Morgunblaðið - Sunnudagur - 15.11.2020, Page 24

24 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15.11. 2020
MENNTUN
SLITSTERK OG MJÚK
SÆNGURVERASETT
fastus.is/rumfot
Síðumúli 16 I 108 Reykjavík I Sími 580 3900 I fastus.is
fastus.is
Slétt
Röndótt
Rannsóknir sýna að íslenskirpiltar finna sig almennt síð-ur í skólakerfinu heldur en
stúlkur. Slakur árangur íslenskra
pilta í lestri, sem meðal annars
hefur komið fram í undanförnum
PISA-könnunum, er ein birting-
armynd þeirrar stöðu og er staðan
talsvert áhyggjuefni. Íslenskir pilt-
ar standa mun verr í lestri en ís-
lenskar stúlkur og verr en kyn-
bræður þeirra víðast hvar í
Evrópu. Þannig sýna niðurstöður
úr PISA-könnuninni árið 2018 að
um þriðjungur drengja (um 34%)
hefur ekki tök á að skilja þann
texta sem þeir eiga að lesa í skól-
anum. Þegar þeir eldast þá eru
piltarnir jafnframt mun ólíklegri
en stúlkurnar til að stunda há-
skólanám, þar sem karlar eru ein-
ungis um 30% þeirra sem stunda
háskólanám hér á landi en konur
um 70%. En hverjar eru afleið-
ingar þess vanda sem íslenskir
piltar standa frammi fyrir í skóla-
kerfinu; fyrir þá sjálfa, sem og fyr-
ir íslenskt þjóðfélag?
Því er erfitt að svara með afger-
andi hætti. Þó er ýmislegt sem
bendir til þess að íslenskir piltar
eigi undir högg að sækja á fleiri
sviðum heldur en skólakerfinu hér
á landi. Piltar eru til að mynda lík-
legri en stúlkur til að nota ólögleg
vímuefni, beita ofbeldi og vera ger-
endur og þolendur eineltis. Op-
inberar tölur sýna einnig að ungir
piltar eru mun líklegri heldur en
stúlkur til að taka eigið líf, og eru
sjálfsvíg algengasta dánarorsök
ungra karlmanna hér á landi. Enn
fremur sýna opinberar tölur að
ungir karlmenn eru mikill meiri-
hluti fanga á Íslandi, þar sem um
90% fanga eru karlar. Hvernig
sem á það er litið þá má halda því
fram að staða ungra karlmanna
hér á landi er áhyggjuefni.
Félagsfræðingurinn C. Wright
Mills gerði sannfærandi grein fyrir
því, í frægu grundvallarriti sínu í
félagsfræði, The Sociological Imag-
ination, hvernig persónuleg vanda-
mál einstaklinga mætti oft og tíð-
um frekar skilgreina sem almenn
málefni og úrlausnarefni frekar en
vandamál einstaklinga (e. personal
troubles, public issues). Það er, að
við lítum gjarnan á vandamál ein-
staklinga sem einmitt vandamál
einstaklinga og gerum okkur því
ekki grein fyrir því hvernig vanda-
mál fjölda einstaklinga eiga sér
rætur í félagslegri formgerð sam-
félagsins sem mótar hugmyndir,
færni og tækifæri heilu kynslóð-
anna. Því er ekki hægt að líta á
vandamál ungra karlmanna hér á
landi sem einungis vandamál
þeirra einstaklinga sem í hlut eiga,
heldur liggur kjarni vandans í ytri
formgerð samfélagsins sem með
einhverjum hætti hefur brugðist
ungum piltum á undanförnum
misserum. Það virðist þannig vera
eitthvað að í sjálfu kerfinu.
En kann það að vera að marg-
þættur vandi ungra karlmanna hér
á landi, sem lýst er hér að ofan,
kunni að stafa af erfiðleikum
þeirra til að finna sig í skólakerf-
inu á sínum uppvaxtarárum? Kann
það til dæmis að vera að bág lestr-
arkunnátta íslenskra pilta grafi
undan sjálfstrausti, sjálfsmynd,
skilningi, víðsýni, þroska og tæki-
færum þeirra sem ekki ná valdi á
lestri á barnsaldri? Kann að vera
að þessar takmarkanir pilta hafi
svo jafnvel þær afleiðingar síðar
meir að piltarnir verði smátt og
smátt utanveltu í samfélaginu,
finni sig ekki í hinni hefðbundnu
vegferð fjöldans og sæki því í ein-
hvers konar flótta frá hefð-
bundnum leiðum og gildum sam-
félagsins, með aukinni hættu á að
enda á einvers konar glapstigum?
