Börn og menning - 01.09.2000, Síða 45

BÖRN OG MENN|NG
legum efnum, en ekki síður þegar kemur að efni sem
byggir á sögulegum heimildum. „Kvikmyndin er sann-
leikur 24 ramma á sekúndu“ sagði Godard einhvemtím-
ann en þessi ögrandi staðhæfing er ekki öll þar sem hún
er séð. Hún er fyrst og fremst tilfínningalegs eðlis, enda
hitta lifandir myndir okkur yfirleitt þar fyrir. Þess
vegna er krafan um sannsögli í kvikmyndum svolítið
ankannaleg. Fyrir þremur árum varpaði forseti íslands
fram þeirri hugmynd að gera kvikmynd um Vínlands-
fund íslenskra víkinga í stíl við Disneymyndina
Pocahontas. Varð þetta til þess að draga fram þann alltof
algenga misskilning inní opinbera umræðu að kvik-
myndir og veruleikinn hafi eitthvað með hvort annað að
gera. Þannig fundu menn að þeirri hugmynd forsetans
að láta Snorra Þorfmnsson gegna hlutverki aðalsöguhetj-
unnar því hann hafi ekki verið nema nokkurra vetra
þegar víkingamir snem heim á leið og pössuðu sig á
segja engum hvað þeir fundu. Illugi Jökulsson, pistla-
höfundur á Rás 2 Útvarpsins, blandaði sér í umræðuna á
þessum tíma og benti á að samjöfnuður við Disney-
myndina Pocahontas væri vægast sagt óheppilegur því
sú mæta kona hafí verið lítil, sköllótt og ófríð en ekki sú
fegurðardís sem birtist í samnefndri mynd. Ennfremur
hafi John Smith verið hinn versti fantur og illmenni í
raunveruleikanum en alls ekki eðalmenni bíómyndar-
innar. Mátti skilja á pistlahöfundinum að þessar grófu
afbakanir afhjúpuðu blekkingarvef Hollywood og að
forða bæri íslenskri menningararfleifð frá vanhelgun í
höndum slíkra trúleysingja.
Nú er kvikmyndin Pocahontas ekkert sérstaklega vel
heppnuð en ástæðan er ekki skeytingarleysi um „sann-
leikann“, heldur einfaldlega sú að hún er frekar daufleg.
Hún er gerð í anda hins pólitíska rétttrúnaðar sem nú er
áberandi í hugmyndaheimi Vesturlanda og verður stund-
um til að gera lítið úr þeim málstað sem barist er fyrir,
með kjánalegri upphafhingu. Pocahontas er engu að síð-
ur ágæt heimild - kannski ekki um landnám Ameríku
heldur frekar um ákveðna hugmyndastrauma í okkar
samtíma. Fyrir höfundum myndarinnar vakti ekki að
segja kórrétt frá atburðum löngu liðinna tíma heldur að
skemmta áhorfendum með því að höfða til tilfinninga
þeirra. Á nákvæmlega sömu forsendum ber að skoða
hina ágætu hugmynd forsetans. Auðveldlega er hægt að
sjá fyrir sér gott kvikmyndarefni í leiðangri íslenskra
víkinga til Vínlands. En ef mynd þessi ætti að vekja
áhuga nokkurs manns yrði hún að sjálfsögðu að lúta
dramatískum lögmálum en ekki sagnfræðilegum „stað-
reyndum“. Gildir þá ekki lögmál Ara ffóða um að hafa
skuli það sem sannara reynist, heldur frekar hitt - að láta
„staðreyndimar“ ekki þvælast fyrir góðri sögu. Megin-
tilgangurinn með gerð svona myndar getur aldrei falist í
„landkynningu“ eða „sögufræðslu" eins og ýmsir héldu
fram í umræðunum sem fram fóm um þessa hugmynd,
heldur aðeins í skemmtilegri og spennandi frásögn sem
á erindi við fólk vegna þeirra eiginleika sinna.
Þetta með muninn á hinum rituðu heimildum og
Hollywoodmyndinni er sjálfsagt hárrétt hjá Illuga
Jökulssyni en samanburður hans var einfaldlega útí
hött og kom málinu alls ekkert við. í orðum hans felst
nefnilega sú þreytulega forsjárhyggja að kvikmyndir
eigi að gegna einhverskonar sagnlfæðilegu og mórölsku
uppeldishlutverki gagnvart börnum og fákunnandi.
Þetta er því miður landlæg plága hér sem víðar. Af sama
meiði er hið lífseiga nöldur um tengsl milli ofbeldis í
kvikmyndum og aukinnar ofbeldistíðni hjá bömum og
unglingum. Aflurhaldssinnaðir stjómmálamenn og svip-
að þenkjandi álitsgjafar hafa spilað þá slitnu plötu lengi,
gjaman til að forðast að tala um það sem máli skiptir, þ.e.
ábyrgð þeirra sjálfra og uppalenda. Kvikmyndir em
þeim stundum hentugur blóraböggull, nokkurskonar
tálbeita til að draga athygli almennings frá hinum raun-
verulegu orsökum.
Þessi viðhorf, um tengsl ofbeldis og ofbeldismynda,
krauma stöðugt undir niðri og blossa upp með reglulegu
millibili. Nú síðast fyrir um ári síðan, í kjölfar voðaverk-
anna í smábænum Littleton í Colorado þar sem tveir
piltar myrtu fjölda skólasystkina sinna. Beindu þá
margir ljölmiðlar, stjómmálamenn og aðrir álitsgjafar
ásökunarfingri að ofbeldiskvikmyndum og gáfu í skyn
að þær hefðu verið undirrótin að hinum hrottalega
43