Morgunblaðið - 13.04.2021, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 13. APRÍL 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Það er vissu-lega um-hugsunar-
efni hversu hratt
sjúkrahúsþjón-
ustan hefur færst
á eina hendi. Það
hefur gerst á að-
eins tveimur áratugum.
Fram að því voru fjórir spít-
alar á höfuðborgarsvæðinu:
Í Hafnarfirði, Landakoti,
Borgarspítali og Landspít-
ali. Nú er aðeins einn spítali
eins og Stefán E. Matthías-
son læknir nefnir í grein í
blaðinu í gær og segir merki
fákeppni á þessum markaði
æ ljósari. Í þessu sambandi
kemur á óvart að núverandi
heilbrigðisyfirvöld í landinu
virðist hafa horn í síðu mik-
ilvægrar starfsemi sér-
fræðilækna utan sjúkra-
húsa.
Stefán Matthíasson segir
svo í gein sinni: „Samningar
við sérfræðilækna hafa verið
lausir frá 2018. Þrátt fyrir
mikla vinnu Læknafélags
Reykjavíkur og ótal samn-
ingafundi við samningaborð
SÍ öll þessi ár verður að
segjast að samningsvilji
handan borðsins hefur verið
afar takmarkaður sem end-
urspeglar að ég tel metn-
aðarleysi sitjandi heilbrigð-
isráðherra og viðhorf
ráðherrans til þessarar mik-
ilvægu þjónustu. Á meðan
hefur ráðuneytið gefið út
endurgreiðslureglugerð til
að tryggja sjúklingum end-
urgreiðslu frá SÍ vegna
þjónustunnar. Þessar reglu-
gerðir hafa verið endurnýj-
aðar á nokkurra mánaða
fresti. Læknar hafa fallist á
beiðni frá SÍ um að senda
rafrænar kvittanir til SÍ til
að auðvelda sjúklingum end-
urgreiðslu. Þetta atriði er á
gráu svæði og líklega brot á
bókhaldslögum að mati
frómra lögmanna. En ekkert
samningssamband hefur í
raun verið í gildi milli SÍ og
sérfræðilækna frá 2018.
Rétt bókhaldsleg máls-
meðferð hefði átt að vera að
sjúklingar greiddu allan
kostnað en sæktu sjálfir
endurgreiðslu til SÍ. Í end-
urgreiðslureglugerðum hef-
ur ráðherra einhliða ákvarð-
að einingaverð á hverjum
tíma. Þetta einingaverð ráð-
herrans hefur ekki fylgt
verðlagsþróun og því hafa
læknar og fyrirtæki þeirra
neyðst til að bæta upp þenn-
an mun með
komugjöldum
sem eru misjöfn
eftir eðli og um-
fangi verka. Nú-
verandi endur-
greiðslureglu-
gerð fellur úr
gildi í lok þessa mánaðar.
Nú á föstudaginn sl. lét
ráðherrann frá sér drög að
nýrri reglugerð sem á þó
einvörðungu að ná fram yfir
kosningar í haust! Þar eru
gerðar ýmsar kröfur til
lækna sem veita þjónustuna,
án nokkurs gildandi samn-
ingssambands við SÍ, um
forsendur þess að sjúklingar
sem til þeirra leiti fái endur-
greiðslu. Þannig er verið að
hóta þessum sjúklingahópi
að svipta þá tryggingarétt-
inum ef samningslausir
læknar fari ekki að vilja ráð-
herrans. Kröfur ráðherrans
eru merkilegar. Ekki verði
heimilt að endurgreiða
reikninga vegna heilbrigð-
isþjónustu þar sem auka-
gjöld eru umfram gömlu
gjaldskrá SÍ. Þetta gæti nú
ráðherrann auðveldlega lag-
að með því að uppfæra ein-
ingaverð sitt til raunkostn-
aðar! Annað er enn kostu-
legra sem er að læknum sem
sinna sjúklingum og eru
ekki í neinu samnings-
sambandi við SÍ beri að skila
inn árlega endurskoðuðum
ársreikningum til stofnunar-
innar. Eitthvað sem ég verð
að segja að er alger nýlunda
í opinberri stjórnsýslu á Ís-
landi og auðvitað lögleysa.
