Bændablaðið - 11.02.2021, Síða 20

Bændablaðið | Fimmtudagur 11. febrúar 202120
Það er kannski ekki á bætandi
þegar þjóðir heims eru í harðri
baráttu við heimsfaraldur af
völd um kórónaveiru að minnast
á annan og líklega enn hættulegri
faraldur.
Þessi faraldur er samt í fullum
gangi og breiðist hratt en örugglega
út þótt hljótt fari og sumir hafa vilj-
að gera lítið úr málinu. Þarna er um
að ræða bakteríur sem hafa myndað
ónæmi við flestum ef ekki öllum
sýklalyfjum, eða; Antimicrobial
resistance (AMR). Viðskiptablaðið
Financial Times vakti m.a. athygli
á þessu í ítarlegri umfjöllun fyrir
skömmu.
Byltingu í læknavísindum
stefnt í voða
Uppgötvun skoska vísinda mannsins
Alexander Fleming á penicilini árið
1928 olli straum hvörfum í lækna-
vísindum og með höndlun sýkinga.
Hreinna og skil virkara afbrigði af
penicilini var svo uppgötvað af
rannsóknarteymi Oxford háskóla
sem stýrt var af Howard Florey
og Ernst Boris Chain árið 1940.
Saman fengu þeir ásamt Alexander
Flemming Nóbelsverðlaun fyrir
uppgötvun penicilins árið 1945.
Nú hefur ofnotkun lyfja sem byggja
á þessari uppgötvun stefnt öllum
ávinningi af afreki þessara manna
í voða. Er þetta litið mjög alvar-
legum augum af vísindamönnum
og þess vegna er m.a. fyrirhugað að
halda fjölda funda og ráðstefna um
þessi mál víða um heim á komandi
mánuðum.
Ónæmar bakteríur geta
borist milli manna
Tilvera sýklalyfjaónæmra baktería
er ekki síst ógnvænleg þegar litið
er til baráttunnar við COVID-19.
Fylgifiskur þessa faraldurs getur
verið lungnabólga. Við lungnabólgu
vegna bakteríusýkinga hafa sýkla-
lyf verið eitt helsta varnarefnið, en
þau duga samt lítt eða ekki gegn
vírusum. Ef ónæmar bakteríur eru
svo til staðar virka sýklalyfin ein-
faldlega ekki. Þá vekur það enn
meiri ugg að fréttir berast nú af því
að sýklalyfjaónæmar bakteríur séu
farnar að smitast á milli manna.
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin,
WHO, hefur fyrir löngu gefið það
út að þjóðir heims verði að bregðast
við þessum vanda.
Fréttamiðillinn East Anglian
Daily Times var t.d. með frétt sum-
arið 2018 um að þúsundir í Suffolk
í Bretlandi gætu borið nýjan sýkla-
lyfjaónæman kynsjúkdóm, eða
„superbug“. Hafa sérfræðingar lýst
þessu sem líklegu „neyðarástandi í
lýðheilsu“. Er þar vísað í upplýs-
ingar frá stofnun sem heitir British
Association of Sexual Health and
HIV, skammstafað BASHH. Þar
eru nefndar mycoplasma genitali-
um bakteríur sem hætta er á að
verði sýklalyfjaónæmar, en smitast
á milli fólks við kynmök. Þær eru
líka þekktar sem MG og geta gert
konur ófrjóar. Hins vegar eru próf
til að greina sjúkdóminn óáreiðanleg
þar sem hann sýnir oft engin ein-
kenni. Hann er því oft misgreindur
sem mismunandi sjúkdómar eins og
klamydía. Meðferð við klamydíu er
hins vegar árangurslaus gagnvart
MG.
Ekki hræðsluáróður,
heldur raunveruleiki
Önnur frétt sem byggð er á gögnum
BASHH í Bretlandi sagði að yfir
10.000 manns í Birmingham geti
verið smitaðir af sýklalyfjaónæmum
mycoplasma gentalium bakteríum.
Þá var líka frétt um að 15.000 manns
í Kent kynnu að vera smitaðir af
sömu ofurbakteríunni. Margar fleiri
bakteríutegundir hafa síðan verið
nefndar til sögunnar.
