Morgunblaðið - 07.06.2021, Qupperneq 28

28 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 7. JÚNÍ 2021
Grafarvogsræsi og
Grafarholtsræsi
Eftir 1985 hófst uppbygging nýs
hverfis í Grafarvogi og skólpi frá
því veitt í útrás, svokallað Grafar-
vogsræsi sem lá meðfram norður-
strönd vogsins og í sjó fram
skammt frá mynni hans. Á næstu
árum jókst mjög byggðin í hverf-
inu og þar með
rennslið í Graf-
arvogsræsi
sem lá að
mestu leyti í
fjöru og að
hluta til neðan
sjávar.
Um 1995 var
ákveðið að öll
ræsi í svoköll-
uðum austurhverfum ættu að hafa
endastöð í Gufunesi en úr mikilli
dælustöð þar skyldi skólpinu dælt
um neðansjávarleiðslu, fyrrnefnt
Sundaræsi, yfir í Klettagarða.
Sama ár var lokið við forhönnun og
kostnaðarmat á flestum fyrirhug-
uðum aðalræsum í austurhverfum.
Um þessar mundir var ennfrem-
ur farið að leggja drög að nýju
hverfi í Grafarholti austan Vestur-
landsvegar. Árið 1997 voru hafnar
framkvæmdir við ræsi sem þá kall-
aðist Grafarholtsræsi og var það í
fyrsta áfanga lagt frá Leirvogs-
ræsi, sem brátt verður komið að,
upp á móts við Fossaleynismýri en
framlengt upp að rannsóknastofn-
ununum á Keldnaholti á árunum
1998-1999. Verktakafyrirtækið Vík-
urverk sá um framkvæmdir og
voru regnvatnsrás og skólprás
hafðar í sama skurði. Árið 2000
voru forsendur breyttar því þá var
boðinn út fyrsti áfangi í nýjum að-
alræsum fyrir Grafarholt sem áttu
að tengjast Grafarvogsræsi í Graf-
arvogi. Annars vegar var það sem
nú var kallað Grafarholtsræsi. Því
var ætlað að vera safnræsi fyrir
2.500 manna byggð í norðanverðu
Grafarholti. Það var lagt frá botni
Grafarvogs að hringtorgi við Graf-
arlæk og þaðan undir Vesturlands-
veg og síðan áfram jafnhliða lagn-
ingu Reynisvatnsvegar. Þetta var
gríðarlega mikil framkvæmd og
þurfti að keyra burt mikinn jarð-
veg þar sem vinnusvæðið var að
hluta innan borgarverndarsvæðis.
Hins vegar var um að ræða svo-
kallað Leirdalsræsi sem átti að
flytja frárennsli í Grafarvogsræsi
frá um 2.000 manna byggð í sunn-
anverðu Grafarholti. Það var lagt
frá Grafarholtsvegi og inn í gegn-
um golfvöll Golfklúbbs Reykjavík-
ur og áfram upp í Leirdal. Viðtal
var haft við Margeir Vilhjálmsson
framkvæmdastjóra golfklúbbsins
meðan framkvæmdir stóðu sem
hæst vorið 2001 en fyrirtækið
Bergbrot sá um þær. Þar kom
þetta meðal annars fram:
„Margeir segir að framkvæmd-
irnar hafi hafist í febrúar í fyrra.
Gerður var allt að eins kílómetra
langur skurður sem er feiknarlegt
mannvirki. Þar hefur þurft að
sprengja upp klappir og sums stað-
ar er skurðurinn allt að níu metrar
á dýpt. Margeir segir að það hafi
verið til happs að vegur hafi legið í
gegnum völlinn sem hafi verið
fylgt að stærstum hluta við skurð-
gröftinn. Í fyrra hafi verið mokað
upp úr skurðinum og efnið sett til
hliðar við hann og þá hafi orðið allt
að 30 metra breitt sár í vellinum.“
Eftir því sem íbúabyggðin
stækkaði í hverfunum austur af
varð mengunin meiri í sjónum og
fjörunum þar út af. Skólp frá
Hamra-, Folda- og Húsahverfi
ásamt Geldingaholti, Stórhöfða og
Bryggjuhverfi fór allt í Grafar-
vogsræsi sem hafði bráðabirgðaút-
rás við Hamrahverfi (gegnt Björg-
un). Og nú var skólp frá hinni nýju
Grafarholtsbyggð að bætast við
þetta safn. Eftir 2000 flutti Graf-
arholtsræsi skólp frá byggð í syðri
hluta Grafarvogs, Grafarholti,
Keldum og Keldnaholti og
Bryggjuhverfi.
