Börn og menning - 2016, Qupperneq 10

Börn og menning10
úr hræðslunni. Eldri börn segja hvert öðru krassandi
sögur sem þau hafa heyrt eða lesið. Þau horfa líka
saman á ógnvekjandi kvikmyndir og endursegja óhugn-
anleg atriði úr þeim. Þau bregðast við voðaatburðum
úr fjölmiðlum með því breyta þeim í sögur sem þau
segja hvert öðru. Að fara saman í andaglas er líka þekkt
hjá eldri börnum og þjónar sama tilgangi. Allt þetta fer
oftast fram utan þess heims sem hinir fullorðnu stjórna
í lífi barna sinna, til dæmis þegar foreldrarnir eru ekki
heima, í útilegum og skálaferðum.
Nýlegar íslenskar fantasíur fyrir unglinga eru stútfull-
ar af ógnum og þar valsa um stórhættulegar manneskjur
jafnt sem vættir eða skrímsli sem misþyrma, drepa og
jafnvel éta fólk eins og raunin er til dæmis í Vetrarfríi
(2015) eftir Hildi Knútsdóttur sem nýverið fékk Fjöru-
verðlaunin. Og vættir sem sækja fyrirmyndir í íslenskt
þjóðtrúarefni, eins og til dæmis Ókindin, ganga ljós-
um logum í Drauga-Dísu (2015) eftir Gunnar Theo-
dór Eggertsson. Slíkar bækur hafa lengi verið vinsælar
víða erlendis en fer nú ört fjölgandi hér á landi. Þar er
sannarlega ekki verið að hlífa lesendum við óhugnaði og
bækurnar eru mjög spennandi.
Það er mikill munur á því að upplifa hræðslu að eigin
frumkvæði í öruggum aðstæðum, hvort sem er í ein-
rúmi eða á meðal jafningja, eða búa við það að foreldrar
eða aðrir fullorðnir beiti óhugnanlegum hræðsluvætt-
um sem sagðar eru til í raunveruleikanum, til að hræða
börn til hlýðni og æskilegrar hegðunar. Barnið átti þá
enga vörn gegn slíkri utanaðkomandi ógn, hana var
ekki að finna þar sem hennar átti að vera að vænta, í
faðmi mömmu og pabba.
Það er áhugavert, eins og sænski þjóðfræðingurinn
Bengt af Klintberg hefur bent á, að nú þegar það er
ekki lengur talið til viðurkenndra uppeldisaðferða að
hræða börn, skuli þau hafa þróað með sér sína eigin
spennusagnahefð í þeim tilgangi að upplifa hræðslu.
Hann segir að þetta megi túlka þannig að þörfin fyrir að
upplifa spennu og læra á sín eigin hræðsluviðbrögð sé
sameiginleg öllum börnum og óháð menningarlegum
aðstæðum (Bengt af Klintberg 2000:37). Hræðslan sem
Grýla og Leppalúði í túlkun Sigrúnar Eldjárn.