Í frétt á sjónvarpsstöðinni NBC
í nóvem ber 2019 er sagt að um 3
milljónir manna smitist árlega
í Bandaríkjunum af sýklalyfja-
ónæmum ofurbakteríum. Þar af láti
meira en 35.000 manns lífið. Þar er
líka sagt að tölur um sýkingar og
dánartíðni kunni að vera stórlega
vanmetnar. Talað er við dr. Victoria
Fraser, yfirmann læknadeildar
University School of Medicine í
St. Louis í Washington. Hún sagði:
„Þetta er ekki einhver dulræn
heimsendaspá eða hræðsluáróður.
– Þetts er raunveruleiki.“
New England Journal of Medi-
cine greindi frá hratt aukinni tíðni
lyfjaónæmra baktería í árslok 2019.
Þá bárust fréttir frá Hong Kong
í október síðastliðnum að þar væru
læknar að berjast við banvæna
fjölónæma bakteríu (Candida
auris). Voru tilfellin þá orðið 136
frá áramótum samanborið við 20
tilfelli á öllu árinu 2019. Dánarlíkur
sjúklinga sem smituðust voru sagðar
á milli 20 og 60%.
Í ritinu BBC’s Knowledge í júní
2017 var í grein viðskiptatengsla-
fyrirtækisins Readnolve sagt að
sýklalyfjaónæmi sé talið ein af sex
helstu ástæðunum sem gætu leitt til
útrýmingar mannkyns á jörðinni. Þá
var talið að um 700.000 manns létu
lífið á ári vegna sýklalyfjaónæmis
og væntanlega hefur þeim fjölgað
hratt síðan. Þar var líka spáð að sú
tala yrði komin í 10 milljónir á ári
árið 2050.
Á árinu 2018 var greint frá
því í riti Franchise India að staða
sýklalyfja ónæmis væri orðin
grafalvarleg á Indlandi. Þá var
dánartíðni fólks sem smitaðist af
sýklum sögð vera, samkvæmt gögn-
um Alþjóðabankans, komin í 416.75
einstaklinga af hverjum 100.000
íbúum. Það var tvöfalt hærri tíðni
en í Bandaríkjunum og 15 sinnum
hærri en í Bretlandi.
Vandinn er ofnotkun sýklalyfja
Myndun og útbreiðsla sýkla sem
þola öll venjuleg sýklalyf er til komin
að mestu leyti vegna of notkunar
sýklalyfja, bæði hjá mönnum og í
dýraeldi. Sýklalyf hafa t.d. verið
notuð ótæpilega í verksmiðjubúskap
víða um heim, þar sem sýklalyf eru
m.a. sett í fóður og vatn sem eins
konar forvörn til að koma í veg
fyrir að dýrin veikist áður en þeim
er slátrað. Þetta hefur líka leitt til
hraðari vaxtar dýra þar sem engar
sýkingar eru að trufla líkamsstarf-
semi dýranna. Þetta mikla lyfja-
magn safnast síðan upp og veldur
því að smám saman ná sýklar að
mynda ónæmi gegn lyfjunum. Þá
er gjarnan brugðist við með því að
auka lyfjagjöfina sem áfram veldur
keðjuverkun og myndun ofursýkla
sem engin lyf ráða við. Lyfin skolast
síðan út í frárennsli og grunnvatn og
skapa kjörstöðu fyrir frekar þróun
ofurbaktería.
Sýklalyf notuð í forvarnarskyni
og sem vaxtarhvati í landbúnaði
Notkun sýklalyfja í forvarnarskyni
og sem vaxtarhvata í landbúnaði á
sérstaklega við í stórvirkum verk-
smiðjubúskap í nautarækt, svínarækt
og alifuglarækt. Slíkri notkun sýkla-
lyfja hefur ekki verið beitt í landbún-
aði á Íslandi og sést það vel í saman-
burðartölum um sýklalyfjanotkun á
milli landa. Í þeim samanburði hefur
minnst notkunin á heimsvísu verið
á Íslandi og í Noregi. Hér hefur sá
háttur verið á að bændur mega ekki
nota sýklalyf nema gegn ávísun frá
dýralæknum.
