Morgunblaðið - 27.01.2021, Qupperneq 25

þjónn en getur líka verið harður
herra. Þá er mikils virði að hafa
svona haldreipi sem minnir mann á
að einhvern tímann hafi maður náð
að segja eitthvað sem talaði til les-
enda í þessari dómnefnd. Ég held að
það verði mikilvægt þegar fram í
sækir,“ segir Arndís.
Telur þú að verðlaunin geti hjálpað
bókinni að rata til lesenda erlendis?
„Ég hef ekki hugmynd, það væri
gaman. Íslenskar barnabækur eiga
vel erindi á alþjóðamarkað,“ segir
Hulda.
Eruð þið búnar að ákveða í hvað
verðlaunaféð eigi að fara?
„Nei, en ég gúgla stíft viðeigandi
fjárfestingu! En svo nýtist nú svona
lagað alltaf í að kaupa brauð og ban-
ana, spritt og grímur,“ segir Hulda.
„Ég reikna nú frekar með að þetta
fari bara í heimilisbókhaldið. Tekju-
módel höfunda er svo undarlegt að
við erum öll með alls konar tekjur úr
ýmsum áttum, svo þetta bætist bara
inn í það púsl sem árstekjur höf-
undar eru,“ segir Arndís og tekur
fram að verðlaunaféð komi í góðar
þarfir, ekki síst þar sem hún hafi ekki
hlotið starfslaun listamanna þetta ár-
ið.
„Stundum hittir maður í mark,
eins og virðist hafa gerst með Blokk-
ina á heimsenda, og það er gaman.
En maður hittir ekki alltaf í mark,
eins og varð greinilega raunin með
umsókn mína um starfslaunin,“ segir
Arndís og viðurkennir fúslega að það
sé ákveðin þversögn fólgin í því að
þurfa að vera í góðum tengslum við
kvikuna á sér til að skapa á sama
tíma og starfið krefjist þess að maður
sé sífellt háður gildismati annarra.
„Ég held að við rithöfundar séum al-
mennt ekki með mjög harðan skráp,“
segir Arndís.
Hyggist þið vinna meira saman?
„Já já, það er eitthvað í vinnslu, en
ekki komið á það stig að maður þori
neitt að blaðra frá því,“ segir Hulda.
„Okkur finnst gaman að vinna sam-
an. Við eigum eitthvert efni, bæði á
byrjunarstigi og lengra komið, sem
við höfum skrifað saman okkur til
skemmtunar, en það er auðvitað önn-
ur vinna og meiri að klára það og
koma í útgáfuhæft form. Það kemur
bara í ljós hvað verður,“ bætir Arndís
við að lokum.
Glæsilegt og eigulegt rit
„Það er alltaf ánægjulegt að fá
viðurkenningu. Ég gleðst yfir því að
aðrir hafi áhuga á vinnu minni. Ég
var í góðum hópi tilnefndra höfunda
sem áttu þessi verðlaun alveg jafn-
mikið skilið og ég,“ segir Sumarliði
R. Ísleifsson og tekur fram að hann
reyni ávallt að vanda til verka, en
reikni þó aldrei með verðlaunum.
Í umsögn lokadómnefndar um Í
fjarska norðursins: Ísland og Græn-
land – viðhorfasaga í þúsund ár segir
að Sumarliða takist að „varpa ljósi á
rúmlega þúsund ára viðhorfasögu
gagnvart íbúum þessara eyja
[Íslands og Grænlands] á afar
aðgengilegan og skýran hátt“ og á
það minnt að löndin tvö í norðri hafi
öldum saman verið „sveipuð dular-
fullum og framandi bjarma í augum
þeirra ferðalanga sem þangað lögðu
leið sína. […] Athyglisvert og fróð-
legt er að bera saman frásagnir,
skoðanir og ályktanir þeirra mörgu
fræðimanna, rithöfunda og land-
könnuða sem koma við sögu og sjá
hvaða breytingar verða á ímynd
þessara fjarlægu eyja í tímans rás.
Bókin er glæsilegt og eigulegt rit,
fallega hönnuð og með ríkulegu
myndefni.“
Andstæðupör afmarka efnið
Aðspurður jánkar Sumarliði því að
líta megi á bókina sem nokkurs kon-
ar afrakstur ævistarfs hans, því hann
hefur lengi unnið með viðhorf ann-
arra til eigin lands og þjóðar. „Maður
verður samt auðvitað hissa að vera
kominn þangað að eitthvað sé orðið
ævistarf, en það er eiginlega tilfellið
því ég byrjaði að vinna með þetta efni
sem ungur maður. Þetta er mjög
þýðingarmikið efni sem mikilvægt er
að hafa í umræðunni. Þetta er líka
efni sem mað-
ur yfirgefur
ekki svo létt,
því þræðirnir
liggja víða.
