Bæjarins besta - 29.07.1998, Qupperneq 9

MIÐVIKUDAGUR 29. JÚLÍ 1998 9
haft gott af þessu. Námsleið-
inn var alveg að fara með mig
þennan vetur og félagsskap-
urinn og rúnturinn áttu hug
minn öllu frekar en skólinn,
eins og ekki er óalgengt á
þessum aldri.“ Næsta vetur
reif Valdimar sig upp á ný, tók
fjórða bekkinn upp og frá
þeim tíma var bein sigling og
þægileg það sem eftir var.
Sálarfræðin
og vottur Jehóva
– Fórstu beint í guðfræðina
eftir stúdentspróf?
„Nei. Ég varð svo frægur
að innritast í sálarfræði fyrsta
haustið þegar sú grein var tek-
in upp við Háskóla Íslands.
Ég hef heyrt að þessir fyrstu
dagar sálarfræðinnar á Íslandi
séu „gullnir dagar“ í minn-
ingunni hjá þeim sem héldu
þetta út og luku náminu. En
ég fór að athuga atvinnu-
möguleika í sálarfræðinni og
þeir voru nánast engir hér-
lendis á þessum tíma, á
árunum upp úr 1970. Þá voru
tveir eða þrír starfandi sál-
fræðingar á Íslandi og ekkert
útlit fyrir að það myndi breyt-
ast. Sá sem lagði stund á sál-
arfræði varð því að gera það
upp við sig, að hann myndi
ekki starfa í því fagi hér á
landi, nema þá við kennslu.
Mér leist ekki nógu vel á þetta.
Þar fyrir utan fannst mér sál-
arfræðin ekki henta mér alveg,
eftir að ég fór að kynnast
námsefninu. Fólk er jafnan
leitandi, ekki síst þegar það er
ungt, og mér fannst sálarfræð-
in einhvern veginn ekki veita
mér þau svör sem ég var að
leita að, þó að ég vissi kannski
ekki einu sinni sjálfur hvers
ég var að leita. Hins vegar
hafði ég lengi haft áhuga á
trúmálum. Ég minnist þess,
að eitt sinn kom vottur Jehóva
heim og var að tala við móður
mína og systur. Þær urðu leið-
ar á honum og sendu hann á
mig í staðinn. Hann kom síðan
öðru hverju í heilt ár og við
rökræddum og deildum um
þessi efni. Þetta átti sinn þátt
í því að vekja áhuga minn á
trúmálum.“
Verulega góður lófalesari
– Hugleiddirðu og kynnt-
irðu þér eitthvað önnur trúar-
brögð og jafnvel hinar óhefð-
bundnu hliðar þeirra mála?
„Já, mjög mikið. Ég var
meðal annars mikið í nýaldar-
pælingum, eins og það er nú
kallað. Ég fékkst mikið við
að spá í lófa og var orðinn
verulega góður í því, þó ég
segi sjálfur frá! Einnig var ég
á kafi í stjörnuspeki. En þegar
ég byrjaði í guðfræðinni hætti
ég þessu gjörsamlega og get
ekki sagt að ég hafi borið það
við síðan. Ég er því búinn að
gleyma þessari kúnst, að spá í
lófa, sem ég var vissulega
mjög stoltur af, þó að ég telji
mig ekki hafa neina yfirnátt-
úrlega hæfileika!“
– Þú hættir síðan í sálar-
fræðinni…
„Já, við ákváðum það um
áramótin, þrír félagar og vinir,
að fara í guðfræði, Jón Valur
Jensson, Þórsteinn Ragnars-
son og ég. Við vorum bekkjar-
félagar úr menntaskóla, og sá
fjórði úr þeim bekk í guð-
fræðinni var Geir Waage, sem
nú er prestur í Reykholti,
þannig að fjórir strákar úr B-
bekknum úr MR vorið 1971
urðu guðfræðingar.“
– Fleiri nafnkunnir menn
hafa væntanlega komið þeim
hópi, eins og jafnan úr B-
bekknum í MR...