Evrópusambandið hefur bannað
notkun annarra sýklalyfja í land-
búnaði frá 2022 nema þeirra sem
dýralæknar hafa ávísað. Efasemdir
hafa verið uppi um að þetta muni
halda og er þar bent á svartan
markað með sýklalyf sem þegar sé
mjög umfangsmikill. Það á líka við
um markað fyrir gróðureyðingarefni
og skordýraeitur.
Bandaríkin og bandarískar
skyndibitakeðjur hafa líka viðrað
reglur sem eiga að draga úr kaupum
á kjöti þar sem sýklalyf eru notuð við
framleiðslu. Opinberar tölur sýna
hins vegar aukna notkun sýkla lyfja.
Kínverjar settu líka fram reglur árið
2017 um bann við notkun á sýkla-
lyfinu colistin við fóðrun dýra.
Þetta lyf er þrautavaralyf í baráttu
við sýkingar og lokaúrræði þegar
öll önnur sýklalyf bregðast. Þessar
reglur Kínverja voru settar í kjölfar
þess að breytt gen fannst árið 2015
sem gerði bakteríur ónæmar fyrir
lyfinu colistin. Það að Kínverjar hafi
verið að gefa colistin í fóður dýra er
síðan stóralvarlegt mál í sjálfu sér
og leiðir líkum að svipaðri notkun í
öðrum löndum.
Búist við 67% aukinni notkun
sýklalyfja frá 2010 til 2030
Talið er að um 45% af allri sýkla-
lyfjanotkun í heiminum sé við
dýraeldi. Samkvæmt rannsókn 8
vísindamanna sem gerð var árið
2015 undir yfirskriftinni „Global
trends in antimicrobial use in food
animals“ var búist við að notkun
sýklalyfja í landbúnaði í heiminum
myndi aukast um 67% fram til 2030.
Hún myndi aukast úr um 63.151
tonni í 105.596 tonn.
45 milligrömm af sýklalyfjum
að meðaltali á hvert framleitt
kíló af kjöti
Í skýrslunni var áætlað að meðal-
notkun á sýklalyfjum við framleiðslu
á kjöti í heiminum árið 2015 hafi
verið að meðaltali um 45 milli-
grömm (mg) á hvert kíló. Þar var
notkunin í nautakjötsframleiðslu
FRÉTTASKÝRING
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
Undir lok síðasta árs lýsti Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin, WHO, yfir
áhyggjum af útbreiðslu sýklalyfjaónæmra baktería. Þar voru taldar upp
eftirfarandi staðreyndir um málið:
• WHO hefur lýst því yfir að sýklalyfjaónæmi (Antimicrobial resistance
– AMR) sé ein af 10 helstu alheimsógnum sem steðja að mannkyninu.
• Misnotkun og ofnotkun á sýklalyfjum eru helstu drifkraftarnir í þróun
lyfjaónæmra baktería.
• Skortur á hreinu vatni og hreinlætisaðstöðu og ófullnægjandi smit-
varnir og eftirlit stuðlar að útbreiðslu örvera, sem sumar geta verið
ónæmar fyrir sýklalyfjameðferð.
• Kostnaður af sýklalyfjaónæmi fyrir hagkerfið er verulegur. Auk dauða
og fötlunar, hafa langvarandi veikindi í för með sér lengri legutíma á
sjúkrahúsum, þörf fyrir dýrari lyf og valda fjárhagslegum vanda fyrir
þá sem smitast.
• Án áhrifaríkra sýklalyfja verður árangur nútímalækninga í meðhöndlun
sýkinga, þar á meðal í stórum skurðaðgerð og krabbameinslyfjameð-
ferðum, í stóraukinni hættu.
Varnaðarorð WHO
Alþjóðastofnanir og vísindamenn hafa árum saman varað við því sem menn kalla nú hinn þögla faraldur sýklalyfjaónæmis:
„Ekki einhver dulræn heimsendaspá eða
hræðsluáróður – Þetta er raunveruleiki“
– sagði yfirmaður læknadeildar University School of Medicine í samtali um lyfjaónæmar bakteríur við bandaríska sjónvarpsstöð
Mannkynið stendur nú frammi fyrir þeim veruleika að í ört vaxandi tilfellum er ekki hægt að bregðast við sýkingum
í fólki með notkun sýklalyfja.