Bændablaðið - 11.02.2021, Side 36

Bændablaðið | Fimmtudagur 11. febrúar 202136
Hugleiðingar landeiganda að Svartá
vegna möguleika Svartárvirkjunar
Svartárvirkjun hefur engin áhrif á
Svartá og Suðurá ofan við Ullarfoss,
inntaksþrep Svartárvirkjunar er
2 km neðan við Ullarfoss, vatns­
magn neðan inntaksþreps nemur
um þremur Elliðaám, ef af virkj­
un verður og mun verða svipað að
magni og það vatn sem er í Svartá
þegar Suðurá bætist við hana.
Svæðið frá Svartárvatni að Suðurá
er talið gott silungasvæði og endur
kunna þar vel við sig.
Grjótá sameinast Svartá 500 m
neðan inntaksþreps, hún er hlýrri
og bætiefnaríkari og í minna vatni
mun hún stuðla að grósku og frjó­
semi Svartár á vatnstökusvæðinu og
fiskar og endur blómstra ekki síður
en áður og hrygningarskilyrði fyrir
urriða yrðu góð. Það svæði sem
verður fyrir vatnstapi er um 3 km
af 17 km af heildarlengd árinnar,
að mestu óveiðanlegir kaststrengir.
Fyrirhuguð leið fallpípunnar
liggur að mestu leyti um mela, snar­
rótarvallendi og tún, allt þurrt land.
Á einum stað þarf að fara yfir 100 m
hallamýri, þar verður grafinn skurð­
ur sem ekki er framræsluskurður og
fallpípan sett í og skurðurinn fylltur
upp á ný og þéttur eftir kúnstarinnar
reglum og mýrin heldur áfram að
vera mýri. Fallpípan verður grafin
í það minnsta 2 m í jörðu niður ef
aðstæður leyfa.
Það er bara rugl að virkjunin
hafi skaðleg áhrif á ferðaþjónustu í
Bárðardal, það eru margir sem hafa
gaman af að skoða virkjun og tengd
mannvirki, það mun verða unun
eftir sem áður að líta yfir svæð­
ið af Tunguhamri eða Hagabrún
við Svartárgil nema fyrir þá sem
ekki mega vita af að steini hafi
verið velt, þúfa færð úr stað eða
læk fundinn nýr farvegur. Þeir eru
haldnir öfgafullri þráhyggju sem
kalla má friðunarsýki, virkjun eykur
vægi byggðar og líkur á vegbótum
sem ekki er vanþörf á, einnig yrði
þriggja fasa rafmagn leitt á svæðið.
Landeigendur myndu fá arð og ríkið
á móti þeim að hálfu af sinni jörð,
upphæðin nemur tugum milljóna
á ári samtals. Auk þess fengi ríkið
skatt af arði landeigenda og sveit­
arsjóður fasteignaskatt af mann­
virkjum á hverju ári eftir að virkj­
un kæmist í gagnið. Auk þess má
geta þess að sauðfjárrækt er orðin
óarðbær atvinnuvegur og engin
batamerki í sjónmáli. Á hverju eiga
bændur þá að lifa?
Oft hafa breytingar á vötnum
haft hagstæð áhrif, dæmi, Blanda og
Jökulsá á Dal eru orðnar eftirsótt­
ar laxveiðiár, gufuaflsvirkjun varð
upphaf Bláa lónsins í Svartsengi þar
sem hrauni var raskað og fáir tala
um það. En hraun í Bárðardal, sem
meira en nóg er af, eru talin heilög
hjá þeim sem haldnir eru ólækn­
andi friðunarsýki. Stuðlagljúfur
varð aðgengilegt þegar flaumurinn
minnkaði í Jökulsá á Dal, farvegi
Öxarár á Þingvöllum var breytt
fyrir rúmlega þúsund árum, hverjir
vildu breyta því í dag?
Rafmagn sem framleitt er í
vatns aflsvirkjunum er umhverfis­
vænt og í framtíðinni þarf gríðar­
legt magn af því hér á Íslandi. Bílar,
flugvélar og skip verða rafknúin
annaðhvort beint af endurhlöðnum
rafhlöðum eða því breytt í vetni eða
annars konar eldsneyti. Vetni verð­
ur flutt út í skipsförmum, einnig
þarf mikið rafmagn í flóðlýsingar
í gróðurhúsum, gagnaver og margt
fleira.
Eftirsóknarvert er á tímum
atvinnu leysis að fá fyrirtæki óháð
ríkinu til að fjárfesta í arðvænlegum
fyrir tækjum, landi og lýð til heilla.
Svartárvirkjun tekur að minnsta
kosti tvö ár að byggja og mjög
líklega þyrfti að fella niður fram­
kvæmdir yfir háveturinn, segjum
svo að þrjátíu manns fengju vinnu
á vori komanda við verkefnið, í
sex mánuði, þeir yrðu glaðir að
fá verk að vinna, annars hefði
þeim engin vinna staðið til boða,
Atvinnuleysistryggingasjóður þyrfti
að borga þeim bætur sem næmu
rúmlega 55 milljónum á þessum sex
mánuðum og þeir gengju á hverju
kvöldi áhyggjulausir í háttinn.