„Já, þar á meðal eru Geir
Haarde fjármálaráðherra,
Hjörleifur Kvaran borgar-
lögmaður og ýmsir fleiri góðir
menn.“
Heimur versnandi fer
– Var þá ekki enn sú gamla
skipan í MR, að A-bekkurinn
var hreinn stúlknabekkur og
B-bekkurinn hreinn stráka-
bekkur?
„Nei, þá var A-bekkurinn
blandaður og þótti fáheyrt og
hálfgerður skandall að brjóta
svo hefðina.“
– Já, heimur versnandi fer.
Ég hef meira að segja heyrt
að kennarar og nemendur þar
séu hættir að þérast, en maður
trúir einfaldlega ekki þvílíkum
ótíðindum, þvílíkri óhæfu,
þvílíkri lausung. Undirrituð-
um hlýnar um hjartaræturnar
þegar hann minnist orða
Guðna kjafts, sem sumir
nefndu í virðingarskyni
Guðna munn eftir að hann
varð rektor: Reynið að hunds-
kast til að gera þetta betur
næst, helvítis fíflið yðar!
Séra Valdimar greinir þá frá
því, að Guðni hafi verið farinn
að þúa hann í sjötta bekk. Sic
transit gloria mundi – svo
hvörful er heimsins dýrð. Og
gömlu MR-ingarnir sem sitja
og maula heimabakað brauð
með osti á prestssetrinu á
Suðureyri ylja sér við minn-
ingarnar um skólann sinn og
hinn orðfráa Guðna Guð-
mundsson enskukennara. Það
gekk alveg bölvanlega að fá
þokkalegar einkunnir í ensk-
um stíl hjá Guðna; þeir sem
fengu átta og níu í öðrum
fögum náðu fimm eða sex í
enskum stíl, jafnvel þótt þeir
legðu sig þar hálfu meira fram
en í öðrum greinum, og þóttust
alsælir með einkunnina sjö.
Minnisstætt er, hvernig Guðni
skilaði ensku stílunum jafnan
til nemenda. Hann stóð við
hásætið (því að vitaskuld var
kennarapúltið í MR á upp-
hækkuðum palli, að áliti nem-
enda til þess eins að kennar-
arnir ættu auðveldara með að
líta niður á þá) og skutlaði
stílabókunum líkt og síðari
tíma frissbí út um allan bekk
og svo hratt eins og þaulvanur
pókerspilari dílar kortunum.
Bækurnar flugu þó ekki nærri
eins vel og frissbí og lentu
ekki eins snyrtilega og spilin
í póker, heldur opnuðust þær
oft á leiðinni og minntu helst
á flögrandi hænsn í hvassviðri.
„Við Guðni vorum miklir mát-
ar. Ég var nú ekki alltaf mjög
duglegur að mæta í skólann –
kannski ekki rétt að vera að
vekja of mikla athygli á því –
en í fyrsta tíma á mánudögum
var enskur stíll og þá mætti
Valdimar Hreiðarsson ævin-
lega og var með um 7,5, sem
þótti alveg ævintýraleg ein-
kunn“, segir hann.
„Ég held því fram, að
kennslan og kröfurnar í ensk-
unni hjá Guðna í sjötta bekk
máladeildar hafi verið á há-
skólastigi. Enda heyrði ég það
líka, að þeir sem fóru í ensku-
nám í háskóla eftir að hafa
verið hjá Guðna, hafi sagt að
það væri ósköp svipað og
hefði verið hjá honum í MR.“
Í bókabílnum
Eftir stúdentspróf og fram-
an af háskólanámi vann Valdi-
mar í bókabílnum í Reykjavík.
Bókabílstjóri þá og lengi fyrr
og síðar var Runólfur Elínus-
son frá Heydal við Mjóafjörð
í Ísafjarðardjúpi, gráhærður
lengi og strýhærður. „Runólf-
ur var ágætur maður og
skemmtilegur og alltaf hinn
hressasti og kallaði mig alltaf
„pastor Valdimar“. Starfs-
fólkið í bókabílnum var mjög
gott og þetta var hinn ágætasti
tími.“
Kosturinn við að vera
framsóknarmaður
Á unglingsárum og fram í
háskóla stundaði Valdimar
skemmtistaði nokkuð grimmt
og var mest í Klúbbnum.