En svo er það rúsínan í
pylsuendanum. Með tilkynn-
ingu ráðherrans fylgir að
hún hafi sent SÍ bréf þar
sem hún feli stofnuninni að
meta á einhvern ónefndan
hátt hvaða verk sérfræði-
lækna verði tilvísanaskyld
til framtíðar en að auki að
grisja gjaldskrá þeirra og
fella brott verk sem betur
væru sett innan „opinberra
stofnana“.
Stefán lýkur grein sinni
svo: „Það er merkilegt að
ráðherra heilbrigðismála
skuli í miðjum heimsfaraldri
hafa áhuga á að svipta sjúk-
linga rétti til valfrelsis til
heilbrigðisþjónustu, rétti til
endurgreiðslu og nota tæki-
færið og flytja þjónustu sem
nú þegar er vel sinnt inn á
spítalann, sem mér skilst að
hafi nú þegar nóg með sig.
Hvaða innræti er þetta?“
Óverulegur einka-
restur sérfræði-
lækna, eins og nú, er
fjarri því að vera
óæskilegur}
Aukin samþjöppun er
ekki rétt skref nú
Þ
au ríki sem ætla sér stóra sigra í
samkeppni þjóðanna á komandi ár-
um þurfa að tryggja góða mennt-
un. Menntun leggur grunn að hag-
sæld og velferð einstaklinga og
jafnt aðgengi að námi er ein af stoðum vel-
ferðarsamfélagsins. Þess vegna er stjórnvöld-
um skylt að skapa stuðningskerfi sem hjálpar
fólki að sækja sér menntun – kerfi sem er gagn-
sætt, hvetjandi og sanngjarnt. Kerfi sem trygg-
ir að námsmenn geti framfleytt sér og sínum á
námstímanum, án þess að stefna fjölskyldu-, fé-
lagslífi, heilsunni eða námsárangrinum í hættu!
Á síðasta ári vannst mikill áfangasigur, þegar
ný lög um menntasjóð námsmanna voru sam-
þykkt. Menntasjóður gjörbreytir stöðu náms-
manna, betri fjárhagsstöðu við námslok og
lægri endurgreiðslur lána. Höfuðstóll námslána
lækkar nú um 30% við námslok á réttum tíma og beinn
stuðningur er nú veittur til framfærslu barna, en ekki lán
eins og áður.
Baráttunni fyrir námsmenn er þó ekki lokið, því enn á
eftir að breyta framfærsluviðmiðum fyrir námsmenn. Þau
viðmið liggja til grundvallar lánveitingum og eiga að duga
námsmönnum til að framfleyta sér; kaupa klæði og mat,
greiða fyrir húsnæði og aðrar grunnþarfir. Framfærslu-
viðmið námsmanna eru hins vegar lægri en önnur neyslu-
viðmið, hvort sem horft er til atvinnuleysisbóta, neyslu-
viðmiða félagsmálaráðuneytisins eða þeirra sem umboðs-
maður skuldara miðar við. Samkvæmt sameiginlegri
könnun Maskínu, ráðuneytisins og LÍS vinna um 64%
námsmanna með námi. Fyrir marga náms-
menn dugar því grunnframfærsla ekki til að ná
endum saman og einhverjir þurfa einfaldlega
að loka skólatöskunni í eitt skipti fyrir öll.
Ríkisstjórnin er meðvituð um þessa mikil-
vægu áskorun og nýverið lagði ég til að grunn-
framfærsla menntasjóðs yrði hækkuð. Tillög-
unni var vel tekið og var hópi ráðuneytisstjóra
falið að útfæra tillöguna nánar.
