Bændablaðið - 11.02.2021, Síða 21

Bændablaðið | Fimmtudagur 11. febrúar 2021 21
talin vera 148 mg á kíló og 172 mg
við ræktun á hverju kílói af svína-
kjöti og kjúklingakjöti. Á sama
tíma áætluðu vísindamennirnir að
um þriðjungur aukningar á kjöti á
þessu tímabili yrði vegna breyttra
neysluvenja í ríkjum þar sem milli-
stéttarfólki færi fjölgandi. Því
muni sýklalyfjanotkun aukast sjö-
falt meira en fjölgun íbúa segir til
um í eftirtöldum ríkjum; Brasilíu,
Rússlandi, Indlandi, Kína og í
Suður-Afríku. Þar muni heildar-
notkun sýklalyfja aukast um 99%
frá því sem hún var árið 2015.
Vísindamenn hafa lengi
varað við stöðunni
Bændablaðið hefur á liðnum miss-
erum og árum reynt að upplýsa fólk
um hættuna sem stafar af sýklalyf-
jaónæmi. Það hefur verið gert m.a.
með aðstoð sérfræðinga á borð við
Karl G. Kristinsson, prófessor og
yfirlækni sýkla- og veirudeildar
Landspítalans, dr. Lance Price, pró-
fessor og sérfræðing í útbreiðslu
sýklalyfjaónæmra baktería og lýð-
heilsu, Vilhjálm Ara Arason lækni,
Vilhjálm Svansson dýralækni og
fleiri.
Karl G. Kristinsson sagði
m.a. árið 2019 að sporna yrði
við auknum innflutningi á hráum
matvælum til að koma í veg fyrir
að sýklalyfjaónæmar bakteríur
berist til landsins. Athygli vakti
þá að Ólafur Stephensen, fram-
kvæmdastjóri Félags atvinnurek-
enda (FA), vísaði þessu alfarið á
bug í fréttatíma Sjónvarpsins og
benti á skýrslu sem félagið hafði
látið óháða sérfræðinga gera. Hún
hafi leitt í ljós að hætta vegna inn-
flutnings á ferskri matvöru væri
lítill sem engin. Skýrslan var svar
dýralæknanna Ólafs Oddgeirssonar
og Ólafs Valssonar við sjö spurn-
ingum sem FA lagði fyrir þá auk
þess sem ráðgjafarfyrirtækið Food
Control Consulting kom að gerð
skýrslunnar. Enginn sérfræðingur
um sýklalyfjaónæmi var hins vegar
tilgreindur við gerð þessarar skýr-
slu.
„Hinn þögli faraldur
sýklalyfjaónæmis“
Í ljósi orða Ólafs Stephensen og
skýrslunnar sem Félag atvinnu-
rekenda lét gera, er fróðlegt að
glugga í umfangsmikla umfjöllun
í viðskipta ritinu Financial Times
nú nýverið um sýklalyfjaónæmið.
Í greinaflokki um þessi mál. Þar
er m.a. grein undir fyrirsögninni:
„Hinn þögli faraldur sýklalyfjaó-
næmis.“ Þar er vísað til stöðunnar
í Afríku.
„Þessi heimsálfa hefur um langa
hríð barist við marga faraldra eins
og HIV, berkla og malaríu fyrir utan
COVID-19. Nú hefur nýr og ekki
eins sýnilegur faraldur tekið sér
bólfestu í álfunni, en hann felst í
ónæmi gegn sýklalyfjum,“ segir
m.a. í FT.
Sterkustu lyf sem til eru duga
ekki lengur gegn ofursýklunum
Þar er einnig sagt frá 39 ára karl-
manni með fjöllyfjaónæma berkla
og nýrnabilun. Hann hafði hætt í
HIV meðferð nokkrum mán uðum
áður. Berklar hans voru meðhöndl-
aðir með sjö mismunandi lyfjum
og fóru að bregðast við, en eftir
átta daga hækkaði hitastig hans á
ný, blóðþrýstingur lækkaði og það
greindist mikið af lyfjaónæmum
Klebsiella lungnabólgubakteríum
í blóði hans. Eini kosturinn til að
meðhöndla þennan sjúkling var
að gefa honum colistin, sem er
sterkasta lyfið sem þekkt er og oft
kallað lokaúrræðalyf (antibiotic of
last resort). Þrátt fyrir þessa lyf-
jagjöf hélt manninum áfram að
versna og féll að lokum í valinn
fyrir yfirþyrmandi sýkingu.
Hröð aukning í útbreiðslu á
lyfjaónæmum bakteríum sem
valda algengum sýkingum í blóði
og þvagfærum, meltingarvegi og
öndunarfærum er farin að valda
áhyggjum lækna um hvernig eigi
að stunda lækningar í framtíðinni.