„Þetta var nokkuð sem maður
þurfti einfaldlega að taka út.
Það fylgdi lífinu á þessum
tíma. Eftir að Glaumbær brann
fór maður í Klúbbinn. Ég man
að einu sinni var ég sextán ára
gamall að reyna að komast
inn í Glaumbæ og þar fyrir
utan var mannþröng eins og
venjulega. Geiri dyravörður
var að störfum, bróðir Sigur-
bjarnar Eiríkssonar veitinga-
manns, og ég kallaði stundar-
hátt yfir hópinn: Þú hleypir
nú gömlum framsóknarmanni
inn! Komdu, sagði hann þá,
og eftir þetta komst ég alltaf
inn. En ég leiðrétti aldrei þetta
með framsóknarmennskuna
og hef ekki gert það ekki
opinberlega fyrr en nú. Þetta
átti nú bara að vera brandari,
en hann svínvirkaði! Einhvern
tímann kom ég nokkuð
snemma í Glaumbæ og fékk
mér kaffi þar inni í fataheng-
inu. Kona sem var að vinna
þar sá þetta og kallaði: Geiri!
Það er einhver maður farinn
að fá sér hérna kaffi! Geiri
kom og sagði: Nú, hvað er
þetta, má maðurinn ekki fá
sér kaffi?“
Hver maður
hefur sína sérstöðu
– Hvernig er að vera prestur
í litlu plássi? Hér stendur þetta
gríðarmikla hús miðsvæðis og
gnæfir yfir umhverfið. Finnst
þér þú sem prestur vera mjög
sér á parti í þessu samfélagi?
„Ég held að presturinn sé
það alltaf, hvar sem er. Starf
hans hefur í eðli sínu mikla
sérstöðu. Að mínum dómi er
bæði þýðingarlaust og
ástæðulaust að slá striki yfir
það. Sumir segjast ekki geta
verið prestar á svona litlum
stað, vegna þess að þeir geti
aldrei gleymt því að þeir eru
prestar. Ég skil ekki það við-
horf. Ég er vissulega prestur
og sé enga ástæðu til að
gleyma því. Á sama hátt býst
ég við að skólastjórinn hafi
sína sérstöðu í plássinu sem
skólastjóri, læknirinn hafi sína
sérstöðu, forstjórinn í fyrir-
tækinu, afgreiðslumaðurinn í
búðinni, sjómaðurinn o.s.frv.
Það hefur hver sínu hlutverki
að gegna og hverju hlutverki
fylgir ákveðin ímynd. Við
getum hvorki verið að hlaup-
ast undan því né gleyma því,
enda engin ástæða til. Mér
finnst það alls ekkert þung-
bært að vera presturinn í pláss-
inu! En því er ekki að neita,
að presturinn hefur ákveðna
sérstöðu.“
Erfiðu stundirnar
eru líka gefandi
– Er ekki erfitt að vera prest-
ur?
Séra Valdimar hugsar sig
um litla stund. „Nei, mér
finnst það ekki. Eins og einn
góður nágrannaprestur sagði
einu sinni: Mér finnst það al-
gjört æði!“, segir hann og
hlær. „Auðvitað koma erfiðar
stundir í prestsstarfinu, en að
öllu jöfnu er embættið mér
alls engin byrði, nema síður
sé. Ég hef komið víða við á
lífsleiðinni og kynnst ýmsu –
ég var mikið á sjónum í gamla
daga, ég hef unnið verka-
mannavinnu, ég hef stundað
kennslu í mörg ár og fengist
við hitt og þetta – en prests-
starfið er það sem mér líkar
langbest af öllu sem ég hef
kynnst. Það er alveg á hreinu.
Ekkert annað hefur verið mér
eins áhugavert og gefandi, og
þá gildir einu hvert af verk-
efnum prestsins um er að
ræða. Þau eru öll gefandi,
hvert með sínum hætti. Það
koma erfiðar stundir í starfinu,
vissulega, en einnig þær
stundir eru gefandi á sinn
hátt.“
Eitthvað er til sem við
kunnum ekki skil á
– Nú segja sumir, að flestir
íslenskir þjóðkirkjuprestar
séu í einhverjum „armi“. Þú
nefndir bekkjarbróður þinn,
séra Geir Waage í Reykholti.
