Morgunblaðið - Sunnudagur - 15.11.2020, Blaðsíða 6

VETTVANGUR
6 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15.11. 2020
Þingmenn eiga fyrst og fremst að fylgjaeigin sannfæringu. Gott ef það stend-ur ekki bara í stjórnarskránni (meira
að segja þessari gömlu sem við erum víst
enn að nota). Ákveðinn hópur hamast á
þessari skoðun sinni endalaust og sér-
staklega þegar erfið mál fara í gegnum þing-
ið. Þá er gjarnan talað um flokksaga og múl-
bundna þingmenn. Þeir hafi enga
sannfæringu og beygi sig grímulaust undir
vilja flokksins.
En svo snýst taflið við. Eins og um daginn
þegar Brynjar Níelsson, þingmaður Sjálf-
stæðisflokksins, tilkynnti, okkur öllum að
óvörum, að hann væri hættur að vera með-
virkur. Nú þarf varla að taka það fram að ég
þekki engan sem telur meðvirkni helsta
galla hans. En hafi svo verið er því sem sagt
lokið.
Tilefnið var sóttvarnaaðgerðir yfirvalda í
heimsfaraldrinum. Brynjar segir þær ganga
of langt og rökstyður þá skoðun sína. En þá
verður allt brjálað (sem er reyndar ekki
óþekkt ástand). Fólkið, sem hingað til hefur
verið verulega uppsigað við flokksagann,
mætir og heimtar að flokkurinn svari fyrir
þessi sjónarmið viðkomandi þingmanna. Og
hvort þessi skoðun viðkomandi þingmanns
sé viðurkennd af flokknum. Missti ég af ein-
hverju? Er ekki til eitthvert orð yfir svona
hegðun?
Sóttvarnir í heimsfaraldri eru viðkvæmt
mál og staðan eins og hún er í dag byggist
mikið á samstöðu. Sjálfur held ég til dæmis,
ef einhver hefur áhuga á að vita, að okkur
hafi bara tekist býsna vel til miðað við
margar aðrar þjóðir. Ég tek meira mark á
fagfólki sem hefur helgað líf sitt baráttu við
smitsjúkdóma en fólki sem ekkert veit um
sóttvarnir. Til dæmis þeim sem hefur skrifað
grein eftir grein síðustu vikur um að við eig-
um að fylgja fordæmi Þjóðverja, hvert sem
það er. Þar er bylgja núna sem er í það
minnsta fjórum sinni verri en sú fyrsta og
allt í steik.
En þetta eru sjónarmið. Ekki staðreyndir
eða vísindalegar rannsóknir. Þetta eru skoð-
anir fólks sem tekur þátt í umræðu. Sum
þeirra höfum við meira að segja kosið til að
gera nákvæmlega það. Það er hollt fyrir alla
að þurfa að svara fyrir ákvarðanir sínar og
rökstyðja.
Auðvitað er eðlilegt að ræða um sóttvarnir
og hvernig við höfum brugðist við. Það er
það sem við eigum að gera. Stjórnvöld eiga
að gæta meðalhófs og sjá til þess að aðgerð-
ir þeirra séu ekki of íþyngjandi. Það á við
um sóttvarnir, skatta, eftirlit og allt mögu-
legt sem hefur áhrif á daglegt líf. Frelsið er
mikilvægt og það ber ekki að hefta nema
sýnt sé að þess sé
raunverulega þörf
og mikilvægir
hagsmunir séu í
húfi. Sem ég held
reyndar að eigi við
í þessu tilfelli.
En það er hollt
að ræða hluti. Það
er einfaldlega góð æfing að þurfa að standa
fyrir máli sínu og fara yfir það hvort allt
sem maður segir standist. Sagan hefur
kennt okkur að það er ekkert sérstakt þegar
fólk hættir að tjá skoðanir sínar og beygir
sig undir hina viðurkenndu skoðun.
Það fallega við tjáningarfrelsi er að það er
einmitt það: Frelsi. Frelsi til að vera ósam-
mála, frelsi til að segja eitthvað sem gengur
jafnvel gegn skoðunum annarra og frelsi til
að orða hugsanir sínar. Og þegar það gerist
að fólk tjáir hug sinn ættum við að fagna
því, alla vega ef það lætur svo lítið að rök-
styðja mál sitt.
