Bæjarins besta - 14.01.1998, Síða 7

MIÐVIKUDAGUR 14. JANÚAR 1998 7
Skattalækkun
1998?
Í ágætri ræðu Davíðs Oddssonar forsætisráðherra var vikið að
hækkun launa í janúar 1998 og lækkun skatta. Taldi hann þetta hvort
tveggja vera fagnaðarefni og til marks um árangur efnahagsstefnu
ríkisstjóranarinnar. Hefur hann þar nokkuð til máls síns. Ekki skal
dregið í efa að að fullyrðingin sé rétt svo langt sem hún nær. Fáránlegt
væri að skamma stjórnmálamenn fyrir tök þeirra á skattamálum, jafn
óvinsæl og þau eru og um leið óskiljanleg mörgum. Í raun má segja að
alltaf sé tveggja kosta völ. Í fyrsta lagi að nota einfalt og auðskiljanlegt
kerfi, sem tekur mið af meðaltalsaðstæðum eða kerfi sem ekki er
sérstaklega einfalt en leitast við að taka mið af séraðstæðum einstakra
hópa í í þjóðfélaginu. Kjósendur og stjórnmálamenn hafa gjarnan
kosið síðari kostinn.
Þá hefur tekist að mæta kröfum einstaklinga og hópa um það að
þeir njóti sérstöðunnar. Kannski verða skattar sanngjarnari með
þessum hætti. Nokkrar tilraunir hafa verið gerðar til þess að einfalda
kerfið mikið. Nægir þar að nefna breytinguna sem varð
um 1980 þegar frádráttarliðum var fækkað og fastur
10% frádráttur tekin upp. Unnt var að velja hvora
aðferðina framteljendur notuðu. Svo fór fljótt í
sama farið. Aftur var gerð tilraun til mikillar
einföldunar 1988, með upptöku staðgreiðslu
skatta. Þá var tekinn upp fastur persónu-
afsláttur auk barnabóta. Kom þetta í
stað frádráttarliða. En eins og áður
fór líkt og með skrautið á jólatrénu.
Það vex með hverjum jólum og því
fjölgar sem verður að komast á tréð.
Þannig fór um skattalögin. Frádrátt-
arliðir komu aftur og tekið var tillit
til sérstakra aðstæðna. Húsnæðis-
bætur fuku og teknar voru upp
vaxtabætur miðaðar við aðstæður
hvers og eins. Næst kom vaxta-
afsláttur og menn höfðu ekki við
að læra ný hugtök. Markmiðið
var hins vegar alltaf það sama,
að auðvelda fólki að eignast
húsnæði. Svo gerðist það reyndar
að persónuafsláttur lækkaði og
skattprósentan hækkaði. Þetta er gömul saga og ný og gerist ævinlega
aftur, óháð stjórnmálaflokkum. Birtingarmyndin á skattahækkunum
er mismunandi og kemur misjafnlega fram gagnvart einstökum
hópum.
Okkur Íslendingum er gjarnt að miða okkur við frændur okkar á
hinum Norðurlöndunum, einkum Dani, sem við tökum oft til
fyrimyndar. Enda er það svo að þangað leita Íslendingar fyrst þegar
þeir telja sig hafa fengið nóg af okkar ágæta landi. Þar er félagslega
kerfið, stuðningur við einstaklinga og fjölskyldur, með þeim hætti, að
margir telja að Danmörk sé mun vænna land til eðlilegs lífs, einkum
fjölskyldulífs.
Fjölskylduskattur
Fáir munu hafa tekið eftir því að skattar á barnafjölskyldur hækkuðu
verulega nú um áramótin. Skattar lækka að meðaltali, einkum hjá
þeim sem ekki hafa börn á framfæri. Þeir barnlausu, sem hafa séð
ofsjónum yfir barnabótum, bæði í gamni og alvöru, geta huggað sig
við að skattar barnafólks með meðaltekjur og meira hækka.
