Rauði borðinn : fréttabréf alnæmissamtakanna á Íslandi - 01.12.1996, Blaðsíða 13

Rauði borðinn
boðskapurinn til fíkniefnaneytenda er í
stuttu máli: „Það er til skaða fyrir þig og
samfélagið að þú neytir fíkniefna og best
væri að þú hættir því, en ef þú getur eða
vilt það ekki hugsaðu samt um heilsu þína.
Við viljum hjálpa þér eins og hægt er.“
Danir eru ein þeirra þjóða sem valið
hafa þessa leið og meðal vettvangsferða
sem ég tók þátt í var heimsókn á stofn-
un þar sem í boði er margskonar
þjónusta og meðferð fyrir hiv-jákvæða
fíkniefnaneytendur. Stofnunin er rekin
af Kaupmannahafnarborg og nágranna-
sveitafélögum, en á þessum svæðum er
talið að búi nokkur hundruð hiv-já-
kvæðir fíkniefnaneytendur. Húsið er
staðsett í grónu hverfi nokkuð mið-
svæðis í Kaupmannahöfn. A fyrstu hæð
hússins er göngudeild þar sem í boði er
læknisfræðilegt eftirlit vegna hiv-smits,
þar sem sprautunotendur geta skilað inn
notuðum sprautum og fengið nýjar í
staðinn, þar sem einstaklingar á meta-
donmeðferð koma reglulega og fá lyfið
og þar sem boðið er upp á viðtöl og
ráðgjöf. A annarri hæð er gistiheimili,
þar sem heimilislausir fíkniefnaneyt-
endur geta dvalið tímabundið í allt að
þrjá mánuði. A þriðju hæð era íbúðir og
vinnustofur fyrir fíkniefnaneytendur í
endurhæfíngu eftir rnikla neyslu, flest þeirra
era á metadonmeðferð. Þama fá þau þjálfun
í að takast á við og komast inn í rútínu hins
daglega Kfs. A fjórðu hæð er svo sjúkra-
heimili fyrir fíkniefnaneytendur með al-
næmi á svo háu stigi að þeir era ekki færir
um að sjá um sig sjálfir. Stofnunin hafði
aðeins verið rekin í nokkra mánuði með
þessu sniði og því ekki komin mikil
reynsla á starfsemina. Forstöðumaður
stofnunarinnar taldi hins vegar að þetta
væri framtíðin, ef heilbrigðisyfirvöld
ætluðu sér að ná til fíkniefnaneytenda yrði
þjónustan að taka mið af ólíkum þörfum
og óskum. Taldi hann að hörð meðferð-
arstefna þar sem fíkniefnaneytendur fengju
aðeins aðstoð ef þeir hættu í neyslu hefði
mjög takmarkað gildi.
Vangaveltur
Sú leið að minnka skaðann af fíkni-
efnaneyslu í tengslum við hiv-smit með
því að deila út hreinum sprautum og
nálum og/eða bjóða upp á metadon-
meðferð er mjög umdeild og olli mikl-
um umræðum og vangaveltum í þeim
löndum sem hún var farin. Meðal
granna okkar sem valið hafa þessa leið,
með mismunandi útfærslum þó, eru
Norðmenn, Danir, Bretar og að ein-
hverju leyti Svíar. Hér á landi hefur
þessi möguleiki lítið sem ekkert verið
ræddur, enda erum við mjög meðferð-
armiðuð þjóð. Takmarkaðar upplýsing-
ar liggja fyrir hér á landi um hversu
margir sprauta sig og hversu algengt er
að menn deili sprautum og þar með
hversu mikil hætta er á útbreiðslu hiv-
smits og annarra smitsjúkdóma meðal
fíkniefnaneytenda.
Þessi stefna eða hugmyndafræði var
mikið til umræðu á ráðstefnunni og
reynt að meta hvernig hefði tekist til.
Þær vangaveltur sem upp hafa komið í
þessu sambandi er hvort verið sé að
senda fíkniefnaneytendum tvöföld skila-
boð: „það er skaðlegt að nota fíkniefni,
en samt allt í lagi ef þú deilir ekki spraut-
um og smitast ekki af hiv eða smitar ekki
aðra.“ Hvort heilbrigðisyfirvöld stuðli
að aukinni neyslu með því að deila út
hreinum sprautum og kenna hvernig á
að sótthreinsa sprautur og nálar. Hvort
það sé siðferðileg rétt að heilbrigðis-
yfirvöld standi fyrir því að útvega frkni-
efnaneytendum metadon og hvort hægt
sé að ná samstarfi við fólk í mikilli
neyslu.
