Bændablaðið - 11.02.2021, Blaðsíða 35

Bændablaðið | Fimmtudagur 11. febrúar 2021 35
Farga móttökustöð fyrir sorp
var opnuð síðla árs 2020 en
opnun stöðvarinnar er mikið
framfaraskref varðandi flokkun
sorps í dreifbýli Skagafjarðar.
Samhliða opnun Förgu móttöku­
stöðvar voru sorpgámar í dreif­
býli vestan Vatna í Skagafirði og
í Akrahreppi fjarlægðir.
Borið hefur þó á því að sorp
hefur verið skilið eftir á þeim
stöðum þar sem sorpgámarnir
voru áður staðsettir, að því er
fram kemur í frétt á vefsíðu
Sveitarfélagsins Skagafjarðar,
og tekið fram að það sé með öllu
óheimilt. Hvetur sveitarfélagið
íbúa til að halda áfram þeirri góðu
flokkun á sorpi sem verið hefur
og leggja þannig sitt lóð á
vogarskálarnar til að halda
umhverfinu hreinu. /MÞÞ
SAMFÉLAGSRÝNI
Mýrin – ógnvaldur eða lífgjafi?
Það er sagt að fleiri Íslendingar
hafi dáið vegna þess að þeir
kunnu ekki að gera sér skó
heldur en úr öllum drepsóttum
og hallærum Íslandssögunnar.
Og sá mektarmaður Sigurbjörn
Einarsson, fv. biskup og Skaft­
fellingur, sagði í ævisögu sinni að
hann hefði verið blautur í fæturna
allt fram að fermingu að hann
fékk stígvél.
Það voru ekki síst mýrarnar sem
fólk óð upp í kálfa, jafnvel hné, sem
ollu þessum fótakulda Íslendinga.
Þess utan voru þær víða farartálmi
sem enginn komst yfir nema
fuglinn fljúgandi. Þannig þurftu
húsbændur í Skálholti á róstutímum
Sturlungaaldar, þegar allir voru í
stríði við alla, ekki að víggirðast
til suðurs í átt að Iðu enda varði þá
ófær mýri.
Engin undra þótt Íslendingum
sé illa við mýrar og ekki skrítið að
helsti glæpasagnahöfundur Íslands
gefi út bók undir heitinu Mýrin, um
þann ógnarstað. Þannig er og farið
með Engilsaxa sem líta á mýrarnar,
the moor, sem stað dauðans, jafnvel
dautt land þar sem sögur eru sagðar
af fólki sem hvarf þar í pytti og
hvers svipir eru þar enn á reiki.
Þegar ég flutti úr höfuðborginni
út í sveit fyrir meira en þrjátíu árum
og gerðist prestur og smábóndi í
Hruna stóð mér sæmilegur stuggur
af mýrinni fyrir neðan staðinn,
enda mótaður af þessari íslensku
mýrarstyggð. Ekki bætti það álit mitt
á mýrum að hafa gengið töluvert um
íslenskar heiðar og lent þar ítrekað
í mýrarkeldum. Svo gerðist það um
vor þegar ég var búinn að koma mér
upp örlitlum kindastofni og þurfti að
fara kvölds og morguns til gegninga
rétt fyrir sauðburð að ég fór að líta
mýrina í nýju ljósi, öllu heldur heyra
í nýju hljóði.
Því vorið kom fyrst í mýrina.
Lóan, hrossagaukurinn, spóinn
og jaðrakaninn sungu vorið inn. Í
mýrinni. Hún var greinilega kjörland
lífsins en ekki lævíst og dulúðugt
eyðiland. Eftir þetta hlustaði ég á
hverju ári eftir vorinu úti í mýri.
Þetta hafði ég aldrei upplifað þegar
ég var strákur að alast upp í blokk
í austurbæ Reykjavíkur. Seinna las
ég meira að segja um hið mikilvæga
hlutverk mýrinnar að viðhalda
líffræðilegri fjölbreytni, en hún
er ein af undirstöðum heilbrigðar
náttúru, jurta- og dýralífs.
