Börn og menning - 01.09.2000, Qupperneq 8

BÖRN oc aaENN|N6
Mér detta í hug ýmis gömul ævintýri, margar ís-
lensku þjóðsögumar. Og svo norrænu goðsögumar sem
hafa verið sagðar bömum en fullorðnir hafa jafn gaman
af og þau. Það er einmitt einkenni á öllum þessum sög-
um að foreldrið, kennarinn, eða hver sem segir söguna
hefur jaín gaman af henni og bamið þótt það sé á annan
hátt. Ævintýri H. C. Andersen em dæmi um þetta og
það gerir hann að heimsins besta ævintýraskáldi, enda
notar hann kjama úr ýmsum ævafomum sögnum í
ævintýrin. Honum tekst að segja sögur sínar þannig að
þær em á mörgum plönum. Bamið nýtur sögunnar á
sinn hátt og fær siðaboðskapinn tilreiddan við sitt hæfi
en fullorðna manneskjan fær aðra hluti, algildan sann-
leika, sem hún nemur og nýtur, af því að hann er sagður
af slíkri list.
Það er nefnilega þannig með ævintýrin að þeir sem
hafa verið svo lánsamir að njóta þeirra í æsku njóta
þeirra alla ævi.
Er ekki nœðisstundin orðin ein mesta munaðar-
vara nútímans?
Það er hún sem er svo nauðsynlegt að skapa á heimil-
um, bamaheimilum og í skólum og það er mikið reynt
til þess. Reynt er að koma saman á ákveðnum tíma dags
í algerri kyrrð og hlusta á sögu. Það em hafðir sérstakir
sögukrókar á bamaheimilum og nestistíminn í skólan-
um oft nýttur til að lesa fyrir börnin. Stundum tekst svo
vel til að það skapast algert traust. Mér er minnistætt
þegar ég las Elsku Míó minn fýrir bekkinn. Þau lifðu sig
svo inn í þá sögu að þetta varð helgistund í hvert sinn.
Áður fýrr vom ömmur, afar eða annað gamalt fólk,
frænkur eða þjónustufólk á heimilum og hjá þeim gátu
böm fundið öruggan stað, sest niður og hlustað á sögur
eða vísur. Það er ómetanlegt fyrir bamið að fá tilfínningu
fýrir því að sögumaður sé að gefa af sjálfúm sér dýrmæt-
an kjama. Að finna mannlega návist, að vera svarað.
Þegar verið er að segja sögu þá er ekki verið að nota
bamið sem einhverja talþúfú, heldur verða til samskipti
og hvenær sem þráðurinn slitnar þá er spurt og efnið
ítrekað þangað til sambandið næst aftur og það hittir
beint í mark. Þetta tekst oft afskaplega vel á heimilum.
Fólk er að segja bömum frá hlutum sem það hefúr reynt
í lífinu eða lært, foreldrar eða eldri systkini fara með vís-
ur eða þulur.
Hvað heldur þú unt gildi þess að þekkja sína eigin
arfleifð, að þekkja sitt pláss í tilverunni?
Það er afskaplega nauðsynlegt að gera sér grein fýrir
því hver maður er, því ef maður ætlar að eiga sér framtíð
verður maður að eiga fortíð. Ekki er hægt að sjá fýrir sér
framtíð ef maður stendur hvergi! Það er nauðsynlegt að
byggja upp þekkingu á sinni eigin menningu, sínu
tungumáli og sínu nánasta umhverfi til að geta orðið ör-
uggur í heiminum. Eins og Málfríður Einarsdóttir segir:
„Einhvemveginn hef ég aldrei verið hvergi.“ Við verðum
að eiga samastað í tilverunni. Og William Heinesen,
hann leggur þetta svo skemmtilega fyrir: Þar sem við
emm, hér og nú, í okkar fátæklega þorpi, þar er nafli
heimins. Sjálf heimsmiðjan.
Goðsögulegt efni er víða nýtt af miklum móð. Er
það vegna þess hve það er auðvelt hráefni fyrir
skemmtanaiðnaðinn, eða tengistþetta óöiyggi nú-
tímamannsins og skorti á fótfestu?
Heimsmyndin hefur alveg breyst og geimurinn hef-
ur opnast. Fyrir um það bil 20-30 ámm síðan fór ég að
taka eftir því að krakkamir vildu gjaman heyra öðmvísi
sögur. Þeir vildu sögur um fljúgandi diska og ýmis
fúrðufýrirbrigði sem tengjast geimöldinni. Þegar koma
fram ný sannindi og ný vitneskja og vísindi í heiminum
verður til þörf og gmndvöllur íýrir nýjar sögur. Það
verða til sögur um fljúgandi diska og heimsóknir frá
geimverum og þær sögur em afskaplega svipaðar alls
staðar. Það er að verða til eins konar ný sammannleg vit-
neskja sem er að síast inn og menn skynja þessi fýrir-
bæri á svipaðan hátt.
Þegar Orson Wells setti á svið Innrásina frá Mars
fyrir útvarp og allir trylltust af skelfingu var það vegna
þess að það var kominn inn í mannkynið ótti við innrás
utan úr geimnum. Síðan hafa verið lfamleidd ósköpin öll
af geimvísindaefni. Sjálfri finnst mér afskaplega gaman
að lesa góðar og magnaðar geimvísindasögur, t.d. Svarta
skýið og sjá kvikmyndir um þessi efni.
Þetta var auðvitað ekki efni fýrir böm heldur fýrir
mannkynið, því gagnvart þessum hlutum stóðum við öll
sem böm og þurftum að finna okkur eitthvert haldreipi.
Hvað heldur þú að börn hræöist helst?
Ég hef átt því láni að fagna að umgangast böm mikið,
sjálf á ég böm og bamaböm og hef passað mikið af
bömum. Sonarsonur minn var á heimili hjá okkur þegar
hann var mjög lítill, bjó í sama húsi. Þar kynnist ég
bami sem fæðist inn í heim tækjanna, sjónvarps og
myndbanda og inn í heim myndasögunnar. Ég hafði
samanburð við son okkar, föður hans, og vissi hvemig
hann óttaðist hluti. Við vomm einhverju sinni að sýna
honum kvikmynd sem við vomm að skoða sjálf og var
óskaplega falleg, hún var um myndlist. Þá kom í ljós að
6