Morgunblaðið - 12.12.2020, Blaðsíða 10

10 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. DESEMBER 2020
Eltak sérhæfir sig í sölu
og þjónustu á vogum
Bjóðum MESTA úrval
á Íslandi af smáum
og stórum vogum
Ásgeir Ingvarsson
ai@mbl.is
Á
rið 2013 tóku nokkrir
útgerðarmenn sig saman
og stofnuðu Samtök
smærri útgerða um leið og
þeir sögðu skilið við
Landssamband smábátaeigenda.
„Um það bil 25 bátar eru skráðir í
samtökin og félagið því tiltölulega
lítið, en þetta eru bátar sem eru í
rekstri allt árið og köllum við þetta
oft félagsskap atvinnumannanna í
krókaaflamarkskerfinu,“ segir Örv-
ar Marteinsson, formaður samtak-
anna og einn af eigendum Sverr-
isútgerðarinnar ehf. í Ólafsvík.
Klofningurinn varð vegna skiptra
skoðana innan LS um hvort hvetja
ætti stjórnvöld til að breyta skil-
greiningu smábáta til að ná yfir báta
allt að 15 metrum að lengd og eins
að gera ýmsar lagfæringar á fyrir-
komulagi veiða. Örvar segir það hafa
valdið miklum breytingum innan LS
þegar strandveiðikerfið var tekið
upp fljótlega eftir bankahrun en þá
fjölgaði mjög í stétt smábátaútgerð-
armanna og hópurinn varð ekki jafn
einsleitur og áður því nýliðarnir í
greininni eru aðeins starfandi á sjó
hluta úr ári. „Gríðarlegur fjöldi af
nýjum atkvæðum kom inn í Lands-
sambandið og áhrif þeirra sem
stunda veiðar árið um kring þynnt-
ust út sem því nam. Fljótlega kom í
ljós, þegar reynt var að beina stefnu
sambandsins í tiltekna átt, að á með-
al félagsmanna var mikil andstaða
við hvers kyns breytingar sem gætu
greitt leið stækkunar og hagræð-
ingar í stéttinni.“
Kvóti kæmi í stað veiðidaga
Að sögn Örvars eru mjög skiptar
skoðanir um hvernig smábátaveið-
um skuli háttað en opinber umræða
gefi ranglega þá mynd að þeir sem
starfi við smábátaútgerð séu ein-
huga. Meðal deilumála er hvort leyfa
eigi smábátum aukið veiðarfæra-
frelsi til að auka afköst og hag-
kvæmni umfram það sem hægt er
með handfæra- og línuveiðum. „Er
rétt að undirstrika að slíkar breyt-
ingar myndu ekki taka neitt af
strandveiðimönnum þó aðrir mættu
hagræða.“
Örvar minnist þeirra viðtaka sem
hann fékk á fundi LS, skömmu áður
en hann kvaddi Landssambandið, í
þá veru að grásleppuveiðum yrði
stýrt með kvóta frekar en með veiði-
dagakerfi. „Hafrannsóknastofnun
kemur með tillögu um það hversu
marga daga hver grásleppubátur
má vera að veiðum og ráðherra gef-
ur út reglugerð í samræmi. Fyrir
mörgum árum var svigrúmið tölu-
vert og gátu smábátaútgerðir vænst
þess að fá 80 til 90 veiðidga en upp á
síðkastið hefur niðurstaðan verið 25
til 40 dagar.“
Bendir Örvar á að fyrir vikið sé
mun erfiðara fyrir sjómenn að
skipuleggja veiðarnar, sem fara að-
allega fram yfir sumarmánuðina.
„Grásleppuveiðar geta hafist 1.