Barnabæturnar hafa verið afnumdar að mestu leyti hjá öðrum en
lágtekjufólki. Í sjálfu sér er þetta ekki vondur kostur. En eðlilegt hefði
verið að segja fólki frá því að þetta væri að gerast. Í Morgunblaðinu
birtust skömmu fyrir áramót viðtöl við tvær barnafjölskyldur með 4
og 5 börn. Þar kom skýrt fram að því fylgdi nokkur kostnaður að eiga
mörg börn og í öðru tilvikinu var sérstaklega tekið fram, að góður
efnahagur væri forsenda þess að foreldrarnir gætu veitt börnum
sínum, það sem eðlilegt telst í nútíma þjóðfélagi. Kröfur þess eru að
vísu miklar og sjálfsagt hægt að komast af án ýmissa þeirra hluta sem
allir vilja eiga nú um stundir.
Það verður að teljast afar óskynsamlegt að fara þessa leið, nema
skattar verði verulega lækkaðir, almennt. Fjölskyldan hefur stundum
átt undir högg að sækja þótt stjórnmálamenn tali fjálglega um gildi
hennar á hátíðarstundu. Það er skynsamlegt að fara sömu leið og
Danir að virða fjölskylduna, einnig þegar kemur að skattinum.
Kannski er hér komið verkefni fyrir væntanlegan umboðsmann
skattgreiðenda. Sú hugmynd, að stofna til umboðsmanns til að fylgjast
með og gæta hagsmuna skattborgaranna gagnvart kerfinu, er góð,
þótt hún eigi reyndar ekki við um ákvarðanir alþingis. Ekki er því
trúað að ætlun Alþingis hafi verið að skerða hag barnafjölsyldunnar.
Fíkniefnavandinn
Forseti Íslands, Ólafur Ragnar Grímsson, hélt einnig prýðilega
áramótaræðu. Sumum þótti hún bera pólitískan keim. Okkur er öllum
hollt að muna, að hver maður hefur sinn stíl í embætti og störfum.
Skoðanir þær sem hann viðraði voru frá sjónarhorni þess manns, sem
þekkir hugsunarhátt í alþjóðastarfi. Umhverfismál eru eru hæst á
baugi nú um stundir. Þótt vissulega hafi ekki allar hrakspár ræst
varðandi þau, er brýnt að Íslendingar viðhaldi sjálfir þeirri ímynd sem
fer af landi og þjóð. Sjávarútvegur og ferðþjónusta eiga þar
sameiginlega hagsmuni.
En forsetinn vék að annarri vá. Ekki verður við það unað að
stöðugt fleiri ungmenni leit á náðir fíkniefna. Síst er hægt að sætta sig
við það á sama tíma og efnahagur er á uppleið. Kann að vera að þarna
fari afleiðingar af ómarkvissri fjölskyldustefnu, jafnt á skattasviðinu
og öðrum. Orð hans voru í tíma töluð. Við verðum að gæta að börnum
okkar og unglingum. Þau eru framtíð þessa þjóðfélags. Fjölskyldan
er hornsteinninn þegar að uppeldi þeirra kemur. Hana ber að virða.
-Stakkur
ðingurinn
á bekknum hjá BB...
sami sé eitthvað veikur! Sál-
fræðingar geta einmitt gert
mesta gagnið með því að
hjálpa fólki til að fást við
venjuleg vandamál sem allir
eiga við að glíma einhvern
tímann á lífsleiðinni.“
– Þú ert ef til vill í aðra
röndina eins konar prestur...
„Nei, ekki er ég prestur, en
verksviðin skarast vissulega
að einhverju leyti hjá prestum,
sálfræðingum og öðrum stétt-
um sem vinna með lifandi
fólk. Þessar stéttir nálgast við-
fangsefnin aftur á móti úr
ólíkum áttum og með mis-
munandi hætti, þó að þær
starfi á sameiginlegu gráu
svæði að nokkru leyti.“
– Hefur margt komið þér á
óvart í starfi þínu sem sál-
fræðingur á þessu rúma ári
hér?
„Vissulega er ýmislegt sem
kemur á óvart. Ég er að einu
leytinu nýr í þessu þó að ég sé
að öðru leyti nokkuð gamall.