Fangar eru til að mynda þjóð-
félagshópur sem hefur almennt
fengið litla menntun. Margir þeirra
hafa hætt í skóla á unglingsárum
og hafa þess vegna ekki náð
grunnliggjandi færni og þekkingu
á mikilvægum sviðum hins daglega
lífs. Alþjóðlegar rannsóknir sýna
þannig að um 60-70% fanga glíma
við mikla lestrarerfiðleika. Það er
að segja, fangar eru margir illa
læsir, eiga erfitt með að skrifa og
eru margir þeirra skrifblindir.
Meira en helmingur fanga glímir
enn frekar við athyglisbrest og of-
virkni (ADHD).
Hegðun fólks á sér jafnan víð-
tækar rætur. Það kann að vera að
hluti þess vanda íslenskra pilta
sem hér er lýst kunni að eiga sér
rætur í því að íslenskir piltar ná
ekki tökum á lestri og finna sig
ekki í skólakerfinu. Í þessum skiln-
ingi má halda því fram að lestur sé
grunnlykillinn (e. master key) að
öllum öðrum dyrum hvað varðar
menntun og starfsframa ungs
fólks. Lestur er talinn einn af þeim
undirstöðuþáttum að ungt fólk
komist áfram í framhaldsskóla og
háskóla og öðlist þannig frekari
menntun og víðsýni með öllum
þeim tækifærum sem því fylgir.
Slök lestrarfærni gæti þannig verið
steinn í götu íslenskra pilta þegar
þeir vaxa úr grasi og haft víðtæk-
ari og varanlegri áhrif fyrir ein-
staklinga og samfélag en virðist í
fyrstu.
Það er eitt að bregðast við
vandamálunum eftir að þau koma
upp. Til að mynda getur reynst
mikilvægt að veita þeim ráðgjöf og
aðstoð sem standa höllum fæti og
glíma við einhvers konar erfiðleika.
Neyðarlínur fyrir þá sem eru í
sjálfsvígshugleiðingum eru til að
mynda mjög mikilvægar. Einnig er
til dæmis mikilvægt að veita föng-
um kost á kennslu í lestri, skap-
andi skrifum og félagsfærni með
það að markmiði að efla mál-
þroska, félagsfærni og sjálfsmynd
þeirra. En hvað sem öllum slíkum
aðgerðum líður þá er enn mik-
ilvægara að fyrirbyggja vanda-
málin áður en þau verða til. Með
því að komast að rótum vandans
má koma í veg fyrir margvísleg al-
varleg félagsleg vandamál ungra
íslenskra karlmanna, sem er mun
árangursríkara þegar til lengri
tíma er litið heldur en að reyna að
setja plástra á sár sem eru jafnvel
orðin það djúp að þau munu aldrei
gróa að fullu – ef þau ná þá að
gróa yfirhöfuð.
Það er ýmislegt sem bendir til
þess að vandi íslenskra pilta eigi
sér félags- og menningarlegar or-
sakir. Íslenskt samfélag þarf því að
bregðast strax við þeim vanda. Við
þurfum að byrja á að kortleggja
vanda ungra karlmanna með mark-
vissum og heildstæðum hætti. Við
þurfum þverfaglegar rannsóknir
sem skoða félagsheim íslenskra
pilta sérstaklega. Við þurfum að
prófa ýmsar tilgátur sem snúa að
undirliggjandi orsökum vanda ís-
lenskra pilta, gagnvirkni ólíkra
þátta í lífi þeirra sem og tengslum
ýmissa mögulegra áhrifabreyta.
Stóra verkefnið er að skilja hvar
upptök vandans liggja og finna
leiðir og aðferðir til að fyrirbyggja
vandann. Lestrarhæfni íslenskra
pilta gæti verið eitt púslið í heild-
armyndinni, skólakerfið gæti verið
stórt púsl, sem og fjölskyldu-
aðstæður og fyrirmyndir, svo eitt-
hvað sé nefnt. Þetta þarf allt sam-
an að skoða og greina.
Lausnin á vanda íslenskra pilta
er ekki endilega einföld, en hún er
til.
Það er okkar að finna hana.
Og það sem fyrst.
Staða íslenskra pilta er áhyggjuefni
Vísindi og samfélag
Hermundur Sigmundsson hs@ru.is
Viðar Halldórsson
„Það kann að vera að hluti þess vanda íslenskra pilta sem hér er lýst kunni að eiga sér rætur í því að íslenskir piltar ná
ekki tökum á lestri og finna sig ekki í skólakerfinu,“ segja Hermundur Sigmundsson og Viðar Halldórsson í grein sinni.
Morgunblaðið/Hari
’ Slök lestrarfærnigæti þannig veriðsteinn í götu íslenskrapilta þegar þeir vaxa úr
grasi og haft víðtækari
og varanlegri áhrif fyrir
einstaklinga og samfélag
en virðist í fyrstu.
Hermundur er prófessor við Háskólann í
Reykjavík og Norska tækni- og vísinda-
háskólann í Þrándheimi og Viðar er pró-
fessor við Háskóla Íslands.