Þegar ég hef
sleppt einum
þræði þá hef
ég séð annan
sem ég hef elt
og það hefur
haldið mér við efnið,“ segir Sumarliði
og bendir á að þó við getum furðað
okkur á hugmyndum annarra um
okkur sem þjóð og okkar land þá geti
aðrar þjóðir á sama tíma furðað sig á
okkar viðhorfum til þeirra. „Við bú-
um okkur til alls konar hugmyndir
um aðra.“
Verðlaunabók Sumarliða byggist
að hluta á doktorsrannsókn hans sem
hann lauk 2014. „Efni rannsóknar-
innar birtist endurskoðað í bókinni
og nokkuð stytt,“ segir Sumarliði og
tekur fram að um þriðjungur verks-
ins sé nýr, en það er umfjöllunin frá
miðri 19. öld til samtímans. „Til að af-
marka mig vinn ég út frá ákveðnum
hugtökum. Eyjan er gegnumgang-
andi hugtak í umfjöllun minni þar
sem ég skoða eyjahugtakið út frá
hugmyndinni um djöflaeyju og sælu-
eyju. Ég skoða líka andstæðuparið
dystópíu og útópíu ásamt því að
skoða norðrið. Ég hef alltaf í huga að
þetta eru svæði á heimsenda, sem
aftur tengist hugtakaparinu jaðar og
miðja. Allt eru þetta kjarnahugtök
sem binda verkið saman í skoðun
minni á textum og myndum frá
fyrstu tíð og til samtímans,“ segir
Sumarliði og tekur fram að sér hafi
þótt mikilvægt að skoða tvær eyjar
samhliða.
„Mér fannst mikilvægt að fjalla
ekki bara um Ísland. Ég varð að hafa
einhvern samanburð til að draga það
fram að staðalmyndir um önnur lönd
og aðrar þjóðir eru almennt fyrir-
bæri. Þær hafa tíðkast frá örófi alda
og lifa enn góðu lífi. Mér fannst þann-
ig spennandi að skoða hvort svipaðar
lýsingar á Íslandi og Íslendum birt-
ust líka á Grænlandi eða hvort þær
birtust þar á annan hátt. Niðurstaða
mín er að fram um 1800 eru lýsingar
á Íslandi og Grænlandi mjög svip-
aðar, en svo skilur á milli og fyrir því
eru ákveðnar skýringar sem mig
langaði að rannsaka. Mér fannst gott
að taka Ísland og Grænland vegna
þess að það er margt sem er líkt með
þessum löndum en á sama tíma aug-
ljóslega margt sem er ólíkt sem vert
er að gefa gaum. Það sem er ólíkt fer
að magnast upp eftir því sem líður á
19. öldina,“ segir Sumarliði og tekur
fram að upphaflega hafi hann einnig
ætlað að fjalla um Írland „En hafði
vit á því að gera það ekki því þá hefði
ég aldrei klárað verkið,“ segir Sum-
arliði sem er þó með stuttan kafla um
Írland í verðlaunabókinni.
Aldrei eins manns verk
Aðspurður rekur Sumarliði áhuga
sinn á viðhorfum annarra til eigin
lands og þjóðar til þess að hann hafi á
sínum yngri árum unnið í tæpt ár hjá
Ljósmyndasafni Reykjavíkur við að
fara yfir og flokka ljósmyndir sem
erlendir ferðamenn höfðu tekið á
Íslandi. „Ég fór að velta fyrir mér af
hverju þetta fólk var yfirhöfuð að
koma til Íslands, á hverju það hafði
áhuga og hvað réð því af hverju það
tók myndir. Það var líka forvitnilegt
að sjá þá mynd sem þessir erlendu
gestir draga upp af landi og þjóð með
því að búa til ákveðið safn af mynd-
efni,“ segir Sumarliði og tekur fram
að hann hafi alla tíð verið upptekinn
af myndrænni framsetningu til jafns
við texta, en verðlaunabókina prýða
rúmlega 300 myndir.
„Ég hef ávallt lagt mikla áherslu á
að tengja texta og myndir saman.
Þetta eru ólíkar heimildir sem segja
söguna á mismunandi hátt,“ segir
Sumarliði og bendir á að oft á tíðum
segi mynd líka meira en þúsund orð.
„Þóra kona mín hefur kennt mér að
horfa og skilja myndefni þessa ára-
tugi sem við höfum búið saman,“ seg-
ir Sumarliði og vísar þar til Þóru Sig-
urðardóttur myndlistarmanns. „Ég
er afar þakklátur Sögufélagi fyrir að
hafa gefið kost á því að gefa út verkið
á veglegan hátt og leitt mig til sam-
starfs við öndvegisfólk,“ segir Sum-
arliði og nefnir í því samhengi Mar-
gréti Tryggvadóttur, sem er mynda-
ritstjóri bókarinnar, Írisi Ellen-
berger ritstjóra og Sigrúnu
Sigvaldadóttur hönnuð. „Svona verk
er aldrei eins manns verk. Samræð-
an er lykilatriði, því það er aldrei gott
að bauka einn úti í horni,“ segir Sum-
arliði sem á löngum ferli sem fræði-
maður og háskólakennari hefur tekið
þátt í ýmsum rannsóknarverkefnum
á sviði bókarinnar. „Allt slíkt hefur
áhrif og eykur skilning.“
Ekki er hægt að sleppa Sumarliða
án þess að forvitnast um hvernig
hann ætli að ráðstafa verðlaunafénu.
