Stefnir - 01.04.1994, Síða 17

inn. Talið er að sá markaður sé á höfuð-
borgarsvæðinu um 2,3 milljónir fer-
metra. Af því sé ríkið með um 600 þús-
und fermetra. Algengur kostnaður við
núverandi ákvæðisvinnukerfi hefur verið,
2.400 krónur á fermetra en reynslan af
útboðum er sú að kostnaður lækki niður í
um 1800 krónur eða um 25%. Miðað
við þetta má einungis með útboði á ræst-
ingu hjá ríkinu spara um 360 ntilljónir
króna. Þetta er nefnt hér sem dæmi um
kostnaðarlið sem flestir líta á sem af-
gangsstærð en skiptir miklu að sé sinnt á
sem hagkvæmastan hátt.
c) Samkeppnishugsun
Með samkeppnishugsun er átt við að
reynt verði að innleiða þann aga og þá
kosti sem frjáls samkeppni veitir einka-
aðilum. Til þess að svo megi verða þarf
að efla kostnaðarvitund starfsmanna hins
opinbera og reyna að markaðstengja
þjónustuna eins og frekast er kostur.
Auka þarf sjálfstæði, völd og ábyrgð
stjórnenda í ríkiskerfinu og gera launa-
og fríðindakerfi hins opinbera sambæri-
legt því launakerfi sem tíðkast á hinum
almenna vinnumark-
aði.
d) Stjórnunar-
tækni
Nátengt samkeppn-
ishugsuninni er það
að innleiða hjá hinu
opinbera ýmsa sljórn-
unartækni sem notuð
er í rekstri atvinnu-
fyrirtækja. Þar má
nefna að breyta þarf
bókhaldi ráðuneyta og stofnana yfir í
hefðbundna rekstrar- og efnahagsreikn-
inga eins og tíðkast hjá fyrirtækjum, en
með því má ætla að hvatning verði til
langtímasparnaðar. Telja verður æskilegt
að ríkisstjórnin leggi fram fjárlaga-
ramma til lengri tíma í senn en eins árs,
þannig að heildarstefna sé mörkuð til
lengri tíma.
Stjórnendur ráðuneyta og stofnana
þurfa einnig að beita stjórntækjum eins
og stefnumarkandi áætlunargerð, gæða-
stjórnun og endurgerð vinnuferla.
Ný hugsun - “samkeppnishugsun”
Hér verður sérstaklega vikið að þeirri
samkeppnishugsun sem nauðsynlegt er
að innleiða í ríkiskerfinu til að ná fram
kostum frjálsrar samkeppni.
Slíkt ætti að leiða til aðhalds og ódýrari
þjónustu.
1. Markmið ríkisstofnana -
mæling árangurs
Setja á hverri ríkisstofnun skýr mark-
mið varðandi þá starfsemi sem henni er
ætlað að sinna. Einnig þarf að liggja fyr-
ir hvernig eftirliti er háttað með því að
markmiði sé náð. Oft er markmið stofn-
ana að finna í laga-
texta, en hins vegar
eru þau yfirleitt í
formi almennra
stefnuyfirlýsinga.
Við markmiðssetn-
inguna þarf bæði að
taka tillit til þjónustu-
markmiða og rekstrarmarkmiða viðkom-
andi stofnunar. Skilgreina þarf við
markmiðssetningu hver skuli vera af-
rakstur starfseminnar. Með markmiðs-
setningu sem þessari má segja að verið
sé að gera “arðsemiskröfu” í ríkisrekstr-
inum. Munurinn er sá að “arðsemiskraf-
an” þarf ekki endilega að vera peninga-
leg heldur getur hún
verið huglæg; að
fjármagnið skili af
sér t.d. menntaðari
og heilbrigðari ein-
staklingum, aukinni
skilvirkni dómstóla
eða öruggari fang-
elsum.
Til þess að auð-
velda eftirlit með
því hvort sett mark-
mið náist þarf reglu-
lega að mæla árangur viðkomandi stofn-
unar. Kanna þarf bæði hvort afrakstur
starfseminnar uppfyllir fyrirfram settar
kröfur um gæði þjónustu ekkert síður en
hvort rekstrarmarkmiðum sé náð.
