Börn og menning - 2016, Blaðsíða 8

Börn og menning8
fram á þennan dag, misillskeytt og stundum hefur gætt
tilhneigingar til að milda hana. En þar sem óvætturin
fær að leika frjálst samkvæmt dýrslegu eðli sínu er reynt
að slá ýmsa varnagla og skapa fjarlægð til að hræða börn-
in ekki um of, enda eru flestar þessara bóka myndabæk-
ur fyrir yngri börn. Þá er sagan til dæmis látin gerast
í draumi eins og í Ævintýri á aðfangadag (1993) eftir
Árna Árnason eða fyrir langa löngu þegar afi var lít-
ill eins og í Grýlusögu (1999) Gunnars Karlssonar og
Ævintýrinu um Augastein (2003) eftir Felix Bergsson.
Það er líka til að höfundur beiti fyndni og óvætturin sé
gerð hlægileg eins og í bók Gunnars Helgasonar, Grýla
(1997). Þar er Grýla reyndar ekki öll þar sem hún er
séð og vissara að gæta sín (Anna Þorbjörg Ingólfsdóttir
2004:14−16). Fátt bendir til annars en að Grýla sé enn
tiltölulega sterk í barnamenningunni og hún er mikil-
vægur hluti af lifandi hefð tengdri jólum, bæði ein og
sér og sem móðir jólasveinanna. Ólíkt mörgum öðrum
óvættum sem fá makleg málagjöld í sögulok þá stendur
Grýla allt af sér þótt hún hafi ef til vill misst af girnilegri
bráð og hún er sprellifandi í lok hverrar sögu, tilbúin í
annan slag í næstu bók.
Minna hefur farið fyrir Ókindinni en Grýlu í barna-
efni. Þó brá svo skemmtilega við í ljóðabók Þórarins
Eldjárns, Gælur, fælur og þvælur (2007) að þar spratt
Ókindin fram sprellifandi bæði í kvæði Þórarins og ekki
síður í myndinni sem fylgir eftir Sigrúnu Eldjárn. Eins
og Þórarinn hefur áður gert í kvæðum um óvættir, til
dæmis um þann illræmda draug Þorgeirsbola í „Þor-
geirsboli snýr aftur“ (Óðfuga 1991) og þau Grýlu og
Leppalúða í samnefndu kvæði (Heimskringla 1992),
gerir hann þessar meinvættir hlægilegar og því engin
ástæða til að hræðast. Hann snýr upp á illsku þeirra og
hlutverk; Grýla og Leppalúði fara í háskólann og nema
uppeldis- og kennslufræði en konan sem Þorgeirsboli
ætlar að hræða sér bara í honum nautakhakk og segir:
„Namm og takk“ (án blaðsíðutals).
Kvæði Þórarins Eldjárns um Ókindina heitir „Barn
í dalnum“:
Barn í dalnum datt í gat,
djúpt og kalt og skrítið.
Ókindin sem undir sat
uppáklædd því bauð í mat.
Barnið mælti: − Jæja? Jú,
jamm, hvað er í matinn?
Ókind svarar: − Það ert þú,
þess vegna ég slefa nú.
Barnið sagði hvergi hrætt:
Ókindin eins og hún birtist í Gælur, fælur og þvælur.