Börn og menning - 01.09.2013, Side 11

Myndasagan: Fordómar, fáfræði, möguleikar og mátfur
11
Tales from the Crypt
tímaritið kom út i
Bandaríkjunum 1950-
1955. Þessi tegund
hrollvekjumyndasagna
þótti einna hættulegust
ungu fólki.
Spectacular" frá 1903. Þar eru
myndasögur sérstaklega teknar fyrir en á
þessum tíma fylgdu sunnudagsblöðunum
myndasögukálfar sem voru afar vinsælir
meðal barna og eru fyrsti vísirinn að
myndasögublöðunum.
Lengi vel var myndasagan aðallega
gagnrýnd í samhengi við lestur: Annars
vegar var álitið að myndasagan hefti læsi og
hins vegar var - á þversagnakenndan hátt -
kvartað yfir því að letrið væri svo smátt og
svo illa prentað að það hefði skaðleg áhrif á
sjón. Sú hugmynd að myndasagan tefji fyrir
læsi lifir enn góðu lífi þrátt fyrir að kannanir
sýni að svo sé alls ekki.3
Eins og Amy Kiste Nyberg sýnir fram á í
bók sinni Seal ofApproval: The Hlstory ofthe
Comics Code (1998) var gagnrýni af þessu
tagi nokkuð algeng fram eftir fyrri hluta
tuttugustu aldarinnar, þrátt fyrir að ýmsir
fulltrúar bæði akademíunnar og bókasafna
litu myndasöguna mun jákvæðari augum,
eða bentu á að það væru einfaldlega engar
rannsóknir sem sýndu fram á spillingaráhrif
formsins. En eins og gengur voru það
neikvæðu viðhorfin sem voru meira áberandi
og samtök á vegum kaþólsku kirkjunnar
í félagi við ýmis kvennafélög gengu hvað
harðast fram. Myndasögur voru álitnar
lágmenning af versta tagi, heftandi fyrir
þroska barna og á allan hátt óholl og
óheppileg afþreying. Nyberg setur þetta
á sniðugan hátt í samhengi við fordóma
gagnvart ævintýrasögum frá tímum
borgarastyrjaldarinnar í Bandartkjunum
°9 svo síðar gagnvart sjónvarpi og sýnir
þannig fram á að fordómar gagnvart
vinsælli afþreyingu eru endurtekningarsamir
°9 langlífir. Ennfremur bendir hún á að
fordómarnir byggðu að einhverju leyti á því
að í myndasögunum var til barnamenning
sem var utan færis foreldranna - og hinna
fullorðnu almennt - sem voru iðulega illa
læsir á formið og áttu því erfitt með að
skilja aðdráttarafl þess.4 Þannig byggðu
fordómarnir á vanþekkingu sem átti eftir
að verða enn bagalegri þegar á leið, bæði
gagnvart innihaldi og því megineinkenni
formsins að byggja á samspili orða og
myndaraða. Þó er Ijóst að á sama tíma las
fjöldi fullorðinna myndasögur í dagblöðum
sér til ánægju, eins og aðrar greinar í Arguing
Comics sýna - og vinsældir myndasagnanna
sjálfra í dagblöðunum sanna, en eins og áður
er sagt virðast þær raddir einfaldlega ekki
hafa verið eins háværar.
Frederic Wertham og krossferðin
gegn myndasögunni
Gagnrýni á myndasögur náði ákveðnu
hámarki um miðjan sjötta áratuginn en
frá og með árinu 1948 hóf bandaríski
sálfræðingurinn Fredric Wertham krossferð
gegn myndasögunni. Árið 1954 gaf hann
út bók sem gengur út á að lýsa því hvernig
myndasögur, sérstaklega hrollvekjur og
glæpasögur, byggju til vandræðaunglinga
sem hermdu eftir því sem þeir lesa í
Bandaríski sálfræðingurinn William Mouiton
Marston skapaði söguhetjuna Wonder
Woman 1941. Hann taldi myndasöguna
vera góða leið til að ala upp nýja kynslóð
barna. „ Wonder Woman is psychological
propaganda for the new type of woman who
should, I believe, rule the world," skrifaði
hann seinna.
£mws e&MM/ury
aor th/s ATzee/ry /s oufi 8fir/M//
SU8JECT TOMOMT. WfTH /6fi
US /S TH£ nCRLPS LEACVW6 /VGMfiCfi
EXflEW ON 7HE SOC/O/OS/Cfii. 70
//nflscr o/ me gfimvw- særsrx
cfi. SARrfloicnew HtzfiEfi.
aow, I kncw rmr's scmethia
OFANOmfirfiP 75&H. SUfít
sounos srewsfi, coavn&
out cfi/rrr fioum. /M/emei
nfififiUSS. DESfi/TE fiWfil£R7/
THE C/TY 70 THE /NEWA8LE
CONS£&C/6VO£S-'
í The Dark Knight Returns (1986),
teiknimyndasögu um Leðurblökumanninn,
deildi Frank Miller á hugmyndir Fredric
Werthams. Sagan fjallar um sálfræðing sem
finnur Leðurblökumanninum allt til foráttu
og er fyrirmynd hans greinilega Wertham.
myndasögublöðunum. Hann var ráðgjafi
sérstakrar þingnefndar sem rannsakaði
unglingaafbrot og hefur sjálfsagt átt sinn
þátt í því að þar voru myndasögur teknar
sérstaklega fyrir. Eftir að fram höfðu
farið „yfirheyrslur" yfir myndasögum sáu
útgefendursér ekki annaðfært en aðtaka upp
sjálfsritskoðun, einskonar myndasögueftirlit.
Þetta leiddi til almennrar hnignunar í heimi
myndasögunnar og átti eftir að helta formið
um lengri tíma, bæði hvað varðaði gæði,
vinsældir og markaðsstöðu.
Wertham var sérlega uppsigað við
glæpasögur og hrollvekjur og áleit að
lestur slíkra sagna kallaði á hættulega
eftirbreytni. Bæði hann og aðrir sáu fleira
varhugavert í efnistökum myndasögunnar:
í myndasögum var gert grín að ýmsum
virðulegum stofnunum samfélagsins,
myndasagan sýndi berar konur og ofbeldi
og kom þannig ranghugmyndum inn hjá
börnum og unglingum. Þess má geta að
það var gegn þessum hættulegu efnistökum
myndasögunnar sem klassískar bókmenntir
og álíka efni voru færðar í myndasöguform
(sbr. Sígildar sögur) og má segja að þar
sé dæmi um hvernig gagnrýni getur haft
3 Sjá Roger Sabin, Comics, Comix & Graphic Novels,
London, Phaidon 2001 (1996), bls. 42 og 43. Sjá
einnig breska skýrslu frá árinu 1955, British Comics: An
Appraisal, ritstj. Miss P. M. Pickard, London, Comics
Campaign Council, en þar koma fram viðhorf sem
eru um margt furðujákvæð - þó gagnrýnin nálgun sé
vissulega í fyrirrúmi.
4 Amy Kiste Nyberg, Seal of Approval: The History
of the Comics Code, Jackson, University Press of
Mississippi 1998, kafli 1. Sjé einnig Bradford Wright,
Comic Book Nation: The Transformation of Youth
Culture in America, Baltimore, John Hopkins University
Press 2001.