Ég er orðinn 45 ára þegar ég
byrja að vinna sem sérfræð-
ingur í mínu fagi. Aftur á móti
hef ég mína lífsreynslu og mitt
lífshlaup að baki. Öll árin mín
í uppeldisstörfum, í vinnu
með þroskaheftum og með
fólki sem á við geðræn vanda-
mál að stríða, eru ómetanlegur
bakgrunnur sem ég byggi á.
Sjálft skólanámið kemur þar
til viðbótar.“
Margvísleg þjónusta
og ráðgjöf
„Hér er ég með stofu þar
sem boðið er upp á margvís-
lega þjónustu eftir þörfum
hvers og eins. Ég býð upp á
samtöl og viðtalsmeðferð. Ég
býð einnig upp á meðferð þar
sem vandamálin eru ef til vill
eitthvað djúptækari. Síðan er
ráðgjöf fyrir hjón, ráðgjöf og
leiðsögn varðandi uppeldi
barna og unglinga og annað í
þeim dúr. Einnig ráðgjöf fyrir
þá sem eiga við fíkniefna-
vanda að stríða. Þetta eru þau
svið sem ég fæst mest við.
Sálfræðimenntunin hefur
mjög víðtæka tilvísun og
verksvið sálfræðinga er mjög
fjölbreytilegt. Starfið hér er
enn í mótun, eins og ég sagði,
og kannski ennþá nokkuð
langt í land að það hafi fest
rætur og sé orðið að sjálf-
sögðum þætti innan heilsu-
gæslugeirans. Sálfræðingur
getur gert gagn með ýmsum
öðrum hætti en á stofu, til
dæmis í félagsþjónustu sveit-
arfélaganna.“
Streita, kvíði og þunglyndi
– Ætli vandamál fólks hér
vestra séu eitthvað frábrugðin
því sem gengur og gerist
annars staðar?
„Ég hygg að vandamál
fólks séu í rauninni ákaflega
svipuð hvar sem er. Kvíði og
þunglyndi eru vandamál sem
eflaust allir kannast við með
einhverjum hætti. Hins vegar
er þjóðfélagslegur bakgrunnur
fólks mismunandi. Þunglyndi
má lýsa þannig, að það sé
tilfinning sem grípur fólk
þegar það er að einhverju leyti
farið að missa tök á lífi sínu.
Það er í rauninni ekki mikill
eðlismunur á fyrirbærum eins
og streitu, kvíða og þunglyndi.
Þetta er allt í sömu víddinni,
aðeins á mismunandi stigum.
Það getur aftur á móti farið
eftir því hvar þú ert staddur,
hvort talað er um streituein-
kenni, kvíðaeinkenni eða síð-
an þunglyndiseinkenni, sem
eru alvarlegustu einkenni þess
að fólk sé í þann veginn að
missa tökin eða búið að missa
tökin á sínu daglega lífi. Í þétt-
býlinu syðra er flóra mann-
lífsins fjölbreyttari en í fá-
menninu úti á landi og dagleg
skoðanaskipti öðruvísi. Hér
virðast skoðanir fólks og
hugmyndaheimur vera ein-
sleitari en syðra og umburð-
arlyndi fólks gagnvart skoð-
unum annarra ef til vill minni
en gengur og gerist þar sem
þéttbýli er meira. Þetta setur
mark sitt á samfélagið og
skapast af aðstæðunum. Fólk-
ið sjálft er ekkert öðruvísi en
annars staðar og hvorki betra
né verra. Í fámennum samfé-
lögum eins og hér skipast fólk
hins vegar frekar í hópa eftir
tilfinningum, ættartengslum
og öðru slíku en þar sem
fjölmenni er meira.
Forsenda þess að geta starf-
að sem sálfræðingur er að geta
skilið annað fólk. Sá sem
getur ekki sett sig inn í hug-
myndaheim annarra hefur
ekkert í þessu starfi að gera.
Maður verður að geta sett sig
í spor annarra til þess að geta