Rit Mógilsár - 2015, Side 4

4 Rit Mógilsár 33/2015
Inngangur
Þegar skógrækt hófst fyrir alvöru á skóglausu
landi á áttunda og níunda áratug síðustu aldar
varð mönnum fljótt ljós nauðsyn þess að horfa
til ástands og frjósemi landsins sem til stóð
að klæða skógi. Þetta yrði gert með því að að
kanna og kortleggja væntanlegt skógræktarland
og skipa því í reiti sem gætu þegar fram liðu
stundir myndað hæfilega skógarreiti eða
rekstrareiningar, auðveldað þannig yfirsýn og
skipulag skógræktarstarfsins og stuðlað að réttu
trjátegundavali miðað við landgæði. Nauðsyn
þessarar vinnu varð enn ljósari þegar ríkisstyrkt
skógrækt bænda hófst og liggja þurftu fyrir
leiðbeiningar um hvernig ætti að standa að
skógrækt á þeirra landi.
Árið 1986 var ráðinn í fyrsta sinn sérstakur
starfsmaður hjá Skógrækt ríkisins til að sinna
þessum málum og hafist var handa við að þróa
og koma í gagnið kortlagningar- og áætlanakerfi.
Sem tilraunasvæði varð fyrir valinu jörðin
Bakkakot í Skorradal sem er í eigu Skógræktar
ríkisins. Í byrjun árs 1987 var síðan birt í fjölriti í
fyrsta sinn sérstök lýsing á söfnun gagna vegna
áætlanagerðar í skógrækt (Arnór Snorrason
1987a) ásamt kynningu á hvernig unnið var
úr gögnum fyrir tilraunajörðina Bakkakot sem
kortlögð var á stækkaðri loftmynd sumarið
1986 (Arnór Snorrason 1987b). Um er að ræða
fyrstu ræktunaráætlun sem unnin er eftir þessu
kerfi. Á þessum tíma voru einkatölvur að ryðja
sér til rúms og við framsetningu og úrvinnslu
þessara gagna var notaður töflureiknir sem var
algjör nýjung og mikil framför. Kortin sem fylgdu
með áætluninni voru þó enn sem komið er
handteiknuð út frá óuppréttri loftmynd. Þessar
skýrslur ásamt meðfylgjandi kortum og töflum
voru kynntar sérstaklega á starfsmannafundi
Skógræktar ríkisins sem haldinn var sama vetur
og í framhaldi af því var fyrrnefndum starfsmanni
falið að halda þessu starfi áfram. Á næstu árum
voru kortlagðar og gerðar áætlanir fyrir fjölda
jarða Skógræktar ríkisins og þeirra bænda sem
voru byrjaðir í ríkisstyrktri skógrækt í verkefninu
„Nytjaskógrækt á bújörðum“ sem var í umsjón
Skógræktar ríkisins. Samtímis var unnið af því
að tölvuvæða kortavinnsluna þó svo að tenging
töflugagna og korta hafi ekki orðið fyrr en í
kringum aldamót með tilkomu meðfærilegra
landfræðilegra upplýsingarkerfa (LUK).
Í millitíðinni varð mikil framför í kortavinnslu og
framsetningu korta þegar stafrænar loftmyndir
komu til skjalanna. Kostir þeirra umfram optískar
loftmyndir voru að þær voru flatarmálsréttar og
hægt var að setja þær beint inn í kortateiknikerfin
og seinna í LUK. Einnig var hægt að prenta þær
út og nota sem undirgrunn á skýringarkortum
í ræktunaráætlunum. Þannig varð mun
auðveldara að staðsetja sig á kortunum og nota
þau við ræktunarframkvæmdir og kortlagningu
framkvæmdanna.
Með tilkomu Héraðsskóga 1989 jókst enn þörfin
fyrir korta- og áætlanagerð hjá Skógrækt ríkisins
sem á þeim tíma sá alfarið um þessa vinnu fyrir
Héraðsskógaverkefnið. Fleiri skógfræðingar voru
ráðnir til að sinna þessum verkefnum auk þess
sem skógfræðistúdentar unnu vettvangsvinnu
við söfnun grunnupplýsinga og kortagerð á
sumrin. Á þessum fyrstu árum Héraðsskóga voru
gerðar ræktunaráætlanir fyrir tugi jarða árlega og
innihald og útlit þeirra tók á sig fast form.
Þegar leið á tíunda áratuginn fóru fleiri en
Skógrækt ríkisins að tileinka sér þessi vinnubrögð,
Skógræktarfélag Íslands fyrir skógræktarfélögin
og einkaaðila og einnig tóku Héraðsskógar og
síðar önnur landshlutaverkefni við keflinu af
Skógrækt ríkisins. Þau réðu til sín skógfræðinga
sem sáu um korta- og áætlanagerð fyrir
umbjóðendur þeirra. Í þau 28 ár sem eru liðin
síðan skipulögð áætlanagerð í skógrækt hófst
hefur kortagerðarlykillinn sem kynntur var í
áðurnefndu fjölriti verið notaður að mestu
óbreyttur. Fjölritið sjálft var endurskoðað 1989,
1992 og síðast 1993. Í heftinu sem gefið var út
1993 (Arnór Snorrason 1993a og 1993b) var búið
að fella út fimm breytur en bæta við þremur. Í
stað heildarfjölda breytna upp á 33 var fjöldinn
kominn í 31. Gildi breytna var þó að mestu
óbreytt með fáeinum undantekningum. T.d.
var bætt við gróðurhverfunum HE: Graslendi
með þursaskeggi, sem algengt er í Eyjafirði,
og Lú: Lúpínustóð sem kemur oft fyrir í
skógræktargirðingum. Skalanum fyrir breytuna
halli lands var breytt úr gráðum í prósentur.
Meðalhæð gróðursetningar (nýgræðslu) var
skráð í sjö hæðaflokka í stað 10 sm flokka.
Þegar starfsmenn landshlutaverkefnanna tóku
að gera ræktunaráætlanir lögðu þeir áherslu
á að samhæfa vinnu við undirbúning, gerð
áætlana og kynningu en sjálf grunnkortagerðin
breyttist lítið efnislega. Slíkri vinnu er lýst
í ritinu „Ræktunaráætlanir í skógrækt –
Starfsmannahandbók“ (Guðríður Baldvinsdóttir
2002) sem gefin var út í fjölriti fyrir starfsmenn
Norðurlandsskóga stuttu eftir aldamót. Þar er