ErtGeirsmaður?
„Nei, ég er að minnsta kosti
ekki í „Geirsarminum“ svo-
nefnda. Hins vegar aðhyllist
ég það sem nefna má klassíska
kristni, trú Hallgríms Péturs-
sonar ef svo má segja, eins og
svartstakkarnir svokölluðu
eru taldir gera. En raunar held
ég að það séu ekki miklar
deilur um trúfræðilegar
áherslur innan kirkjunnar í
dag. Átökin milli „nýguð-
fræðinnar“, sem átti sér marga
fylgismenn á Íslandi en er nú
að miklu leyti liðin undir lok,
og hins klassíska kristindóms,
eru nánast um garð gengin.
Hins vegar loka ég ekki á það,
að eitthvað fleira kunni að vera
milli himins og jarðar en
heimspekina dreymir um.
Mér þætti rangt og slitið úr
samhengi við veruleika fólks,
að afneita öllu „yfirnáttúr-
legu“, draumum eða skynj-
unum fólks eða einhverjum
Þjóðarviljinn.....
Mikil umræða á sér stað í þjóðfélaginu um kvóta á óveiddu
sjávarfangi. Fiskurinn í sjónum er þjóðareign á tyllidögum. Þannig
tala forráðamenn þjóðarinnar á hátíðisdögum. Því hefur verið haldið
fram á þessum vettvangi að kvótakerfið hafi að stærstum hluta skilað
hlutverki sínu. Framlegð fiskveiða, þá er verið að tala um afraksturinn
af veiðum í efnahagslögsögunni, hefur aukist. Margar aðferðir hafa
verið reyndar til að hafa stjórn á fiskveiðum. Reynt hefur verið að
beita sóknarkerfi. Ákvörðun um að takmarka þá daga sem skip mega
vera að veiðum skilaði ekki þeim árangri sem eftir var sóst. Ekki tók
betra við þegar ákveðið var að takamarka innflutning á skipum.
Ónýtir dallar fengu aukið verðmæti með sama hætti og gerst hefur í
kvótakerfinu.
Ef gengið er út frá því sem staðreynd að ákvarða hverju skipi
aflatakmörk á hverju fiskveiðiári og jafnframt að þannig hafi stjórn
á veiðum orðið skást, er stjórnvöldum, einkum Alþingi, nokkur
vandi á höndum. Auðlindagjald kemur of seint á til þess að virka
ekki sérlega ósanngjarnt gagnvart þeim fiskveiðistöðum, sem hafa
þegar misst aflaheimidlir vegna kvótasölu. Auðlindagjald
hefði þurft að koma á um leið og kvóta var úthlutað.
En samkvæmt skoðanakönnun eru 77% íslensku
þjóðarinnar andsnúin kvótakerfinu. Sú andstaða
er einkum byggð á því, að einhverjir hafi orðið
ríkir af því að nýta sér kvótakerfið. Þessi
afstaða sýnist byggjast á því, að nú er
verið að uppskera árangur, sem flestir
telja að hluta megi rekja til
fiskveiðistjórnunar, það er
kvótakerfisins.
.......og kvótakerfið
Sú spurning vaknar hvort kvóta-
kerfið hafi eingöngu skilað hagnaði
til þeirra sem telja sig eiga
kvótann, ýmist fyrir að hafa
öðlast veiðireynslu eða fyrir
kaup. Ef spurningin eða öllu
heldur svarið er einfaldað kemur
í ljós að verðmæti fisks úr sjó
hefur aukist og hagur
þjóðarbúsins batnað. Annað atriði kemur einnig til. Fiskifræðaingar
hafa nú lýst því að ástand fiskistofna hafi batnað að mun. Enda hefur
verðmæti kvóta stigið við aukið framboð.
Annað athyglisvert atriði sem kemur til skoðunar er sú tilhneiging
samábátaeigenda að hafa skipt úr sóknarmarki, það er ákveðnum
dagafjölda til að mega veiða, yfir í kvóta eða aflamark. Því verður
ekki neitað að í sumum tilvikum hafa smábáteigendur selt hinn
nýfengna kvóta enda auðveldara en að sækja sjó, einkum fyir þá sem
stundað hafa þann erfiða atvinnurekstur um langt árabil.
