram hvort þau séu heildar-
tilboð eða heildartilboð að viðbætt-
um tímagjöldum. Ríkskaup hafi ekki
viljað veita umbeðnar upplýsingar
og því viti ÞG verk ekki hvar tilboð
þess er í röðinni.
ÞG verk krefur
Ríkiskaup svara
Þorvaldur
Gissurarson
 Tilboð í meðferðarkjarna ekki metið