Morgunblaðið - 10.02.2021, Síða 25

MENNING 25
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 10. FEBRÚAR 2021
Nánari upplýsingar um sýningartíma á sambio.is
SÝND MEÐ ÍSLENSKU TALI.
TRYGGÐU ÞÉR
MIÐA INNÁ
VA R I E T Y C H I C AG O S U N
T I M E S
I N D I E W I R E T H E T E L E G R A P H
Þessi óvenjulega og frægaskáldsaga skáldsins Rai-ners Maria Rilke, skrifuð ánokkrum árum fyrir 1910,
þegar hún kom út, er réttilega kölluð
tímamótaverk og hafði talsverð áhrif
á þróun skáldsagnaskrifa. Hún er nú
komin út í vandaðri íslenskri þýðingu
Benedikts Hjartarsonar og með ítar-
legum og greinar-
góðum formála
hans, sem ber að
fagna, því tjáning-
arrík frásögnin,
þar sem sögumað-
ur gerir í því að
hlaupa útundan
sér í ýmsar áttir,
er hlaðin allra-
handa vísunum, í
sögu og bók-
menntir. Með formálanum og fjölda
eftirmálsgreina þar sem misaugljósar
vísanir höfundarins eru skýrðar jafn
óðum hjálpar þýðandinn lesandanum
við að halda sér á lestrarbrautinni.
Það er óvenjulegt, en þó ekki ein-
stakt, að skáldsaga birtist í hinni
virðulegu röð Lærdómsrita Bók-
menntafélagsins. En á fyllilega við –
því þótt tjáningarríkt og draumkennt
verkið sé skáldað þá dansar það á
mörkum margskonar skrifa, með
allrahanda vísunum, og er frágengið
með afar faglegum og fræðilegum
hætti með hinum 70 síðna langa for-
mála Benedikts. Þá má geta þess að
þetta verk Rilke er eitthundraðasta
verkið sem kemur út í ritröð Lær-
dómsritanna, á hálfri öld, en að
meðaltali hafa komið út tvö Lær-
dómsrit á hverju ári síðan upphafs-
maðurinn og ritstjóri þeirra í á þriðja
áratug, Þorsteinn Gylfason, hratt út-
gáfunni úr vör. Núverandi ritstjóri,
Jón Ólafsson, bendir á það í eftirmála
að með útgáfu þessa verks Rilke sé
gert nákvæmlega það sem Þorsteinn
lagði þunga áherslu á: „að gera sígild
rit aðgengileg hinum almenna les-
anda á vandaðri íslensku sem upp-
fyllti líka öll skilyrði fræðilegrar ná-
kvæmni. Sömuleiðis að fylgja þeim úr
hlaði með inngangi og skýringum
sem hefðu sama markmið, að hjálpa
lesandanum.“ (362) Og þessi lesandi
þáði með þökkum hjálpina við
ánægjulegan og upplýsandi lesturinn.
Rilke, sem lést úr hvítblæði ein-
ungis 51 árs gamall árið 1926, var
þekktastur – og svo sannarlega dáður
– fyrir ljóð sín. Prósaskrif hans, út-
gefin bréf og þessi eina skáldsaga,
Minnisblöð Maltes Laurids Brigge,
eru einnig mótuð af ljóðrænu og tján-
ingarríku flugi hins menntaða skálds,
sem var svo meðvitað um sögu, listir
og arfleifð genginna kynslóða í Evr-
ópu og vísaði til hennar á margs kon-
ar hátt í skrifunum. Rilke fæddist og
ólst upp í Prag, í þýsku minnihluta-
málsamfélagi eins og Franz Kafka
sem var átta árum yngri. Sérstaklega
við lestur fyrsta hluta Minnisblað-
anna reikaði hugur þessa lesanda iðu-
lega til skrifa Kafka, sem sýndi
manngerðan heiminn og kerfin innan
hans í framandi ljósi, gegnum sögu-
mann sem stendur fyrir utan og má
sín einskis – Brigge sá sem párar
minningar sínar og hugsanir í eins-
konar vitundarflæði í sögu Rilke, og
ber á margan hátt svipmót höfundar
síns, er alls ekki á fjarlægum slóðum.
Ungur lagðist Rilke í flakk, ferðað-
ist til að mynda víða um Ítalíu, til
Rússlands og um Frakkland – ungur
hafði hann einnig dvalist um tíma í
Danmörku, áður en hann settist fyrir
þrítugt að í París um nokkurra ára
skeið og þar skrifaði hann Minnis-
blöðin. Í flæðandi textanum fylgir les-
andinn Brigge í eins konar leit að
þroska og skilningi, þar sem hann
eins og reynir að ná áttum í hverf-
ulum og ógnvekjandi heiminum en
hann hverfur líka til upprifjana og
skýringa á sögulegum persónum, list-
sköpun, viðburðum og aðstæðum, allt
aftur á miðaldir, sem sumar eru
tengdar sögumanni fjölskyldubönd-
um, aðrar tilfinninga- og hugmynda-
lega.