Þær Evrópuþjóðir sem unnið hafa
markvisst eftir þessari hugmyndafræði
telja reynsluna góða. Komist hafi á
samvinna milli fíkniefnaneytenda og
heilbrigðisyfirvalda, öllum til hagsbóta.
Fíkniefnaneytendur hafi tekið virkan
þátt x forvarnarstarfi til að hindra út-
breiðslu hiv-smits með því að miðla
upplýsingum inn í sinn hóp. Utbreiðsla
hiv-smits meðal fíkniefnaneytenda hafi
haldist í skefjum, hins vegar sé það
áhyggju- og umhugsunarefni að lifrar-
bólga er útbreidd meðal þeirra, en smit-
leiðir lifrarbólgu og hiv-smits eru taldar
þær sömu. Sem fyrr verði þó að leggja
ríka áherslu á að fyrirbyggja fíkniefna-
neyslu og að bjóða fíkniefnaneytendum
upp á viðeigandi meðferðarúrræði, því
að á hverju ári deyr fjöldi manns af
fíkniefnaneyslu um allan heim.
Mannréttindi og siðfræði
Mannréttindi, siðfræði og hiv-smit
voru rauði þráðurinn í umræðum á
ráðstefnunni. Réttindi hiv-jákvæðra til
mannsæmandi lífs, til upplýsinga, til
aðgangs að heilbrigðis- og félagslegri
þjónustu, til vinnu og til að ferðast eru
þverbrotin víða í heiminum og brot á
mannréttindum eru jafnvel innbyggð í
lögum margra landa. Umræður um sið-
fræði í tengslum við hiv-smit hefjast hins
vegar oft á þeim punkti að togstreita sé á
milli mannréttinda hiv-jákvæðs einstak-
lings annars vegar og hagsmuna sam-
félagsins hins vegar, þ.e. milli þarfar-
innar á frelsi einstaklingsins og þarfar-
innar við að hefta útbreiðslu hiv-smits.
En er það svo í raun? Eða eins og
Noerine Kaleeba frá Uganda benti á í
ræðu sinni, þá verður að vera jafnvægi í
samskiptum hiv-jákvæðra og samfél-
agsins, þ.e. fjölskyldu, vina og þjóð-
félagsins - samskipti sem byggjast á þeim
skilningi að allir aðilar hafi réttindi og
skyldur, gagnvart sjálfum sér og öðrarn.
Eitt viðkvæmasta málefnið í tengslum
við hiv-smit var til urnræðu, spumingin
um ábyrgð og skyldur við að hefta út-
breiðslu hiv-smits. I mörgum löndum
setja lögin, stjórnvöld og almennings-
álitið sérstakar skyldur á herðar hiv-
jákvæðra til að vemda aðra fyrir smiti.
Margir eru sammála þessu og finnst að
sá sem veit um smit sitt hafi sérstakar
skyldur við hinn aðilann þegar urn er að
ræða kynmök eða sameiginlega sprautu-
notkun. Aðrir telja hins vegar að
ábyrgðin sé sameiginleg og að aðeins
gagnkvæm ábyrgð geti hindrað ásakanir
og kornið í veg fyrir smitun. Gagnkvæm
ábyrgð felur í sér að hver og einn sé
meðvitaður um skyldur sínar og ábyrgð
og ef „gagnkvæm ábyrgð“ á að vera
meira en orðin tóm bæði hér á landi sem
og annarsstaðar þurfa að eiga sér stað
gagngerar viðhorfsbreytingar og laga-
breytingar.
I mörgum löndum eru lagaákvæði um
að gera þurfi ráðstafanir ef einstaklingur
með smitsjúkdóm verði uppvís af
óábyrgri hegðun og setji aðra í smit-
hættu. Misjafnt er eftir löndum á hvem
hátt þeim ákvæðum er fylgt varðandi
hiv-smit, en af Norðurlöndum ganga
Svíar einna harðast fram í vista á stofn-
unum hiv-jákvæða einstaklinga sem
þeir telja að hafi sýnt óábyrga hegðun.
Þessu var mótmælt á eftirminnilegan
hátt á ráðstefnu af baráttuhópi sem
kallar sig Act up Paris. Eg fór í vett-
vangsferð á göngudeild smitsjúkdóma á
sjúkrahúsi í Malmö í Svíþjóð og þar
rakti læknir einn stefnuna í þessum
11