Þar kom að ég varð meira að
segja „mýrarsár“ þegar grafa þurfti
skurði í gegnum mýrina mína þegar
lagður var nýr vegur að staðnum.
Og þá fyrst fór ég að taka eftir
þessum skurðum sem lágu hist og
her, tvist og bast úti um allt land
án sýnilegs tilgangs annars en að
vera sannindamerki að þar hefði
eitt sinn verið mýri. Vitnisburður
um viðhorf sem töldust góð og gild
fyrir nokkrum áratugum en eru það
ekki lengur í ljósi nýrrar þekkingar.
Og af hverju er ég að mæra hér
mýrina, þennan forna fjanda okkar
skólausu forfeðra og mæðra? Jú,
málflutningur sá sem ég hef rekist á
í þessu ágæta blaði, Bændablaðinu.
Gegn því að moka ofan í þá
tilgangslausu skurði sem eitt sinn
voru grafnir á annarri öld, öðrum
tíma með annarri þekkingu – eða
skorti á þekkingu. Nú vitum við að
allt það kolefni sem fellur í mýrina
sem dauður jarðargróði þegar
haustar, verður að koltvísýringi ef
súrefnið kemst að þessu kolefni
við skurðgröft og myndar við
það koltvísýring. Hann hitar
andrúmsloftið. Vatnssósa mýrin
hindrar hins vegar þau efnahvörf.
Þetta er bara einföld efnafræði,
ljóstillífun í öfuga átt. Ef menn
vilja vita hvernig heimur baðaður
í koltvísýringi lítur út, ættu þeir að
kynna sér lífsskilyrði á plánetunni
Venusi.
Við manneskjurnar stöndum
nefnilega nú frammi fyrir stærri
vá en sennilega nokkurn tíma
fyrr – ef undan er skilið þegar allt
stefndi í kjarnorkubál og brand í
Kúbudeilunni. Sjálft andrúmsloftið
sem við öndum að okkur er að
breytast og lífríkið með. Öll okkar
þekking og vísindi virðast benda
í þessa átt – ofan í kaupið; þessi
umturnun lífríkisins er af okkar
völdum, mannanna.
Við höfum ekki ráð á því, hvorki
hér á landi né annars staðar, að rífast
um hvaða leiðir eru bestar; á að
fara í skógrækt? Eða endurheimt
votlendis? Vitaskuld þurfum við
hvort tveggja. „Látið hundrað blóm
fram spretta!“ sagði Maó formaður
og mín kynslóð hlustaði.
Og annar og sýnu vitrari maður,
Njáll á Bergþórshvoli sagði: „Allt
orkar tvímælis þá gert er“. Það
er hægt að deila um áhrifasvæði
þegar skurður er fylltur. Það er
hægt að deila um hversu mörg
tonn af kolefni það eru sem
endurheimt votlendis bindur á
hektara. Sennilega mismikið eftir
aðstæðum. En sama má segja um
skógræktina. Við heyrum að birki
bindi ca 5 tonn af kolefni á hektara
en ösp allt að 24 tonn. Á því svæði
sem ég stunda skógrækt sýnist mér
munurinn á lífmassa góðs birkis s.s.
Emblu og lífmassa aspar (C 10) sé
ekki næstum því svona mikill.
Margt virðist ekki enn þá vera
kýrskýrt upp á punkt og kommu,
hvorki þegar kemur að skógrækt
né votlendisendurheimt. Margt
byggir á mati sem alhæft er út frá
en staðbundnar aðstæður geta verið
breytilegar. En þekkingin er að
aukast og hafa skal það sem sannara
reynist svo vitnað sé í enn einn vísan
mann, Ara fróða. En það er vont
þegar fólk fer í skotgrafarhernað,
sumir finna endurheimt flest til
foráttu, aðrir jafnvel skógrækt. Við
þurfum hvort tveggja og sum staðar
landgræðslu.
