Morgunblaðið - 12.12.2020, Side 8

8 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. DESEMBER 2020
Gunnlaugur Snær Ólafsson
gso@mbl.is
Þ
etta er meðal þess sem kemur fram í
vísindagrein um tilfærslur í botn-
fiskveiðum á Íslandi sem birt var í
Proceedings of the National Aca-
demy of the Sciences í haust.
Maartje Oostdijk, doktorsnemi í umhverfis-
og auðlindafræði við Háskóla Íslands og einn
höfunda greinarinnar, segir meðal annars
áhugann á fiskveiðistjórnunarkerfum hafa
hvatt sig til náms hér á landi og er greinin
hluti af doktorsritgerð hennar.
„Mér þótti kjörið tækifæri að skoða svona
tilfærslukerfi því það eru fleiri kerfi í heim-
inum sem veita fiskveiðimönnum heimild til
þess að aðlaga aflann sem hefur verið veiddur
að veiðiheimildunum, en kerfið á Íslandi er
með þeim umfangsmestu auk þess sem til er
gríðarlegt magn af gögnum. Það góða við ís-
lenska kerfið er að það er öflug skráning
gagna. Það eru til að mynda skráðar upplýs-
ingar jafn óðum hjá Fiskistofu og þannig er
töluvert af gögnum sem vísindamenn geta
skoðað og lagt mat á kerfið,“ segir Maartje.
Tilfærsla eykur þrýsting á stofna
„Við vildum sérstaklega skoða þann hluta
fiskveiðigervisins sem snýr að tegunda-
tilfærslum þar sem grunur var um að það
gæti leitt til veiði umfram ráðlagt aflamark,
því það hefur verið tilfellið innan annarra
kerfa í heiminum sem einnig hafa heimilað
tegundatilfærslur en víða hefur verið ákveðið
að hætta því,“ útskýrir hún.
Þá sé það vissulega tilfellið að í gegnum tíð-
ina hafa verið sett strangari skilyrði fyrir nýt-
ingu tegundatilfærslukerfisins í þeim tilgangi
að reyna að rúma tilfærsluna innan vís-
indalegs ráðlagðs aflamarks. Hins vegar sé
það svo að með því að leyfa tegundatilfærslu
er verið að auka þrýsting á stofna þar sem
skapast hvati til að veiða meira af ákveðnum
tegundum en öðrum. Gæti það verið vegna
þess að aðstæður veiða eru þannig að hag-
kvæmara sé að veiða ákveðna tegund eða ein-
faldlega að önnur tegund sé verðmætari.
Notuð í hagnaðarskyni
Íslenska fiskveiðistjórnunarkerfið heimilar
útgerðum að ákveða samsetningu veiðiheim-
ilda á skipum sínum, en það er eðli fiskveiða
að það er ávallt óvitað hver samsetning aflans
er áður en hann kemur úr sjó. Útgerðir geta
brugðist við þessu með sölu eða leigu afla-
heimilda, auk þess sem heimilt er að færa
aflaheimildir og þannig fullnýta kvóta og
komast hjá brottkasti.
Tvær leiðir eru færar þegar tilfærslur eru
annars vegar en þær eru háðar ströngum
skilyrðum. Í fyrsta lagi er hægt að færa afla-
heimildir milli fiskveiðiára og í annan stað er
hægt að nýta veiðiheimildir í öðrum teg-
undum með svokallaðri tegundatilfærslu.
Þegar afli er skráður í kerfi Fiskistofu ger-
ist tegundatilfærslan sjálfvirkt og verður
breyting úr einni tegund í aðra samkvæmt
þorskígildum sem eru föst fyrir hvert fisk-
veiðiár og fylgja því ekki verðsveiflum innan
fiskveiðiársins. Það er þetta sem getur orðið
til þess að einhverjir sjá hag sinn í að veiða
meira af einni tegund fram yfir aðra, sem um
sinn getur leitt til ofveiði og versta tilfelli
hruns stofns.