Þannig þarf í upphafi að ákveða hvaða
mælistikur eigi að nota við mat á ár-
angri. Mikilvægt er að mældur verði ár-
angurinn af gæðum starfseminnar, bæði
gagnvart notendum og út frá faglegum
sjónarmiðum auk mats á því hvort
rekstrarniðurstöður uppfylla settar kröf-
ur. Mæling á árangri minnkar þörf á
annars konar eftirliti og eykur um leið
sjálfstæði viðkomandi stofnana.
Með mati á árangri eftir fyrirfram gefn-
um forsendum opnast einnig möguleiki á
því að bera saman árangur einstakra
stofnana. Slíkt ýtir undir samkeppni á
milli þeirra og getur verið gagnlegt við
endurmat á markmiðum þeirra og ákvörð-
un fjárveitinga. Slíkt mat gæti einnig auð-
veldað útboð og verðlagningu á þjónustu
viðkomandi stofnunar.
2. Aukið sjálfstæði ríkisstofnana
Einn þáttur í að auka samkeppnishugsun
í ríkisrekstri er að auka sjálfstæði ríkis-
stofnana. Með því móti væri stjórnendum
ríkisstofnana falið auk-
ið vald og jafnframt á-
byrgð. Þeir myndu
taka allar ákvarðanir
sem vörðuðu rekstur
og þjónustu í samræmi
við þau almennu mark-
mið sem skilgreind
hefðu verið. Með þessu móti yrði ákvörð-
unarvaldið fært til þeirra sem næst standa
og þekkja best til, er leiðir til þess að verk-
efnum sé sinnt á sem hagkvæmastan hátt.
Aukin ábyrgð stjórnenda gerir einnig
kröfur til þess að ráðning forstöðumanna
stofnana fari eftir faglegum kröfum. Litið
sé til hæfni manna en ekki pólitískra
tengsla. Gerðar verði kröfur um tiltekinn
árangur, bæði faglegann og fjárhagsleg-
ann, til viðkomandi stjórnenda. Rísi
stjórnendur ekki undir þeirri ábyrgð verði
þeir látnir hætta störfum.
Með auknu sjáifstæði stofnana þarf að
leitast við að gera rekstur þeirra sem lík-
astan rekstri fyrirtækja. Stofnanir þyrftu
að fá full yfirráð yfir rekstri sínum og vera
heimilt að haga útgjöldum eftir eigin mati,
en þær fengju hins vegar ekki meira ríkis-
framlag en ákveðið væri í fjárlögum.
Stofnunum væri hins vegar heimilt að
auka sértekjur sínar, hefðu frelsi til að ráð-
stafa þeim og gætu einnig boðið upp á
nýja þjónustu sem samræmdist markmið-
um starfseminnar.
Með auknu sjálfstæði ríkisstofnana verð-
ur að gefa stjórnendum þeirra full stjórn-
unaryfirráð yfir viðkomandi stofnun.
Hugsa má sér tvenns konar fyrirkomulag í
stjórnun ríkisstofnana, annars vegar einn
forstöðumann yfir minni stofnunum og
hins vegar stjórn stofnunar sem myndi
ráða framkvæmdastjóra er færi með dag-
legan rekstur. I báðum tilvikum þyrftu
stjórnendur að hafa sambærilegar stjórn-
unarheimildir og stjórnendur í einkafyrir-
tækjum. Þeir yrðu t.d. að hafa rétt til þess
að að ráða menn og reka og gera ráðning-
arsamninga við starfsfólk.
Varðandi þau verkefni sem ríkið hefur
tekið að sér að tryggja framkvæmd á,
þarf að ákveða, fyrir hvern verkþátt,
hvort ríkið eigi að sinna honum eða
hvort að rétt sé að bjóða verkið
(þjónustuna) út.
Endurskipuleggja þarf stjórnsýsluna frá
grunni um leið og verkefni ríkisins eru
ákveðin og markmið skilgreínd.
©