mars og enginn veit fyrr en reglu-
gerðin kemur út hversu margir
veiðidagarnir verða. Gerist það jafn-
vel stundum að reglurnar eru ekki
birtar fyrr en eftir að veiðar hafa
hafist. Þetta veldur því að mjög snú-
ið er að gera hvers kyns áætlanir
um reksturinn og illmögulegt að fá
mannskap til að taka þátt í veið-
unum ef þær vara bara hluta úr
sumrinu. Enginn er að fara að ráða
sig á grásleppubát ef hann veit ekki
hvort hann hefur vinnu í 25, 30 eða
40 daga.“
Segir Örvar að sumir smábátaút-
gerðarmenn hafi leyst vandann með
því að hafa tvo eða þrjá báta til um-
ráða og geta þannig veitt samfleytt
næstum allt sumarið. „En þetta er
álíka hagkvæmt og ef leigubílstjóri
mætti bara taka farþega í einn til-
tekinn bíl einn mánuðinn og þyrfti
að skipta yfir í annan bíl í næsta
mánuði.“
Minni sveigjanleiki en sömu gjöld
Örvar bendir á margt fleira sem
mætti gera til að stuðla að meiri
hagræðingu í smábátaveiðum, auka
verðmætasköpun og bæta rekstrar-
forsendur. Hann segir smábátaút-
gerðir búa við óþarfa hömlur sem
t.d. torveldi sjómönnum að stunda
veiðar þegar von er á besta verðinu á
markaði. „Það er einfaldlega þjóð-
hagslega óhagkvæmt að geta ekki
stillt veiðarnar betur í samræmi við
aðstæður og eftirspurn, og það þeg-
ar greinin er að auki bundin við
mjög kostnaðarsöm veiðarfæri.
Þrátt fyrir allar þær takmarkanir
sem smábátaútgerðir verða að búa
við þurfum við samt að borga sömu
veiðigjöldin og aðrir sem veitt geta
með mun hagkvæmari hætti og stýrt
veiðunum þannig að þeir fá margfalt
hærra verð fyrir aflann,“ segir hann.
„Ég tel að sömu veiðgjöld, en mun
strangari takmarkanir, séu að öllum
líkindum á skjön við stjórnarskrár-
varin réttindi. Sem dæmi má nefna
að veiðigjöld á steinbít eru ca. 10%
af brúttóaflaverðmæti fyrir okkur,
en örugglega a.m.k. helmingi minni
fyrir togarana.“
Glíma við mikla neikvæðni
Þrátt fyrir að hafa kvatt Lands-
samband smábátaeigenda segir Örv-
ar að það væri óskandi ef smábáta-
útgerðir gætu snúið bökum saman
til að vinna að bættum hag allra.
Ekki veiti af samstöðu í greininni þó
það væri bara til að bæta þjóðfélags-
umræðuna sem er allt of oft neikvæð
í garð sjávarútvegsins. „Mér finnst
það furðulegt að þessi undirstaða
þjóðarefnahagsins skuli endalaust
verða fyrir barðinu á neikvæðri um-
ræðu og stöðugt deilt um fiskveiði-
stjórnunarkerfið. Var það þó þetta
kerfi sem varð hvatinn að þeirri hag-
ræðingu sem íslenskur sjávar-
útvegur þurfti á að halda svo að af-
komunni varð snúið úr mínus í plús
og auður skapaður fyrir alla þjóðina.
Ekki nóg með það heldur spratt upp
úr þessu kerfi svakaleg nýsköpun í
matvælaiðnaði og hátækni,“ rekur
Örvar. „Þrátt fyrir allt þetta er nei-
kvæðnin svo mikil að maður þorir
varla að færa það í tal á mannamót-
um að maður starfi við fiskveiðar. Er
það líka merkilegt að eins og stjórn-
málamenn virðast reiðubúnir að
greiða götu flestra atvinnugreina þá
eru þeir svakalega fljótir að leggja
steina í götu okkar sem vinnum í
sjávarútveginum.“
Morgunblaðið/Árni Sæberg
„Gríðarlegur fjöldi af nýjum atkvæðum
kom inn í Landssambandið og áhrif
þeirra sem stunda veiðar árið um kring
þynntust út sem því nam,“ segir Örvar
Marteinsson um afleiðingar þess að
strandveiðikerfið var kynnt til sögunnar.
Veiðidaga- og veiðarfærakvaðir til trafala
Formaður Samtaka
smærri útgerða segir að
ráðast þurfi í ýmsar
breytingar til að gera
smábátaútgerðum fært
að hagræða og skapa
meiri verðmæti.
Morgunblaðið/Alfons Finnsson
„Enginn er að fara að ráða sig á grásleppubát ef hann veit ekki hvort hann hefur vinnu í 25, 30 eða 40 daga,“ segir Örvar
um óheppilegar afleiðingar þess hvernig grásleppuveiðar eru skipulagðar í dag. Mynd úr safni Morgunblaðsins.