Börn og menning - 2016, Side 16

Um draugagang gildir hið sama og önnur menningar-
fyrirbæri: hann dregur mjög dám af því samfélagi þar
sem hann verður til og er þar af leiðandi í stöðugri
þróun. Tuttuguogfyrstualdarmaður sér ekki sams kon-
ar vofur og langalangafi hans á 19. öld, hvað þá mið-
aldamenn. Enn fremur mótar hvert samfélag sína eigin
drauga og þeir eru ekki endilega eins og draugar ná-
grannalandanna.
Þetta sést vel ef bornar eru saman íslenskar aftur-
göngusögur frá miðöldum og svipaðar sögur frá Mið-
Evrópu. Evrópskir miðaldadraugar eru svipir og ekki
mjög holdlegir, en þeir íslensku eru þvert á móti ófreskj-
ur af holdi og blóði, ekki ósvipaðir austur-evrópskum
vampírum. Þannig þarf Grettir að glíma við Glám og
brjóta á bak aftur og finnur sannanlega fyrir líkama
draugsins eða tröllsins en það er raunar ekki óalgengt
að vísað sé til hinna ódauðu á miðöldum með báð-
um þessum orðum þegar tröll gat í senn verið draug-
ur, galdramaður eða óvættur í fjöllum. Á þessum tíma
eru draugar sannarlega ekkert gamanmál og hið sama
gildir um zombía eða vampírur nútímans. Segja má
að grundvallaruppistaðan geti verið sú sama í gamalli
íslenskri draugasögu og hrollvekju nútímans og meðal
annars svipar ýmsum helstu nútímaóvættum ekki lítið
til fornra drauga og trölla.
Á bak við draugagang af þessu tagi má reikna með
eins konar samfélagslegri eða andlegri ókyrrð. Draugar
spretta iðulega úr djúpri óhamingju eða ófullnægju af
einhverju tagi. Í því liggur kynngi draugasagna: oftar en
ekki ná þær að verða táknmynd fyrir afar raunverulegan
vanda eða erfiðleika sem vandasamt er að rökræða en
fantasían nær að myndgera.
Nútímaungmennið engum háð
En það eru líka til annars konar draugasögur og einni
slíkri kynntist sá er þetta ritar í bernsku. Árið 1977 hóf
göngu sína á Íslandi teiknimyndasagnaflokkurinn Hin
fjögur fræknu, í kjölfar Ástríks og Tinna. Þessar bækur
urðu fljótlega mjög vinsælar og komu 26 bindi út á ár-
unum 1977–1990 en á þeim árum var veldi evrópsku
teiknimyndasagnanna einna mest – og varla nokkru
barnaafmæli lauk öðruvísi en að hluti gesta hyrfi niður-
sokkinn í að lesa þann bókakost afmælisbarnsins sem
ekki var að finna heima. Sá er þetta ritar varð snemma
mikill aðdáandi hinna fjögurra fræknu og safnaði bók-
Hver er hræddur við drauga?
Ekki hin fjögur fræknu!
Ármann Jakobsson