Rikle sagði síðar að Minnisblöðin
hefðu leitt sig „í ýmsar ófyrirséðar
áttir,“ stundum í „æskuminningar,
síðan París, síðan andrúmsloftið í
Danmörku, loks myndir sem mér
virtust ekki vera í neinu samhengi við
mitt eigið sjálf.“ (45) Og eftir að hafa
bent á þetta í formálanum segir
Benedikt að fræðimenn greini texta-
brotin sem mynda frásögnina í þrjá
flokka: „í fyrsta lagi brot sem snúast
um líf Maltes í París; í öðru lagi
æskuminningar í Danmörku; í þriðja
lagi brot sem hverfast um þekktar
sögulegar persónur.“ Og gegni brotin
mismunandi hlutverki í frásögninni:
„Parísarbrotin hverfast um reynslu
og skynjun, Danmerkurbrotin um
minni og endurminningu en sögulegu
kaflarnir um lestur, túlkun og sköp-
un.“ Gott var að hafa þetta í huga við
lesturinn en þessum lesanda þóttu
fyrri hlutarnir tveir mun áhugaverð-
ari en sá síðasti; að lesa um reynslu,
skynjun og minningar Brigge í flæði
sem iðulega var hrífandi og fallega
skáldlegt, þótt örvænting og óvissa
sögumanns væru á stundum all-
nokkur.
Í byrjun fylgjumst við með unga
manninum með ofurnæma skynjun-
ina reyna að fanga heiminn í hugsun
sinni. „Ég held ég ætti að fara að
koma einhverju í verk, úr því ég er að
læra að sjá,“ (97) segir hann eftir
morgungöngu um Tuileries-garðana í
París þar sem við njótum næmrar og
skáldlegar skynjunar á umhverfinu,
skynjunar þar sem Brigge finnst allt
„vera einfaldað, fellt að réttum og
ljósum myndfletinum eins og andlit á
olíumálverki eftir Manet.“ Og þessi
skynjun flæðir áfram, og virðir lítils
mörk staða og tíma: „Þetta er hlægi-
legt. Hér sit ég, Brigge, í litla her-
berginu mínu, orðinn tuttugu og átta
ára og enginn veit af mér. Hér sit ég
og er ekkert. Og samt fer þetta ekk-
ert að hugsa og það hugsar þessa
hugsun,“ (100) segir sögumaður og
spyr um hvað maður geti mögulega
vitað og skynjað, jafnvel gjörþekkt
fortíð sem aldrei var? Og þessi sögu-
maður á eftir að sýna að hann veit
sitthvað um fortíðina og til að mynda
dauðann.
Hvað það varðar bendir Benedikt á
tengsl skrifa Rilke við dulspekikenn-
ingar þessa tíma og hvernig „virðist
mega rekja raunir Maltes til þess að
hann búi yfir einhvers konar list-
rænni skyggnigáfu.“ (62)
Minnisblöð Maltes Laurids Brigge
er margbrotið verk, tilraunakennt
vissulega og víða laust í reipunum.
Flæðið er iðulega fallegt og heillandi í
ljóðrænunni og lýsingu á glímu ein-
staklingsins við lífið og skynjunina,
sérstaklega í fyrri hlutunum tveimur.
Þeir sem gefa sér tíma til að upplifa
tjáningar- og blæbrigðaríkan textann
sem vellur svo frjálslega frá skáldinu
í þessu sögulega mikilvæga verki,
munu eflaust njóta vel.
Hér sit ég og er ekkert
Íhugull Rainer Maria Rilke við skrifborðið. Minnisblöð Maltes Laurids
Brigge er eina skáldsaga skáldsins, margbrotið verk og tilraunakennt.
Skáldsaga/Fræði
Minnisblöð Maltes Laurids Brigge
bbbbm
Eftir Rainer Maria Rilke.
Benedikt Hjartarson þýddi og ritaði
inngang.
Lærdómsrit Hins íslenska bókmennta-
félags. Innbundin, 374 bls.
EINAR FALUR
INGÓLFSSON
BÆKUR
Mary Wilson, einn stofnenda Mo-
town-sönghópsins Supremes, er lát-
in 76 ára að aldri.
Wilson myndaði Supremes ásamt
Diönu Ross og Florence Ballard
strax í grunnskóla. Fyrst kölluðu
þær sönghópinn Primettes og
vöktu þannig nokkra athygli. Eftir
að þær höfðu gengið til liðs við Mo-
town-útgáfuna árið 1961 breyttu
þær nafninu og á næstu árum á eft-
ir sendu þær frá sér hvert lagið á
fætur öðru sem náði í efstu sæti vin-
sældalistanna. Meðal vinsælustu
laga þeirra má nefna „Baby Love“,
„Stop! In the Name of Love“ og
„You Can’t Hurry Love“.
AFP
Söngdrottningin Mary Wilson var einn
stofnenda hinna ofurvinsælu Supremes.
Mary Wilson úr
Supremes látin
Bandalag þýð-
enda og túlka
(ÞOT) efnir til
upplestrarkvölds
til kynningar á
þeim bókum sem
tilnefndar eru til
Íslensku þýð-
ingaverð-
launanna. Seinna
upplestrar-
kvöldið verður í
Gunnarshúsi annað kvöld, fimmtu-
dagskvöld, kl. 20. Tilnefndir þýð-
endur lesa upp úr þýðingum sínum.
Þetta eru Sigrún Eldjárn sem les
upp úr Öll með tölu eftir Kristin
Roskifte, Þórarinn Eldjárn úr Ham-
let eftir William Shakespeare og
Þórdís Gísladóttir úr Álabókinni
eftir Patrik Svensson. Viðburðinum
er streymt á facebooksíðu ÞOT.
Tilnefndar þýð-
ingar kynntar
William
Shakespeare