Og trúðu mér: Ef þú ert ósammála þeim
sem eru að tjá sig, þá er miklu líklegra til
árangurs að svara þessu fólki en að hrista
bara hausinn yfir því hvað það er miklir vit-
leysingar og krefjast þess að það hafi sömu
skoðun og þú.
’Nú þarf varla að taka þaðfram að ég þekki engansem telur meðvirkni helstagalla hans. En hafi svo verið
er því sem sagt lokið.
Á meðan ég man
Logi Bergmann
logi@mbl.is
Maðurinn sem óvænt
hætti að vera meðvirkur
Stöðug viðleitni mannsins til aðbæta hag sinn er kraftur semlíkja má við vatnsafl. Rétt eins
og með vatnsaflið þarf að virkja þenn-
an kraft skynsamlega. Annars dregur
þyngdaraflið hann einfaldlega eftir
þeirri leið sem býður upp á minnsta
mótstöðu og þá er hætt við því að
kraftarnir annaðhvort nýtist ekki til
fulls eða valdi jafnvel tjóni. Rétt eins
og óbeisluð vatnsföll geta ýmist runn-
ið máttlaust og ómarkvisst til sjávar
eða flætt yfir bakka sína með látum.
Regluverk samfélagsins er farveg-
urinn sem á að tryggja að krafturinn
sem býr í athafnasemi mannsins nýt-
ist sem best. Mikilvægt er að farveg-
urinn sé hvorki of þröngur né of víður.
Lífskjör okkar velta beinlínis á því.
Sláandi niðurstaða OECD
um samkeppnishæfni Íslands
Í vikunni var kynnt ítarleg úttekt
sem ég bað OECD um að gera á ís-
lensku regluverki hvað varðar bygg-
ingariðnað og ferðaþjónustu. Báðir
þessir geirar vega hvor um sig um 9%
í landsframleiðslu okkar og eru því
mjög mikilvægir fyrir íslenskt efna-
hagslíf og lífskjör almennings.
Í kynningu á úttektinni kom fram
af hálfu OECD að
Ísland væri á heild-
ina litið minna sam-
keppnishæft en öll
hin Norðurlöndin
og aðeins rétt við
meðaltal allra
OECD-ríkja. Þetta
er óviðunandi og skerðir lífskjör okk-
ar.
En hver er ástæðan? Jú, ein helsta
ástæðan er sú að Ísland er með
þyngstu reglubyrði allra landa OECD
þegar kemur að veitingu þeirrar þjón-
ustu sem skoðuð var í skýrslunni. Við
skorum þar ekki bara undir meðaltali
heldur lægst af öllum löndum OECD.
Nauðsynlegt að bregðast við
Þetta er sláandi niðurstaða sem nauð-
synlegt er að bregðast við. Óþarfa
regluverk hamlar verðmætasköpun,
dregur úr samkeppni og skerðir lífs-
kjör. Mat skýrsluhöfunda er að
óþarfa regluverk og samkeppnis-
hindranir á þessum tveimur sviðum
skerði landsframleiðslu Íslands um
u.þ.b. 1% eða um 30 milljarða króna.
Það er til mikils að vinna að leysa
þessi verðmæti úr læðingi með því að
losa þau úr höftum óþarfa reglubyrði.
Í skýrslunni eru hvorki fleiri né
færri en 438 tillögur til úrbóta á
regluverki, langflestar í bygging-
ariðnaði. Það verður ekkert áhlaupa-
verk að hrinda þeim í framkvæmd.
Eðlilega munu ýmsir sem eiga hags-
muna að gæta veita slíkum breyt-
ingum viðnám. Engin ástæða er til að
hundsa slík sjónarmið en á sama tíma
skulum við hafa hugfast að tillög-
urnar byggja á nákvæmum saman-
burði við lönd sem við viljum almennt
bera okkur saman við. Þessi lönd búa
ekki við viðlíka reglufargan og við
höfum búið til, og reynslan sýnir að
við getum bætt lífskjör með því að
ryðja óþarfa hindrunum úr vegi.