Þótt engri rýrð sé varpað á smábátaeigendur þá má vera ljóst að
loksins hefur kvótakerfið skilað einhverjum þeirra arði eftir lífsstarfið.
En þeir eru ekki einir. Gallar kvótakerfisins felast einkum í því að
sumir snjallir viðskiptamenn hafa óneitanlega hagnast verulega á því
að geta keypt og selt óveiddan afla í sjó. Í framsali á kvóta liggja
kannski helstu kostir þessa umdeilda kerfis. Þeir sem í raun treysta
sér til að reka útgerð með minnsta mögulega tilkostnaði beita öllum
ráðum til þess að hámarka afraksturinn af atvinnu sinni. Ein
fljótvirkasta leiðin til þess er auðvitað að auka aflamagnið sem þeir
mega fiska. Þarna liggur sú undarlega þversögn sem pirrar íslensku
þjóðina svo mikið, að niðurstaða skoðanakönnunar bendir til þess að
rúmlega þrír fjórðu hlutar íslensku þjóðarinnar eru andsnúnir
fiskveiðistefnu, sem hefur virkað, að minnsta kosti í samanburði við
annað sem reynt hefur verið.
Öfund og kosningar
Það er skylda stjórnvalda að fylgjast svo með þjóðlífinu að augljós
ósanngirni verði ekki látin líðast. Allt er breytingum háð. En það er
jafnframt skylda stjórnvalda að búa svo um hnútana að þeir sem
stunda atvinnurekstur geti gengið út frá því vísu hver rekstraskilyrði
eru. Hér er að sjálfsögðu átt við rekstrarumhverfi, sem ríkisstjórn og
Alþingi búa atvinnulífinu, sjávarútvegi jafnt og öðrum þáttum þess.
Kollsteypur þær sem voru algengar fyrir tæpum áratug voru ekki
síður ákvarðanir stjórnvalda en utanaðkomandi áhrif. Náttúruöflum
ráða stjórnvöld ekki. En þau eiga að stýra þessu þjóðfélagi, helst í
fullkominni sátt við þjóðina. En alltaf verða einhverjir óánægðir.
Getur verið að 77% þjóðarinnar hafi ekki tekið eftir efnahagslegum
framförum síðustu árin? Að vísu er Ísland svo fámennt að hér ríkir í
raun mikil jafnaðarmennska, langt umfram það sem annars staðar
gerist, en aðgát skal höfð. Getur verið að svo stór hluti þjóðarinnar
hafi tapað einhverjum fjármunum á kvótakerfinu? Svarið hlýtur að
verða NEI. Hins vegar verður því ekki neitað að almenningur horfir
á mikla eignatilfærslu eiga sér stað. Hjá því verður ekki litið að í
mörgum tilfellum brýtur hún í bága við ríkjandi gildi í íslensku
þjóðfélagi. Þrátt fyrir hatrammar pólitískar deilur fyrir og um miðja
öldina um eignarhald á atvinnutækum, einkaeign annars vegar og
sameign eða sósíalisma hins vegar, verður ekki litið framhjá þeirri
staðreynd að í íslenskri þjóðarsál blundar ávallt mikil virðing fyrir
þeim sem hafa hafist af sjálfum sér í atvinnulífi jafnt og á öðrum
sviðum þjóðfélagsins.
Það sem er að gerast nú með einkar ósannfærandi málflutningi
Sverris Hermannsonar, manns sem flotið hefur alla tíð ofan á í
íslensku samfélagi, er það að almenningi finnst ekki sanngjarnt að
einhver geti orðið ríkur af því einu að hugsa við skrifborðið og skáka
til peningum. En kannski var það einmitt það sem bankastjórar
Landsbanka íslands gerðu. Með einföldum ákvörðunum gátu þeir í
raun ráðið lífi og dauða fyrirtækja. Einfalt nei varð dauðadómur og
kvóti fluttist af Vestfjörðum. Öfund er það ekki. Um þetta verður
kosið.