Börn og menning - 2016, Qupperneq 37

Mér finnst alls ekki nógu mikið talað um ábyrgð for-
eldra þegar fram fer þrungin umræða um læsisvanda-
mál barna og unglinga. Það er ekki þannig að útdeila
eigi sök og klína öllu á foreldrana, en það er staðreynd
að í umræðunni beinast spjótin aðallega að kennurum,
skólastjórnendum og menntakerfinu sjálfu. Oft að
ósekju, að mínu mati.
Það er ekki af vísindalegum ástæðum sem spjótin
beinast þangað. Nei, líklega er það af gömlum vana og
vegna þess að okkur er að verða tamt að líta á skólann
sem eina allsherjarlausn í uppeldi, menntun og góðum
siðum. Rannsóknir sýna nefnilega skýrt að það hversu
góðir lesendur börn verða hefur heilmikið að gera með
aðalfyrirmyndirnar –  mömmu, pabba og eldri systk-
ini. Eru foreldrarnir virkir lesendur sem sjálfir kunna
að njóta þess að lesa? Sjálft heimilið skiptir máli – eru
bækur „í öndvegi“ innan heimilisins (svo notað sé
óþarflega háfleygt orðalag), eru þær „inni í myndinni“,
inni í heimilismyndinni sem birtist í uppsetningu og
áherslum … eða eru bækurnar bara hvergi sjáanlegar
eða innan færis?
Að sama skapi skiptir máli hvort bækur eru „með“,
þ.e.a.s. hvort þær skipta máli í daglegu lífi barnanna,
hvort rætt er um bækurnar sem fjölskyldumeðlimir eru
að lesa, um efni þeirra, stíl, áhrif og af hverju þær eru
góðar eða af hverju þær eru vondar. Þessa fylgni hefur
Brynhildur Þórarinsdóttir fjallað vel um, t.d. í greininni
„Lestrarvenjur íslenskra bókaorma“ sem aðgengileg er á
vef Háskólans á Akureyri.
Þarna – eins og í öðru – hefur hegðun inni á heimil-
inu bein áhrif á þessa lærdómssvampa sem börn og ung-
menni eru. Að sjálfsögðu ber skólakerfið sína ábyrgð, en
við getum ekki gert það ábyrgt fyrir því að börn gerist
góðir lesendur. Skólakerfið skilar sínu með því að kenna
lesturinn, tæknina sjálfa, en það erum við foreldrarnir
sem eigum að taka við keflinu því að læsi verður til á
lengri tíma og í skjóli heimilisins.
Og kannski er víðar pottur brotinn inni á heimilum
landsins. Það er ekki á ábyrgð sjónvarpsins að ala upp
börnin okkar og gera þau að góðum lesendum … en nú
liggur ljóst fyrir að allflest börn verja miklum tíma í að
horfa á og hlusta á alls kyns skjáefni. Ég komst sjálfur
af barnaskeiði áður en talsett barnaefni var fundið upp
og því var lestur skjátexta stór hluti af fyrstu 10–15 ár-
unum hjá mér og jafnöldrum mínum. Auðvitað er ekki
hægt að harma þá þróun að barnaefni sé núna meira og
minna talsett. En við það glatast samt sem áður lestur-
inn á skjátextanum og sú list að læra á tungumálið í
gegnum augun en ekki eyrun.
Og þetta væri kannski allt í góðu lagi ef börn og
unglingar kæmust í skjátexta annars staðar en í talsetta
barnaefninu á RÚV og Stöð 2. En verðum við ekki að
játa að þau eru kornung farin að bæta við sig alls kyns
öðru barnaefni á vegum foreldranna, t.d. á YouTube eða
öðrum vefsíðum? Ég veit ekki hvort þetta hefur verið
rannsakað sérstaklega, en tilfinningin er sú að meðal-
barnið horfi aðallega á talsett barnaefni og ótextað efni
á ensku … og fari þannig mikið til á mis við lestur
skjátexta. Líklega eykst þetta í réttu hlutfalli við aldur
barnanna, einnig eftir því sem þau sjálf, sem unglingar,
læra að hægt er að finna alls kyns efni á fjölbreyttum
vefsíðum.
Er þetta risastórt vandamál? Ég veit það ekki og
hef ekki rannsakað það, enda eru þessi örfáu orð mín
vangavelta en ekki vísindagrein. En þetta er tilfinning
sem ég losna ekki svo glatt við – því mér finnst við eiga
að gæta þess að ungir Íslendingar komist í eins mikla og
fjölbreytta snertingu við lestur á íslensku og framast er
kostur. Og skjárinn? Er hann ekki nánast stöðugt fyrir
framan augun á okkur?
Höfundur er bókmenntafræðingur og
kennslubókahöfundur.
Davíð Stefánsson
Mér finnst …
„Mér finnst …“ lýsir skoðunum höfunda fremur en ritstjórnar eða stjórnar IBBY samtakanna.