Jón Gústafsson,
bóndi – Rauðfelli Bárðardal
SAMFÉLAGSRÝNI
Hvers vegna hálendisþjóðgarð?
Ég hef verið spurður hvers vegna
jeppakallinn ég vilji hálendis­
þjóðgarð.
Í 18. gr. í lagafrumvarpi um
Hálendis þjóðgarð stendur:
„Akstur vélknúinna ökutækja
utan vega í hálendisþjóðgarði er
bannaður. Þó er heimilt að aka
slíkum tækjum á jöklum og snævi
þakinni jörð utan vega svo fremi
sem jörð sé frosin eða snjóþekjan
traust og augljóst að ekki sé hætta
á náttúruspjöllum.“ Það er gott
og blessað en það eru markmið­
in með stofnun þjóðgarðsins sem
koma fram í 3. gr lagafrumvarps
um hálendisþjóðgarð sem skipta
mig öllu máli. Ég tek heilshugar
undir þessi markmið og ég hef
enga ástæðu til þess að halda að
ekki verði staðið við þau.
1. Vernda náttúru og sögu þjóð­
garðsins, svo sem landslag,
víðerni, lífríki, jarðmyndanir
og menningarminjar og tryggja
tilvist heildstæðra vistkerfa og
náttúrulegra ferla.
2. Gefa almenningi kost á að
kynnast og njóta náttúru,
menn ingar og sögu þjóðgarðs­
ins.
3. Auðvelda almenningi aðgengi
að þjóðgarðinum eftir því sem
unnt er án þess að náttúra
hans spillist.
4. Stuðla að því að almenning­
ur geti stundað útivist innan
þjóðgarðsins í sátt við náttúru
og menningarminjar.
5. Leitast við að efla samfélag
og styrkja byggð og atvinnu­
starfsemi í nágrenni þjóð­
garðsins og á landinu öllu,
með al annars með því að
hvetja til sjálfbærrar nýtingar
á gæðum svæðisins.
6. Þjóðgarðurinn verði vett­
vangur umræðu og ákvarðana­
töku um land nýtingu innan
þjóðgarðs og þróun hennar.
7. Stuðla að rannsóknum og
fræðslu um þjóðgarðinn og
ýta undir aukinn skilning al­
mennings á gæðum og sér­
stöðu hans.
8. Endurheimta vistkerfi sem
hafa raskast.
9. Varðveita þjóðlendur í þjóð­
garði og viðhalda virði þeirra
í náttúrufarslegu og menn­
ingar legu tilliti.
10. Stuðla að samvinnu og sam­
starfi við félög og sjálf boðaliða
um málefni land svæðisins.
Er einhver ástæða til þess að amast
við þessum ítarlegu markmiðum.
Liggja þau fyrir annars staðar?
Með stofnun hálendisþjóð­
garðs verði skipulag samræmt
á hálendinu. Vissulega verður
skipulagsvaldi einstakra sveitar­
félaga settur ákveðinn rammi, en
samkvæmt 8. gr. frumvarpsins um
stjórn hálendisþjóðgarðs kemur
fram að af 11 stjórnarmönnum til­
nefna aðliggjandi sveitarfélög 6 og
einn fulltrúi tilnefndur af hverjum
eftirtalinna aðila: útivistarsam­
tökum, umhverfisverndarsamtök­
um, Bændasamtökum Íslands og
einn fulltrúi tilnefndur sameigin­
lega af ferðaþjónustusamtökum á
rekstrarsvæðum þjóðgarðsins og
Samtökum ferðaþjónustunnar.
Sex af 11 eru tilnefndir af kjörn­
um sveitarfélagsfulltrúum og 4 af
ýmsum félagasamtökum. Ég sé
ekki að ráðherra geti hundsað þess­
ar tilnefningar. Hann velur aðeins
formanninn.
Gert er ráð fyrir a.m.k sex
rekstrar svæðum sem eru sjálf­
stæðar rekstrareiningar á ábyrgð
þjóðgarðs varðar. Einnig þar hafa
fulltrúar sveitarfélaganna meiri­
hluta í stjórn 5 af 9 og hinir 4 eru
valdir af félagasamtökum.
Sveitarfélögin sem nú hafa
skipulags valdið munu hafa hreinan
meirihluta, sem þau þurfa að deila
sín á milli í stjórn þjóðgarðsins og
í svæðisstjórnunum og þau hafa
ramma sem þau þurfa að fylgja
en þau halda skipulagsvaldinu að
mestu leyti.