Þó „aðeins“ sé um að ræða
hversdagslegar sýkingar, sem
tengjast skurðaðgerðum eða með-
höndlun sjúklinga sem fara í
krabbameinslyfja meðferð, þá þarf
að notast við sýklalyf sem duga til
að koma í veg fyrir sýkingar. Svo
ekki sé talað um alvarlegri inngrip
eins og ígræðslu.
Veldur þegar hundruð þúsunda
dauðsfalla á ári
Sérfræðingar benda á að allt of
oft séu fyrstu sýklalyf eins og
penicilin ekki lengur árangurs-
rík í meðhöndlun sjúklinga á
sjúkrahúsum. Þetta sé líka orðið
vandamál úti í sam félaginu. Það
ýtir undir lækna að ávísa á breið-
virkari sýklalyf, en með aukinni
notkun slíkra lyfja eykst um leið
hættan á að sýklar myndi ónæmi
gegn þeim. Afleiðingin er víta-
hringur sem þegar er farinn að
kosta hundruð þúsunda mannslíf
á ári víða um heim.
Framkvæmdastjórn Evrópu-
sambands ins (European Com-
mission) greindi m.a. frá því 2017
að þá væru um 33.000 manns að
láta lífið í löndum ESB af völd-
um sýklalyfjaónæmra baktería.
Það kostaði sambandið um 1,5
milljarða evra á ári. Vegna þessa
setti ESB í gang heilsuáætlun í
júní 2017 undir heitinu „EU One
Health Action Plan against AMR“.
Dr. Lance Price prófessor
greindi svo frá því á ráðstefnu
á Hótel Sögu 2019 að um 100
þúsund manns létu lífið árlega í
Bandaríkjunum út af sýklalyfjaó-
næmi. Frá því þetta var sagt hefur
vandinn bara verið að aukast.
Í löndum eins og Suður-Afríku
og öðrum lágtekjulöndum hefur fólk
oft ekki efni á sýklalyfjum, hvað
þá sterkum lyfjum eins og colistin.
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin
ráðleggur notkun á 22 sýklalyfjum
en læknar í lágtekjuríkjum hafa
yfirleitt ekki möguleika á að nota
nema örfá þeirra vegna fjárskorts.
Þegar fjölónæmar bakteríur skjóta
svo upp kollinum er ekkert hægt
að gera til að hjálpa viðkomandi
sjúklingum.
Bent er á í umfjöllun Financial
Times að fimm ár séu nú liðin
frá útgáfu alþjóðlegrar aðgerða-
áætlunar WHO til að draga úr
sýklalyfjaónæmi. Framfarir hafi
verið misjafnar. Vandinn hefur
verið viðurkenndur, en það krefj-
ist samþættra viðbragða er varðar
heilsu manna, dýra og umhverf-
is. Það nýjasta er að komið var
á fót alþjóðlegum leiðtogahópi,
sem byggir á fjölbreyttri reynslu í
stjórnkerfinu. Það dugi þó skammt
þar sem ófullnægjandi fjármagni
hafi verið veitt til að þróa ný sýkla-
lyf til að bregðast við vandanum.
Þá eru flestar aðgerðaáætlanir eins
og í Afríku að mestu eða öllu leyti
ófjármagnaðar.
Engin áhersla meðal stjórnvalda
á þróun sýklalyfja segir IFMA
Bent hefur verið á m.a. í skýrslu
alþjóðasamtaka matvæla fram-
leiðenda, IFMA (International
Foodservice Manufacturers
Association), að illa hafi verið
staðið að þróun nýrra fúkkalyfja
sem ráði við ofurbakteríur. Þrjú
fyrirtæki sem reynt hafi að þróa
þrjár nýjar gerðir sýklalyfja á
undanförnum áratug hafi orðið
gjaldþrota. Arðsemi af þróun nýrra
sýklalyfja hefur samkvæmt skýr-
slu IMFA verið lítil sem engin og
jafnvel neikvæð. Þá hafi stjórnvöld
víða um heim sent út skýr merki
um það að fjárfestingar í rann-
sóknum og þróun nýrra sýklalyfja
sé ekki í forgangi. Það sé gert þrátt
fyrir að hættan á frekari útbreiðslu
sýklalyfjaónæmis meðal almenn-
ings fari vaxandi. Á sama tíma hafi
verið sýnt fram á hvað hægt er að
gera með samtakamætti fyrirtækja
og ríkja í baráttu við faraldur eins
COVID-19.
Aðeins einn nýr lyfjaflokkur á
þessu sviði hafi komið á markað á
síðustu áratugum. Samt eru um 40
sýklalyf í klínískum prófunum, en
af þeim er ekki búist við að nema 5
komist eitthvað lengra í þróun. Þá
eru 21 hefðbundin bakteríudrepandi
lyf í þróun og 12 sveppavarnarlyf.