Sumarið fram undan mun litast af heimsfar-
aldrinum, þar sem atvinnutækifæri verða færri
en í venjulegu árferði. Stjórnvöld hafa útfært
ýmsar sumaraðgerðir fyrir námsmenn, sem
miða að því að skapa sumarstörf eða náms-
tækifæri fyrir framhaldsskóla- og háskóla-
nema. Við byggjum m.a. á reynslunni frá síð-
asta sumri þegar 5.600 manns stunduðu
sumarnám í framhalds- og háskólum og nú
verður 650 milljónum varið til að tryggja fjölbreytt náms-
framboð; stuttar og hagnýtar námsleiðir, sérsniðna verk-
lega kynningaráfanga og íslenskuáfanga fyrir nemendur
með annað móðurmál en íslensku. Nýsköpunarsjóður
námsmanna mun styrkja 351 nemanda til sumarvinnu við
rannsóknar- og þróunarverkefni. Þá er ótalin 2,4 milljarða
fjárveiting til að skapa 2.500 sumarstörf fyrir námsmenn
18 ára og eldri.
Stjórnvöld vilja virkja krafta námsmanna, skapa tæki-
færi til náms og virðisaukandi atvinnu fyrir ungt fólk. Það
er hagur okkar allra.
Lilja Dögg
Alfreðsdóttir
Pistill
Nám verður raunhæfur kostur fyrir alla
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Á
standið batnaði á mörgum
ferðamannastöðum á síð-
asta ári. Þannig fjölgaði
stöðum á grænum lista í
ástandsmati áfangastaða innan frið-
lýstra svæða úr 34 í 60 og eru grænir
áfangastaðir nú 41% metinna staða.
„Skýringin á þessari breytingu er
ekki síst aukin innviðauppbygging
samfara aukinni landvörslu og þar
með stýringu, sem gerir svæðunum
kleift að taka á móti miklum fjölda
gesta án þess að svæðið verði fyrir
álagi en líka sú staðreynd að færri
gestir heimsóttu hluta svæðanna,“
segir í frétt á heimasíðu Umhverfis-
stofnunar. Þar segir ennfremur að
ekki sé líklegt að ágætiseinkunn
haldist alls staðar eftir að gestakom-
ur komast aftur í hefðbundinn far-
veg, nema til komi áframhaldandi
innviðauppbygging.
Í fyrra framkvæmdi starfsfólk
Umhverfisstofnunar, Vatnajökuls-
þjóðgarðs og þjóðgarðsins á Þing-
völlum ástandsmat á 146 áfangastöð-
um ferðamanna innan friðlýstra
svæða. Innan þjóðgarðanna þriggja
hefur mikil innviðauppbygging átt
sér stað og eru nú allir metnir
áfangastaðir þeirra, utan tveggja, á
grænum lista. Til að mynda náðu all-
ir áfangastaðir þjóðgarðsins Snæ-
fellsjökuls inn á listann. Til að kom-
ast á græna listann þarf svæði að
hafa náð a.m.k. 8 í heildareinkunn, en
nokkrir þættir eru lagðir til grund-
vallar í matinu.
Stútur á rauðum lista
Rauðir staðir á lista yfir áfanga-
staði ferðamanna innan friðlýstra
svæða 2020 eru Stútur og Suður-
námur innan Friðlands að Fjallabaki
og Námuvegur innan Vatnajökuls-
þjóðgarðs. Fyrrnefndu svæðin eru í
viðkvæmri náttúru og þarfnast betri
innviða. Við Stút þarf að laga aðkomu
að svæðinu og loka villustígum en við
Suðurnámur er göngustígurinn mjög
illa farinn af jarðvegsrofi og traðki
utan göngustígs og þarf að fara í að-
kallandi lagfæringar á stígnum. Við
Námuveg vantar nauðsynlega innviði
sem sinnt geta þeim fjölda gesta sem
þangað koma.