Samkeppnishæfni stóriðju
Í vikunni var líka kynnt önnur úttekt
sem ég óskaði eftir um samkeppnis-
hæfni Íslands, en hún lýtur að raf-
orkukostnaði stóriðju. Vaxandi um-
ræða hefur verið um þetta mikilvæga
málefni og afar ólík sjónarmið komið
fram. Það hefur hamlað umræðunni
að trúnaður ríkir um orkuverð. Um-
ræðan hefur því byggst á takmörk-
uðum upplýsingum en þýska fyrir-
tækið Fraunhofer fékk fordæma-
lausan aðgang að orkusamningum til
að vinna skýrsluna. Hún er því tíma-
mótainnlegg í umræðuna.
Meginniðurstaða úttektarinnar er
að raforkukostnaður stóriðju á Íslandi
skerðir almennt ekki samkeppnis-
hæfni hennar gagnvart samanburð-
arlöndunum, sem voru Noregur, Kan-
ada (Quebec) og Þýskaland. Fyrri
löndin tvö eru stærstu álframleið-
endur Vesturlanda og því ljóst að við
samanburðinn var ekki ráðist á garð-
inn þar sem hann er lægstur.
Engum dettur í hug að gera lítið úr
þeim áskorunum sem stóriðja á Vest-
urlöndum stendur frammi fyrir
vegna aðstæðna á heimsmörkuðum
og samkeppni frá öðrum heims-
hlutum. Við ættum ekki eingöngu að
hafa áhyggjur af þeirri stöðu út frá
efnahagslegu sjónarhorni heldur líka
umhverfislegu. Ef stóriðja hér á landi
flyttist til annarra landa og yrði þar
knúin jarðefnaeldsneyti yrði það
skelfilegt bakslag
fyrir baráttuna við
loftslagsbreyt-
ingar; öll viðleitni
okkar í orkuskipt-
um myndi blikna í
samanburði við
slíka þróun.
Við gerum okkur líka grein fyrir að
orkuverð er ólíkt eftir atvinnugrein-
um og tegund orkusamninga, hér
sem annars staðar, og meðaltöl segja
ekki alla söguna. Það er hins vegar
ánægjuleg niðurstaða að við erum al-
mennt samkeppnishæf gagnvart
Noregi og Kanada og bjóðum lægra
verð en býðst í Þýskalandi. Mikilvægt
er að standa vörð um þessa stöðu og
stuðla að því að við verðum áfram
samkeppnishæf. Ýmis tækifæri geta
verið til þess, m.a. með því að stuðla
að auknu framboði á raforku og auk-
inni samkeppni á orkumarkaði. Í
skýrslunni eru líka vísbendingar um
að mögulega þurfum við að huga bet-
ur að flutningskostnaði orkunnar.
Verðlagning hans byggir á regluverki
sem full ástæða er til að rýna. Ég fól
einmitt í vikunni Deloitte að skoða
þann þátt sérstaklega, bæði flutning
og dreifingu.
Stöðnun jafngildir afturför
Það gildir um alla þætti samkeppn-
ishæfni okkar – löggjöf, reglugerðir og
almennt samkeppnisumhverfi – að við
megum aldrei sofna á verðinum, verða
værukær og staðna. Helstu sam-
keppnislönd okkar munu ekki gera
það. Stöðnun jafngildir því afturför.
Við eigum í harðri alþjóðlegri sam-
keppni um fólk, um viðskiptatækifæri,
um verðmætasköpun. Við höfum náð
undraverðum árangri sem þjóð og
með árvekni og réttum ákvörðunum
munum við gera það áfram.
Samkeppnishæfni
Íslands snýst um
bætt lífskjör
Úr ólíkum
áttum
Þórdís Kolbrún R.
Gylfadóttir
thordiskolbrun@anr.is
’Það er til mikils aðvinna að leysa þessiverðmæti úr læðingi meðþví að losa þau úr höft-
um óþarfa reglubyrði.