„Ég er ekki kominn svo langt að
íhuga það. Ætli ég byrji ekki á því að
gera mér glaðan dag með fólkinu
mínu og hugsa svo mitt ráð til að
nýta þetta vel,“ segir Sumarliði að
lokum.
MENNING 25
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 27. JANÚAR 2021
Nánari upplýsingar um sýningartíma á sambio.is
SÝND MEÐ ÍSLENSKU TALI.
TRYGGÐU ÞÉR
MIÐA INNÁ
THE HOLLYWOOD REPORTER
CHICAGO SUN-TIMES
LOS ANGELES TIMES INDIEWIRE
VA R I E T Y C H I C AG O S U N
T I M E S
I N D I E W I R E T H E T E L E G R A P H
ROGEREBERT.COM
Auk verðlaunaverksins Aprílsólar-
kuldi eftir Elísabetu Kristínu Jök-
ulsdóttur sem JPV útgáfa gefur út
voru í flokki skáldverka tilnefndar (í
stafrófsröð höfunda): Innræti eftir
Arndísi Þórarinsdóttur sem Mál og
menning gefur út; Dýralíf eftir Auði
Övu Ólafsdóttur sem Forlagið gefur
út; Dauði skógar eftir Jónas Reyni
Gunnarsson sem JPV útgáfa gefur
út og Snerting eftir Ólaf Jóhann
Ólafsson sem Veröld gefur út.
Auk verðlaunaverksins Blokkin á
heimsenda eftir Arndísi Þórarins-
dóttur og Huldu Sigrúnu Bjarna-
dóttur sem Mál og menning gefur
út voru í flokki barna- og ung-
mennabóka tilnefndar: Skógurinn
eftir Hildi Knútsdóttur sem JPV út-
gáfa gefur út; Dulstafir – Dóttir
hafsins eftir Kristínu Björgu Sig-
urvinsdóttur sem Björt – Bókabeit-
an gefur út; Grísafjörður eftir Lóu
Hlín Hjálmtýsdóttur sem Salka gef-
ur út og Herra Bóbó, Amelía og ætt-
brókin eftir Yrsu Sigurðardóttur
sem Veröld gefur út.
Auk verðlaunaverksins Í fjarska
norðursins: Ísland og Grænland –
viðhorfasaga í þúsund ár eftir Sum-
arliða R. Ísleifsson sem Sögufélag
gefur út voru í flokki fræðibóka og
rita almenns efnis tilnefndar: Konur
sem kjósa – aldarsaga eftir Erlu
Huldu Halldórsdóttur, Kristínu
Svövu Tómasdóttur, Ragnheiði
Kristjánsdóttur og Þorgerði H.
Þorvaldsdóttur sem Sögufélag gef-
ur úr; Fuglinn sem gat ekki flogið
eftir Gísla Pálsson sem Mál og
menning gefur út; Draumar og
veruleiki – Um Kommúnistaflokk-
inn og Sósíalistaflokkinn eftir Kjart-
an Ólafsson sem Mál og menning
gefur út og Guðjón Samúelsson
húsameistari eftir Pétur H. Ár-
mannsson sem Hið íslenska bók-
menntafélag gefur út.
Íslensku bókmenntaverðlaun-
unum var komið á fót árið 1989 í til-
efni af 100 ára afmæli Félags
íslenskra bókaútgefenda sem
stofnað var í Reykjavík í janúar
1889. Fyrsta árið var verðlaununum
ekki skipt í flokka en tilnefndar alls
10 bækur. Árið eftir var tilhögun
verðlaunanna breytt þannig að til-
nefndar bækur skiptust í tvo flokka,
fagurbókmenntir annars vegar og
fræðibækur og rit almenns efnis
hins vegar. Þannig héldust verð-
launin óbreytt til 2013 að við bætt-
ist flokkur barna- og ungmenna-
bóka. Sú nýbreytni var tekin upp í
ár að flokkur fagurbóka heitir núna
flokkur skáldverka.
Alls hafa 76 höfundar hlotið verð-
launin frá því þau voru fyrst veitt,
þar af 25 konur og 51 karl. Tveir
höfundar hafa hlotið verðlaunin
þrisvar, það eru Andri Snær Magna-
son og Guðjón Friðriksson. Fjórir
höfundar hafa hlotið verðlaunin
tvisvar, það eru Guðbergur Bergs-
son, Hallgrímur Helgason, Hörður
Ágústsson og Silja Aðalsteinsdóttir.
Verðlaunað í þremur flokkum
ALLS HAFA 76 HÖFUNDAR VERIÐ VERÐLAUNAÐIR FRÁ 1989