Samkvæmt niðurstöðum vísinda-
greinarinnar er margt sem bendir til þess að
tegundatilfærslan sé oft fremur notuð til að
ná fram aukinni hagkvæmni veiða en til að
bregðast við óvæntum afla. Maartje segir of-
veiði innan kerfisins takmarkaða, en bendir á
að oft hefur verið farið yfir sett aflamark
stjórnvalda. „Tilhneigingin er að nýta tilfærsl-
una til að færa aflaheimildir úr minni stofnum
yfir í stærri. Til að mynda hefur tilfærsla yfir
í ýsu verið nokkur en þó ekki þannig að aflinn
sé það mikið yfir settu aflamarki að það sé í
miklu hlutfalli,“ útskýrir hún.
Kallar á breytingar
„Niðurstaða greinarinnar er að kerfið heldur
þó nokkuð góðu jafnvægi milli kröfu sjáv-
arútvegsins um sveigjanleika og vist-
fræðilegra sjónarmiða. Hins vegar leggjum
við til nokkrar tillögur að umbótum,“ segir
Maartje.
Meðal tillagna höfunda vísindagreinarinnar
eru að heimildir útgerða til færslu aflamarks
milli fiskveiðiára séu nýttar til fulls áður en
heimilt sé að grípa til tegundatilfærslu. Það
er einnig lagt til að sett séu mörk á hversu
miklum heimildum sé hægt að bæta við í
ákveðnum tegundum. „Ég veit svo sem ekki
hvernig greinin tekur þessum hugmyndum en
þetta er líklegt til þess að draga úr þeirri vá
sem steðjar að ýmsum stofnum, til að mynda
hlýra,“ fullyrðir Maartje.
Hún segir marga kosti við kvótakerfi með
framseljanlegum aflaheimildum þar sem
brottkast er bannað en bendir á að það sé háð
sveigjanleika til þess að það skili þeim árangri
sem því er ætlað. Spurð hvort þróunin í heim-
inum sé í átt að upptöku slíkra kvótakerfa
segir Maartje svo vera. „Það er greinileg
hreyfing í átt að upptöku slíkra kerfa á
heimsvísu. Þannig að svarið er já. Það er
áhugi fyrir þessum kerfum, en þessi fiskveiði-
kerfi hafa ekki fengið jafn góðar móttökur
alls staðar.“
Þá sýna niðurstöður rannsóknarinnar einn-
ig að fiskveiðistjórnunarkerfi þurfa að vera
aðlöguð því vistkerfi sem þau eiga að stýra.
Vísað er meðal annars til þess að þorskurinn
sé burðarstykkið í greininni og þar af leiðandi
í kerfinu. Sé slíkt ekki til staðar geti kerfið
leitt til ofveiða.
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Með því að leyfa tegundatilfærslu er verið
að auka þrýsting á stofna þar sem skapast
hvati til að veiða meira af ákveðnum teg-
undum en öðrum, segir Maartje Oostdijk.
Sveigjanleiki kvótakerfisins mikill kostur
Íslenska kvótakerfið gerir útgerðum kleift að mæta þeirri áskorun sem fylgir því að stjórna ekki hvaða tegundir rata í veiðarfærin og er
því hægt að hámarka nýtingu aflaheimilda. Á sama tíma getur regluverkið sem veitir sveigjanleikann ýtt undir veiðar umfram vísinda-
lega ráðgjöf. Lagt er til að draga úr svokallaðri tegundatilfærslu og auka þess í stað notkun tilfærslu aflaheimilda milli fiskveiðiára.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Meðafli krefst einnig aflaheimildir. Séu heimildirnar ekki til staðar er hægt að kaupa og leigja heimildir
eða beita tilfærslum milli tegunda og fiskveiðiára. Tegundatilfræslur geta skapast óæskilega hvata.