Börn og menning - 01.09.2013, Síða 15

Kynjapróf í myndheimum
15
Aðalsöguhetja Fables
teiknimyndasagnanna
eftir Bill Willingham,
Mjallhvít, öll lurkum
lamin í fyrsta bindi
bókaftokksins Legends
in Exile (2003).
Prófið dugar hins vegar skammt þegar
bókmenntafræðingar vilja greina einstök
bókmenntaverk. Að mínu mati þarf
bókmenntaverk að standast fimm atriði til
að geta talist „jafnréttissinnað":
1. Um helmingur sögupersóna er
kvenkyns.
2. Kvenpersónur eru jafn fjölbreyttar
söguhetjur og karlpersónur. Það
er að segja, kvenpersónur eru ekki
óígrundaðar staðalímyndir og/eða
hver annarri líkar heldur liggur flókin
persónusköpun að baki þeim.
3. Kvenkyns söguhetjur eru kynvæddar
á sama hátt og karlhetjurnar. Það er
að segja, þær eru ekki fyrst og fremst
teiknaðar sem kyntákn sem freista
karlhetjanna.
4. Samfélagsleg staða kven- og karl-
hetja er sambærileg í frásögninni,
kvenpersónur njóta sömu virðingar
og karlar.
5. Sagan má ekki viðhalda mýtunni að
konur séu konum verstar og að þær
valdi uppnámi í samfélaginu með
órökréttri og neikvæðri hegðun.
Teiknimyndasögur segja oftar en ekki frá
vöðvastæltum karlkyns ofurhetjum og
þær örfáu kvenhetjur sem birtast á siðum
teiknimyndasagna eru kynbombur, gjarnan í
aukahlutverki. En þrátt fyrir að myndasögur
geti verið með ólíkindum ójafnréttissinnaðar
er ég einlægur aðdáandi myndrænna
frásagna. Myndasögur sameina okkur sem
búum á þessari jörð vegna þess að myndir
eru alþjóðlegt tungumál sem tengir okkur
saman. Alltof oft læt ég mig því hafa það að
lesa sögur þar sem helmingur mannkynsins
er hreinlega ekki til.
Jafnrétti kynjanna í Fables, sígildri
teiknaðri sögu á 21. öldinni
Eaó/es-bókaflokkurinn er hugarsmíð
bandaríska myndasöguhöfundarins Bill
Willingham. Fables myndasögurnar hafa
komið út mánaðarlega frá árinu 2002. Þetta
eru dásamlegar bækur um ævintýrahetjur
sem hafa flúið úr annarri vídd til New
'úork, flóttamenn sem fara huldu höfði
einhvers staðar í miðri Brooklyn. Sagan hefst
á glæp: Rauða Rósa er horfin, íbúðin hennar
er í rúst og þakin blóði. Mjallhvít systir
hennar og Bigby Úlfur reyna í sameiningu
að komast að því hvað hefur orðið um hana.
Söguhetjur bókaflokksins eru kunnuglegar
úr ævintýraheimi Vesturlanda, við kynnumst
til dæmis nöfnu minni Mjallhvíti, vonda
úlfinum Bigby (gælunafn fyrir „the big bad
wolf"), Jóa úr Baunagrasinu og Öskubusku.
Við fyrstu sýn virðist staða kvenhetja
í bókaflokknum nokkuð góð. Aðalkven-
persónan, Mjallhvít, leikur stórt hlutverk í
framvindu sögunnar og gegnir valdastöðu
í samfélagi ævintýraflóttamannanna.
En þegar betur er að gáð er langt frá
því að kynjajafnrétti ríki í þessum sögum.
Faó/es-bókaflokkurinn stenst Bechdel-prófið
fræga, en kolfellur á prófinu mínu. Ef við
skoðum flokkinn út frá þeim atriðum sem
ég tel vera grunninn að jafnréttíssinnaðari
sögu, er óhætt að segja að halli mjög á
annað kynið. Kvenpersónur eru einsleitar
og í miklum minnihluta. Þær eru ýmist
dramadrottningar eða íðilfagrar prinsessur
(jafnvel aðalsöguhetjan Mjallhvít á það
til að vera móðursjúk). Karlarnir eru hins
vegar fjölbreyttir bæði hvað varðar útlit og
lundarfar: ungir, aldnir, skeggjaðir, feitir og
með alls konar persónueinkenni.
Kvenhetjurnar eru gjarnan teiknaðar í
kynþokkafullum stellingum, fáklæddar,
liggjandi uppi í rúmi eða sófa í nærbuxum
og þröngum bol, eða sitjandi á hnjánum
með bakið sperrt. Þetta er í mikilli mótsögn
við teikningarnar af karlhetjunum. Þegar
karlarnir eru teiknaðir fáklæddir eru þeir
settir í valdmannslega stellingu, þeir standa
keikir og horfa á fáklæddu konurnar fara í
og úr fötunum. Lesandinn er settur í hlutverk
gluggagægis sem starir á kvenpersónurnar
ásamt karlhetjunni. Valdastaðan milli
kynjanna er mjög óþægileg á köflum,
aðalsöguhetjan Mjallhvít er fórnarlamb
sem þarf að bjarga, hjálparvana og upp
á karlpersónurnar komin. Undir lok fyrstu
bókar í flokknum er bjargarleysi hennar orðið
algjört - hún er sett í náttslopp og hjólastól.
Þótt Faó/es-bókaflokkurinn falli ekki að
skilgreiningum mínum um jafnréttissinnaðar
bækur eru þar ýmis atriði sem koma
skemmtilega á óvart og það er engin tilviljun
að þessar sögur eru í miklu uppáhaldi hjá
mér. Willingham leikur sér að því að afbyggja
ýmsar klisjur um konur sem birtast sí og æ í
heimi teiknimyndanna.
Árið 1999 bjóteiknimyndahöfundurinn Gail
Simone tíl hugtakið „women in refrigerators"
eða frystikistukonurnar. Simone vísaði þar
til illræmdrar teiknimyndasögu frá 1994,
Green Lantern, þar sem titilhetja kemur
heim og finnur þar kærustu sína myrta og
hefur henni verið troðið inn í ísskápinn.
Simone bjó til heimasíðu sem kallaðist
Frystikistukonurnar og safnaði þar saman
dæmum úr teiknimyndaheiminum þar sem
dauði kvenna, meiðsli og niðurlæging drífur
áfram framvindu sögunnar og er nýtt til að
dýpka persónusköpun karlhetjunnar.
Willingham leikur sér að þessari klisju
teiknimyndasagnanna og snýr henni við.
Drifkraftur sögunnar virðist við fyrstu sýn