Ég sé ekki að stjórnun þjóð­
garðsins geti orðið öllu lýðræðis­
legri, ólíkt lýðræðislegri og sam­
ræmdari heldur en stjórnun og
skipulag hálendisins er núna,
þar sem mörg sveitarfélög hafa
skipulagsvald hvert á sinni ræmu
eða svæði. Vissulega þarf ég sem
íbúi í Árborg að nýta mér þátttöku
í einhverju áhugamannafélagi,
ferðafélagi, náttúruverndarsam­
tökum eða samtökum ferðaþjón­
ustuaðila til að hafa áhrif þangað til
Árnesþing verður eitt sveitarfélag
og tilnefnir í stjórn og svæðisstjórn.
Ég geri ráð fyrir því að sveitarfé­
lögin tilnefni fólk í stjórnir þjóð­
garðsins og svæðanna sem hefur
áhuga á að vinna af samviskusemi
að markmiðum laganna í 3. gr. Það
geta verið sauðfjárbændur, ferða­
þjónustuaðilar, veiðileiðsögumenn
eða útivistarfólk.
Stjórn og svæðisstjórnum er
falið mikið hlutverk, einkum í
upphafi í samstarfi við forstjóra
og annað starfsfólk þjóðgarðsins.
Ráðherra setur reglugerðir sem
byggja á þeirri vinnu.
Það er talað um heimildir ráð­
herra að setja reglugerðir sem
hindra umferð um hálendið. Ég
held að fólk geri sér ekki grein
fyrir að þær heimildir og skyldur
ráðherra eru nú þegar í „Lögum um
náttúruvernd nr. 60/2013“. Það sem
er einnig athyglisvert að þar getur
nánast verið geðþóttaákvörðun
ráðherra eða Umhverfisstofnunar
hvaða takmarkanir eru settar um
umferð um óbyggðir og nýtingu á
t.d. plöntum. Í lagafrumvarpinu um
hálendisþjóðgarð er gert ráð fyrir
samráði. Það má ekki gleyma því
að enginn ráðherra má setja reglu­
gerð nema hún hafi stoð í lögum.
Í lögum um náttúruvernd eru
ákvæði um þjóðgarða í 47. gr. „Í
þjóðgörðum eru allar athafnir og
framkvæmdir sem hafa varanleg
áhrif á náttúru svæðisins bann­
aðar nema þær séu nauðsynlegar
til að markmið friðlýsingarinnar
náist. Frjálsa för fólks samkvæmt
almannarétti er aðeins hægt að
takmarka á afmörkuðum svæð­
um í þjóðgörðum þar sem það er
nauðsynlegt til að vernda plöntur,
dýr, menningarminjar eða jarðminj­
ar.“ Takið eftir síðustu málsgrein­
inni, hún tekur fram að það eru skil­
yrði fyrir því að takmarka frjálsa
för fólks. Þeir sem leggjast gegn
stofnun hálendisþjóðgarðs ættu að
lesa í gegnum lög nr. 60/2013 um
náttúruvernd.
Ég vil hálendisþjóðgarð vegna
þess að með honum verður meira
samræmi í skipulagi miðhálendis­
ins. Ég sé fyrir mér svæðisbundn­
ar gestastofur þar sem við getum
fengið fræðslu um hvert svæði.
Þar sem fyrir liggja upplýsingar
um hvernig er best að ferðast um
svæðið, hvað er mikilvægt að skoða
og hvað ber að forðast, t.d. að fara
ekki á jeppling inn í Tjarnarver. Að
landverðir stiki bestu gönguleiðirn­
ar að áhugaverðum stöðum og milli
áhugaverðra staða, t.d. fossunum í
og við Þjórsá. Ég er sannfærður um
að með tímanum muni ferðamenn
dreifast miklu betur um hálendið og
átroðningur minnki á þeim stöðum
sem nú liggja undir skemmdum.
Fyrirliggjandi frumvarp ber
vissulega merki um málamiðlanir
t.d. varðandi orkuvinnslu þannig
að tekið er tillit til rammaáætlun­
ar, vald sveitarstjórna er mikið,
beitar­ og veiðiréttur er virtur. Það
þarf að byrja einhvern tíma, nú er
heppilegur tími, það er ráðrúm á
meðan ferðaþjónustan er að rísa
upp á ný. Svona framkvæmd verður
aldrei þannig að öllum verði gert til
hæfis, en þarna fer af stað langtíma
þróunarvinna.
Þorsteinn Ólafsson
Höfundur er eftirlaunamaður
sem býr á Selfossi.
Gljúfurleitarfoss, takið eftir manninum sem stendur við fossbrúnina. Myndir
/ Þorsteinn Ólafsson
Þorsteinn Ólafsson.
Jón Gústafsson.
Fossinn Dynkur í Þjórsá.
Þjórsá hún er ei sopasínk,
svona Hreppamegin.
Vatnið sem að draup úr Dynk,
dugði vel á fleyginn.
Sturla Friðriksson
og Sigrún Laxdal