Kallað eftir skýrri stefnu mörkun
strax á þessu ári
IFMA kallar eftir leiðarvísi og
skýrri stefnumörkun frá stjórn-
völdum um þróun og innleiðingu
nýrra efnahagslegra innviða varð-
andi þróun nýrra sýklalyfja í síðasta
lagi fyrir árslok 2021.
Þá fari fram árlega uppfærsla á
leiðarvísinum með það að markmiði
að þetta fari að skila árangri 2023
og draga að fjárfesta til að hefja
rannsóknir í síðasta lagi 2025. Um leið
þurfi að rífa niður viðskiptahindranir
til að auðvelda þjóðum aðgengi að
nýjum sýklalyfjum.
Notkun sýklalyfja í landbúnaði
er sögð mest í Bandaríkjunum
Í grein Financial Times er sagt að
notkun sýklalyfja eins og tetra-
cyclines í landbúnaði sé mest áber-
andi í Bandaríkjunum. Ofnotkun
slíkra lyfja valdi því síðan að ofur-
sýklar verði til sem valdi skaða hjá
mannfólkinu. Þetta hafi komið af stað
bylgju mótmæla þar sem pressa hefur
verið sett á skyndibitakeðjur eins og
Walmart, Wendy´s og McDonald´s.
Vitað er að nautakjöt sem skyndibita-
keðjurnar nota kemur að stærstum
hluta af nautgripum sem ræktaðir
eru í fóðrunarstöðvum (Feedlots),
þar sem dýrin gætu hreinlega ekki
lifað af nema með ótæpilegri gjöf á
sýklalyfjum.
Umhverfisþáttastjórnandinn
Christy Spees segir að bæði neyt-
endur og hluthafar í fyrrnefndum
fyrirtækjum séu að verða sífellt með-
vitaðri um þennan áhættuþátt. Hann
segir þó jafnframt mjög undrandi á
hversu margir láti sér þetta í léttu
rúmi liggja og séu ekki meðvitaðir
um hættuna af ofnotkun sýklalyfja í
landbúnaði.
Aðgerðum lofað til að draga
úr notkun á sýklalyfjakjöti
Mótmæli neytenda og aðgerðar sinna
höfðu þau áhrif að skyndi bitakeðjan
McDonald‘s, sem er einn stærsti
kaupandi heims á nautakjöti, setti
sér þær reglur árið 2018 að takmarka
innkaup á nautakjöti þar sem sýkla-
lyf voru notuð í óhóflegu magni
við ræktunina. Nýju reglurnar fólu
það m.a. í sér að mæla sýklalyfja-
notkunina hjá 10 stærstu framleið-
endum nautakjöts. Þessu átti að
framfylgja með innleiðingu reglna
á árinu 2020 um hversu mikið lyf-
jamagn mætti vera í kjötinu. Þær
reglur hafa hins vegar ekki enn litið
dagsins ljós svo að í raun virðist lítið
að marka yfirlýsingar fyrirtækisins.
Þá eru kjúklingaframleiðendur í
Bandaríkjunum einnig sagðir hafa
dregið stórlega úr notkun fúkkalyfja
í sinni framleiðslu á undanförnum
tíu árum, að sögn Spees. Wendy´s
og Taco Bell virðast vera að fylgja
fordæmi McDonald‘s, en opinberar
tölur sýna þó annað.
Lítið að marka yfirlýsingar
og notkun sýklalyfja eykst
Dæmi um innihaldsleysi yfirlýsinga
skyndibitakeðjanna sést best á því að
þó dregið hafi úr sölu á sýklalyfjum
eftir 2015, þá fór salan á slíkum
lyfjum að aukast aftur árið 2018.
Á milli áranna 2018 og 2019 jókst
salan síðan um 3% til viðbótar
samkvæmt tölum lyfjastofnunar
Bandaríkjanna. Af heildarnotkun
sýklalyfja í Bandaríkjunum voru
40% þeirra notuð í nautgripaeldi og
40% í svínaræktinni.
Fjöldi ráðstefna sem fyrir hugaðar
er á næstu mánuðum um þessi mál
verður þó vonandi til þess að
hrinda af stað frekari þróun nýrra
sýklalyfja.
SÝNDU KRAFT Í VERKI
Á LIFIDERNUNA.IS
STUÐNINGSFÉLAG FYRIR UNGT FÓLK SEM GREINST
HEFUR MEÐ KRABBAMEIN OG AÐSTANDENDUR
Bændabl ðið
3x15
150mm x 150mm
Ofnotkun sýklalyfja hefur fætt af sér ofurbakteríur sem engin lyf ráða við í dag.