Þessir rauðu staðir voru nú
metnir í fyrsta skipti, en báðir rauð-
listuðu staðirnir frá fyrra ári hafa
flust yfir á appelsínugula listann. Það
voru annars vegar Rauðifoss innan
Friðlands að Fjallabaki og hins veg-
ar Dettifoss að austanverðu. Við
Rauðafoss var unnið að lagfæringum
á svæðinu, nýr göngustígur gerður
upp að fossinum og villustígum lokað
sem og akstursför utan vega afmáð.
Við Dettifoss (að austanverðu) voru
engar framkvæmdir en þar sem
fjöldi gesta á svæðinu var eingöngu
um þriðjungur fjöldans í hefðbundnu
ári náði svæðið að jafna sig.
Staður með undir 5 í heildar-
einkunn telst rauður og er í verulegri
hættu á að tapa verndargildi sínu,
segir í skýrslunni. Þar er æskilegt að
grípa til tafarlausra aðgerða. Áfanga-
staður með heildareinkunn á bilinu
5-6 flokkast sem appelsínugulur
áfangastaður, þ.e. hugsanleg hætta
er á því að svæðið tapi verndargildi
sínu og þörf er á aðgerðum til afstýr-
ingar.
Álag á höfuðborgarsvæðinu
Fram kemur í skýrslunni að á
höfuðborgarsvæðinu hafi verið metn-
ir 29 vinsælir áfangastaðir. Álag
jókst á útivistarsvæðum í grennd við
þéttbýli á síðasta ári með auknum
útivistaráhuga landsmanna, sérstak-
lega á höfuðborgarsvæðinu. Á lista
yfir appelsínugula áfangastaði á og í
grennd við höfuðborgarsvæðið má
finna: Ásfjall í Hafnarfirði, skíða-
svæðið í Bláfjöllum, Tungufoss í
Mosfellsbæ, Bringur í Mosfellsdal,
Hleina í Hafnarfirði, Hlið á Álftanesi,
Rauðhóla í Reykjavík og Helgafell
ofan Hafnarfjarðar, sem er hluti
Reykjanesfólkvangs.
Fjölgar á grænum
lista í faraldrinum
Ljósmynd/Einar Á.E. Sæmundsen
Stígagerð Innviðir hafa verið byggðir upp á Þingvöllum á síðustu árum
eins og á mörgum öðrum fjölsóttum ferðamannastöðum víðs vegar um land.
Nokkrir staðir fá yfir 9 í heild-
areinkunn í mati á ferða-
mannastöðum. Þar skorar
Surtarbrandsgil í landi Brjáns-
lækjar á Barðaströnd hæst og
fær 9,92 í heildareinkunn.
Surtarbrandsgil er friðlýst sem
náttúruvætti og má þar finna
steingerðar leifar gróðurs sem
klæddi landið á tertíertíma-
bilinu. Uppganga í gilið er
óheimil nema í fylgd land-
varðar.
Gönguleiðin á Snæfell í
Vatnajökulsþjóðgarði fær 9,89
í einkunn, Askja 9,58, Grábrók
í Borgarfirði 9,49, Malarrif
9,27, Skálasnagi 9,24, en það
er fuglabjarg og útsýnisstaður
í vestanverðum þjóðgarðinum
Snæfellsjökli, Fjallsárlón 9,19,
Langisjór 9,18, Arnarstapi 9,16,
Sel, uppgerður torfbær í
Skaftafellsheiði, 9,14, Svalþúfa
á Snæfellsnesi 9,09, Tjarnar-
gígur, sem er hluti af Lakagíga-
röðinni, 9,08 og Eldgjá í Vatna-
jökulsþjóðgarði 9,02. Loks má
nefna að tveir staðir í Þing-
vallaþjóðgarði fá vel yfir 9 í
heildareinkunn, Hakið 9,28 og
Almannagjá 9,22.
Surtarbrands-
gil með 9,92
NOKKRIR SKORA HÁTT