Fréttablaðið - 08.04.2021, Blaðsíða 10

Á Íslandi er fjöldi dyngja sem myndast hafa í hægfara flæðigosum þar sem lítt sprengivirk og þunnfljótandi 1.000-1.200 gráðu heit kvika streymir upp um miðlægt gosop. Dyngjur eru fagurlega formaðar og líkjast skildi
á hvolfi þar sem halli jarðlaga er oftast í kringum
6-8 gráður. Stærst íslenskra dyngja er Trölladyngja
í Ódáðahrauni en Skjaldbreiður (1.060 m) upp af
Þingvallavatni er lítið minni. Báðir þessir eldskildir
eru hálfgerð peð í samanburði við stærstu dyngjur
jarðar á Hawaiieyjum sem teygja sig í allt að 4 kíló-
metra hæð yfir sjávarmál, eða Ólympusfjall á Mars
sem er stærsta dyngja og eldfjall sólkerfis okkar, 25
kílómetra há og 600 kílómetra breið.
Skjaldbreiður er talinn um 9.000 ára gamall og
myndaðist sennilega í einu gosi sem gæti hafa staðið
í 50-100 ár. Hann hefur veitt óteljandi listmálurum
okkar og skáldum innblástur, enda staðsetningin
norðvestur af Þingvallavatni einstök. Þegar skáldið
og náttúrufræðingurinn Jónas Hallgrímsson var
þarna á ferð 1841 orti hann kvæði sem hann nefndi
Fjallið Skjaldbreið, sem líkt og málverk Ásgríms
Jónssonar og Kjarvals hafa gert fjallið ódauðlegt.
Fanna skautar faldi háum,
fjallið, allra hæða val;
hrauna veitir bárum bláum
breiðan fram um heiðardal.
Löngu hefur Logi reiður
lokið steypu þessa við.
Ógna-skjöldur bungubreiður
ber með sóma rjettnefnið.
Ganga á Skjaldbreið telst ekki tæknilega erfið en
endalausar hraunbreiður geta tekið á, ekki síst and-
lega. Þess vegna er tilvalið að sigra þennan bungu-
breiða skjöld í vorsnjó á ferðaskíðum. Algengasta
gönguleiðin er um 10 kílómetrar báðar leiðir og
liggur beint í suður frá gíghólnum Hrauk (605 m), en
komast má að honum af Skjaldbreiðarvegi (F338),
línuvegi sem tengir Uxahryggjarleið og Haukadals-
heiði. Vetur og vor er línuvegurinn lokaður og þá
má komast á snjó við upphaf línuvegarins vestan
megin. Efst á Skjaldbreið er gaman að berja
300 metra breiðan gíginn augum en stór-
kostlegast er útsýnið yfir að Þórisjökli,
Hlöðufelli, Oki, Botnssúlum og Þing-
vallavatni. Þarna geta allir tekið undir
með Jónasi Hallgrímssyni sem í áður-
nefndu kvæði kallaði Skjaldbreið
með réttu „allra hæða val“.
Bungubreiður
ógna-skjöldur
Skjaldbreiður er frægasta dyngja á Íslandi og sú næststærsta. Það var Sveinn Pálsson, læknir og náttúrufræðingur, sem gekk fyrstur manna svo vitað sé á fjallið sumarið 1792. MYND/ÓMB
Skjaldbreiður, vatnslitamynd frá 1922 eftir Ásgrím Jónsson í eigu Listasafns Íslands, birt með leyfi safnsins.
Hópur ferðaskíðafólks kastar mæðinni við toppgíg Skjaldbreiðs. Hlöðufell í fjarska. MYND/ÓMB
Tómas
Guðbjartsson
hjartaskurð-
læknir og
náttúruunnandi
og Ólafur Már
Björnsson
augnlæknir og
ljósmyndari
8 . A P R Í L 2 0 2 1 F I M M T U D A G U R10 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð