Börn og menning - 01.09.2013, Síða 19

75 ára vikapiltur á hóteli - sitthvað um Sval, Val og sjálfan mig
19
Úr nýútkominni islenskri
þýðingu á Le Savant Fou,
sögu um Sval og Val frá
1948. Vitskerti prófessorinn
er meðal fyrstu sagna
sem Franquin teiknaði um
félagana tvo. ©Dupuisl
Froskur útgáfa
teiknimyndabækur og foreldrarnir, í sumum
tilvikum sagnaflokka sem hófu göngu sína
fyrir seinni heimsstyrjöld.
Stórafmæli
Teiknimyndapersónan Svalur varð 75 ára
á þessu ári. Hún var kynnt til sögunnar
vorið 1938 þegar belgíska útgáfufyrírtækið
Dupuis ákvað að hleypa af stokkunum nýju
barnablaðí. Blaðið fékk nafnið Spirou og var
því einkum ætlað að birta þýddar bandarískar
teiknimyndasögur, auk frumsamins efnis.
Með tímanum fór vegur hins síðarnefnda
þó vaxandi.
Einn af teiknurum útgáfunnar, Frakkinn
Robert Velter eða Rob-Vel, fékk það verkefni
að skapa persónu sem bæri sama nafn og
hið fyrirhugaða blað og yrði táknmynd þess.
Þetta uppátæki átti eftir að setja mark sitt
á þróun sagnaflokksins. Spirou eða Svalur
var þannig frá upphafi eign fyrirtækisins
Dupuis en ekki skráð höfundarverk tiltekins
listamanns.
Þar sem Svalur var titilpersóna og helsta
vörumerki útbreidds barnablaðs, þurfti útlit
hans og viðfangsefni að þróast í takt við
tfmann. Við það bættist að sögurnar um Sval
hafa alltaf gerst í samtíma sínum, öfugt við til
dæmis sögurnar um Strumpana, Ástrík eða
Lukku-Láka sem gerast í eigin óbreytanlegum
sagnaheimi. Þetta flókna verkefni, að rita
sagnaflokk með sömu aðalpersónum sem
eldast þó aldrei á margra áratuga tímabili
með tilheyrandi tæknibreytingum án þess að
bækurnar verði fullar af innri mótsögnum,
er einmitt eitt af því sem gerir bókaflokkinn
svo heillandi.
Sá Svalur sem birtist ( blöðunum fyrir 75
árum á þó lítið skylt við söguhetjuna eins
og við þekkjum hana f dag. I fyrstu var
um að ræða stakar skrítlur upp á fáeina
myndaramma frekar en samhangandi
sögur. Ærslagrínið var allsráðandi og þegar
atburðarásin teygðist milli vikna var þess
gætt að enda hvern vikuskammt á brandara.
Með tímanum fóru sögurnar að lengjast en
þær studdust þó aldrei við handrit heldur
spunnu teiknararnir söguþráðinn frá einni
viku til annarrar og hikuðu ekki við að
láta ævintýrin taka óvænta stefnu. Þannig
var Svalur einn mánuðinn þjálfari þeldökks
hnefaleikakappa en þann næsta kominn til
Mars að slást við geimverur.
Fáir njóta eldanna...
Þótt Rob-Vel megi með sönnu teljast faðir
Svals skildu leiðir þeirra snemma. Þegar
heimsstyrjöldin braust út var listamaðurinn
kvaddur í franska herinn. Erfiðar samgöngur
stríðsáranna gerðu það loks að verkum
að honum reyndist ómögulegt að senda
teikningar sínar póstleiðina til Belgíu og
öðrum teiknara var falið verkið.
Rob-Vel lifði til ársins 1991 og mátti horfa
upp á sköpunarverk sitt vaxa og mala gull
fyrir útgefandann. Sjálfur naut hann einskis
af þeim hagnaði og þótt hann héldi áfram
að gera teiknimyndir næstu áratugina áttu
engar þeirra viðlíka vinsældum að fagna og
Svalur. Það er ekki fyrr en á síðustu árum sem
erfingjar listamannsins hafa fengið eitthvað
í sinn hlut þar sem allra elstu teikningarnar
hafa öðlast gildi fyrir safnara. Nýverið kom
til að mynda út heildarútgáfa allra Svals-
teikninga Rob-Vel á frönsku.
Frakkinn hlunnfarni mótaði ekki aðeins
útlit Svals, sem smávaxins, rauðhærðs pilts
á óræðum aldri, heldur skapaði hann elsta
vin teiknimyndahetjunnar - íkornann Pésa.
Gæluíkorninn var kynntur til sögunnar á
fyrstu vikum sagnaflokksins. Upp frá því
hafa allir höfundar Svals og Vals haldið
tryggð við Pésa - þótt hlutverk hans sé
misstórt. Hjá Fournier á áttunda áratugnum
var þáttur íkornans stærstur, þar sem hann
er hin bölsýna rödd skynseminnar með
hugsanablöðrum sínum og rýfur stundum
fjórða vegginn með því að ávarpa lesendur. Á
allra seinustu árum hefur Pési stigið til hliðar
á nýjan leik og skiptir sjaldnast miklu máli
fyrir framvindu sögunnar.
En valdi gæluíkorni aðalsöguhetju
nútímateiknurum vandræðum, þá er það
hjóm eitt miðað við þá klemmu sem Rob-
Vel kom eftirmönnum sínum í með því að
gera Sval að lyftuþjóni. Þótt Svalur yfirgæfi
hótelið innan fáeinna vikna fyrir fjörlegra
sögusvið, hefur rauði vikapiltsbúningurinn
með kaskeitinu fylgt honum alla tíð.
Pikkaló bjargar heiminum
Langt mál mætti rita um þróun
vikapiltsbúningsins í Svals og Vals-bókunum.
Fyrstu áratugi sagnaflokksins virðist það
ekki hafa valdið útgefendum eða lesendum
sérstöku hugarangri að aðalsöguhetjan
væri klædd eins og lyftuvörður frá milli-
stríðsárunum þrátt fyrir að vera sjálfstætt
starfandi hetja eða einhvers konar
blaðamaður.
Þegar komið var fram á níunda áratuginn
virðist sérviskulegur klæðaburðurinn farinn að
vefjast fyrir höfundunum. Látúnshnapparnir
á jakka Svals minnkuðu frá einni bók til
annarrar, jakkinn sjálfur varð fráhnepptur
og minnti raunar frekar á íþróttagalla, húfan
var æ oftar látin hverfa og í hvert sinn sem
söguþráðurinn dró félagana í nýjar aðstæður
var Svalur fljótur að klæða sig í hentugri
flfkur.
Á niðurlægingartíma Svals og Vals, í
meðförum þeirra Nic og Cauvin í upphafi
níunda áratugarins, var lyftuvarðarhúfan
horfin og jakkinn raunar líka. Það eina sem
minnti á arfleifðina voru skringilegar rauðar
buxur með svörtum hliðarröndum.
Seinni tíma höfundar hafa tekið annan
pól í hæðina og í stað þess að fela lyftu-
varðarbúninginn leika þeir sér með hann og