Sem stendur vinn ég að gerð
áætlunar um skógrækt og endurheimt
votlendis á þeim jörðum sem kirkjan
á enn þá, en þær eru í kringum 30
úti um allt land. Sú áætlun er sett
fram sem framlag Þjóðkirkjunnar
sem stórs landeiganda til mótvægis
í loftslagsmálum og byggir á
þeirri sýn að landið, jarðirnar séu
mikilvæg tæki í þessari baráttu við
umhverfisvá. Í okkar huga sem
vinnum að þessu verkefni sjáum
við það fyrir okkur að þessar jarðir
– eða þær sem ákveðið verður að
halda í eignasafni kirkjunnar – geti
verið gott innlegg – og siðferðilegt
í baráttunni við loftslagsvána,
þar sem saman fer hefðbundin
nýting, skógrækt, landgræðsla og
endurheimt votlendis.
Sömu sjónarmið eiga auðvitað
við um bændur sem eru í raun
ráðsmenn með jarðargæðum
og lykilhópur þegar kemur að
varðveislu vistkerfa og íslenskrar
náttúru.
Ég vil hvetja Bændablaðið til
að vinna í samhljóðan við slík gildi
hinnar góðu baráttu líffræðilegs
fjölbreytileika og loftslagsgæða.
Og minnumst lífssýnar Fjalla-Bensa
eins og hún birtist okkur í Aðventu
Gunnars Gunnarssonar:
„Því hvað var líf hans, rétt á litið,
hvað var líf mannsins á jörðinni
ef ekki ófullkomin þjónusta sem
helgaðist af bið eftir einhverju betra,
eftirvæntingu, undirbúningi – þeirri
ákvörðun að láta gott af sér leiða“.
Halldór Reynisson
Höfundur er verkefnastjóri
umhverfismála á Biskupsstofu
og fv. prestur.
Halldór Reynisson.
Mín fyrstu skref á almennum
vinnu markaði tók ég í Slátur­
húsi Vopnfirðinga. Langdregið
kennaraverkfall var í upp sigl­
ingu þegar ég var að hefja nám
í tíunda bekk og mér datt ekki
í hug að sitja með hend ur í
skauti.
Sá fyrir mér uppgrip í vinnu.
Sá draumur rættist og í byrjun
nóvember, þegar skólinn hófst
á nýjan leik, mætti ég til leiks
reynslunni ríkari og loðinn um
lófana (fannst mér þá). Við
hliðina á sláturhúsinu er fisk-
vinnsla Brims, en á þeim tíma var
það bæjarútgerðin Tangi hf. Hún
sameinaðist Granda og varð síðar
að Brimi. Á þessum sautján árum
sem liðin eru hefur milljörðum
króna verið fjárfest í að búa til
fullkomna vinnslu. Virði aflans,
sem dreginn er að landi, hefur
aukist og þó að færri vinni nú
í „Milljón“ er kaupgjaldið mun
hærra en áður var.
Sláturhúsið og fiskvinnslan
Hvers vegna hefur hið sama
ekki átt sér stað í sláturhúsinu?
Þar hefur vissulega verið skipt
um vinnslulínu og eitt og annað
fært til nútímans. Í fiskvinnslunni
er það á hinn bóginn magnið sem
ræður því að það borgar sig að
fjárfesta í afkastamiklum vélum.
Það er eitt að landa upp undir 100
þúsund tonnum af fiski og annað
að slátra sauðfé í nokkrar vikur á
ári. En þar með er ekki öll sagan
sögð. Hluti ástæðunnar liggur
í því að nýsköpun hefur verið
meiri síðustu ár í sjávarútvegi –
miklum fjármunum hefur verið
varið til þess að auka virði afurða.
Raunar held ég að land bún-
aðurinn sem heild geti lært það
af sjávarútveginum að breikka
virðiskeðjuna. Framleiða fjöl-
breyttari vörur úr hráefnunum:
Fæðubótarefni, heilsufæði,
snyrtivörur og fatnað. Í heimi þar
sem sífellt er að finnast plastdrasl
í smærri og smærri lífverum er
framtíð fyrir náttúrulegar vörur.
Við höfum það sem heiminn
mun skorta næstu áratugi, hreint
vatn, gnægð lands og græna orku.
Allar grundvallarforsendur eru til
staðar. En sauðfjárræktin hefur
spólað í hjólförunum óraunhæfra
útflutningsdrauma síðustu 5 ár.
Það þarf aðstoð til þess að bakka
upp úr þeim og fara í nýja átt –
auka virði og einblína á breiðari
grunn.
Gjaldþrot eða sameining?
Framfarir verða sjaldnast að
sjálfu sér – þær kosta fjár-
festingu. Nýsköpun er leiðin fram
á við fyrir íslenska sauðfjárrækt.
Til þess að afurðastöðvarnar geti
fjárfest verður að vera vitrænn
rekstrargrundvöllur. Þær glíma
við síharðnandi samkeppni við
risavaxnar erlendar afurðastöðvar
vegna aukins innflutnings – sem
að miklu leyti má rekja til af-
leitra tollasamninga fyrri rík-
isstjórna. Þess vegna sætir það
nokkurri furðu hversu stimpill
Samkeppniseftirlitsins á samein-
ingu Kjarnafæðis og Norðlenska
virðist vera torsóttur.
Hagræðing þarf að verða og
hún mun verða. Annaðhvort verð-
ur hún skipulögð í gegnum aukna
samvinnu og sameiningar eða hún
verður með gjaldþrotum. Þetta
blasir við þegar lesin er úttekt
KPMG á rekstri afurðastöðva
í sauðfjárrækt. Tvímælalaust
er það skynsamlegri kostur að
auka samvinnu og sameiningu.
Öðrum kosti munu störf sogast
úr landi og aldrei koma aftur.
Það væri ömurleg niðurstaða.
Hundruð fjölskyldna eiga sitt
undir störfum hjá þessum gam-
algrónu norðlensku fyrirtækjum.
Leið sameininga gefur möguleika
á öflugri fyrirtækjum sem eiga
sér viðreisnar von í samkeppninni
við risana ytra.
Þurfum öflug fyrirtæki
Dæmin sýna þetta. Sameiningar
í sjávarútvegi byggðu upp sterk
fyrirtæki sem hafa fjárfest millj-
arða króna í nýsköpun (og borga
milljarða í veiðigjöld). En það
eru líka nærtæk dæmi úr land-
búnaði. Afurðastöðvar í mjólkur-
iðnaði sameinuðust og hagræddu.
Úr varð öflugt fyrirtæki sem fjár-
festir í nýsköpun og vöruþróun.
Það styrkir meðal annars doktors-
verkefni sem snýr að því að efla
ræktun á kúm. Við þurfum öflug
fyrirtæki í sauðfjárrækt sem geta
gert slíkt hið sama.
Kári Gautason
Samkeppnisaflið fæst
með sameiningu
Kári Gautason
UMHVERFISMÁL
Lely Center Ísland
Reykjavík: Krókháls 5f – Sími 414 0000 – www.vbl.is
Akureyri: Óðinsnes 2 – Sími 464 8600
ZETOR
VARAHLUTIR
Bænda
bbl.is Facebook
Svona var umhorfs í Staðarrétt
á dögunum en þar voru áður
sorpgámar sem búið er að
fjarlægja. Engu að síður hafa
menn skilið sorpið eftir á
gamla staðnum.
Skagafjörður:
Sorp skilið eftir við gömlu gámasvæðin