Í fjörunum við Hamrahverfi
reyndist mengunin í janúar árið
2002 vera tífalt meiri en leyfilegt
var samkvæmt mengunarvarna-
reglugerðinni frá 1999. Sjórinn þar
virtist vera nær mettaður af saur-
gerlum og skítaflekkur mjög sýni-
legur meðfram ströndum og allt
inn að Bryggjuhverfi. Á sama tíma
var mæld mengun í Eiðsvík, þar
sem bráðabirgðaútrás fyrir Leir-
vogsræsi var, en þar var vinsælt
útivistarsvæði og meðal annars at-
hafnasvæði kajakræðara. Reyndust
þar vera 1.300 e-kólígerlar í hverj-
um 100 millílítrum af sjó, en leyfi-
legt hámark var 100 e-kólígerlar
við útivistarsvæði. Þekkt er hins
vegar að magn e-kólígerla er mest
yfir vetrarmánuðina enda kom í
ljós með frekari mælingum að það
fór minnkandi eftir því sem nær
dró sumri og á sumrin.
Farið var að huga að nýju íbúa-
hverfi í Norðlingaholti árið 2003.
Til greina kom að veita skólpi frá
því hverfi ásamt Hádegismóum og
Hólmsheiði annaðhvort í Grafar-
vogsræsi eða Fossvogsræsi. Síðari
leiðin var valin. Norðlingaholtsræsi
var tengt Fossvogsræsi um Víði-
dal.
Árið 2003 var boðinn út loka-
áfangi Grafarvogsræsis sem átti að
liggja um 1,5 kílómetra leið frá
bráðabirgðaútrásinni við Hamra-
hverfi og meðfram ströndinni í átt-
ina að væntanlegri dælustöð í
Gufunesi.
Dælustöðin í Gufunesi og teng-
ingin við Klettagarða átti að kom-
ast í gagnið 2003 og þar með áttu
mengunarvandamál við strendur
Grafarvogs að vera úr sögunni. Því
vakti það nokkurn kurr og mót-
mæli þegar ákveðið var að fresta
framkvæmdum í Gufunesi um eitt
ár vegna skipulagsmála. Borgar-
stjórnarkosningar áttu að fara
fram vorið 2002 og varð ástand frá-
veitumála í austurhverfum að
kosningamáli. Það varð til þess að
borgarráð samþykkti í byrjun maí
að fela gatnamálastjóra að kanna
hvort flýta mætti lagningu holræs-
is frá þáverandi enda Grafarvogs-
ræsis að Gufuneshöfða og bygg-
ingu dælustöðvarinnar.
Sigurður I. Skarphéðinsson
gatnamálastjóri taldi þó öll vand-
kvæði á að það væri hægt. Hann
sagði í viðtali í ágúst 2002 – eftir
kosningar:
„Niðurstaðan varð sú að halda
fyrri áætlun og taka stöðina í notk-
un í byrjun árs 2004 … Þetta eru
stórar framvæmdir og alltaf vafa-
mál hversu mikið á að pressa á
þær og með þessu náum við hag-
kvæmum samningum. Fram-
kvæmdin er geysilega stór og við
þurfum að gefa verktökum við
ræsin og stöðina nægilegan verk-
tíma til þess að geta unnið þetta
eins hagkvæmt og hægt er.“
Gatnamálastjóri sagði í viðtalinu að
heildarkostnaður við dælustöðina
og tenginguna við Klettagarða yrði
hátt í milljarður króna. Verkinu
var því ekki flýtt.
Leirvogsræsi
Í áætlun um ræsi í austurhverf-
um, sem gerð var 1995, var nýtt
aðalræsi, Leirvogsræsi, sem leggja
átti norður með ströndinni í áttina
að Mosfellsbæ og með hugsanlegri
tengingu við hann í framtíðinni.
Samhliða lagningu Strandvegar ár-
ið 1996 hófust framkvæmdir við
þetta ræsi ásamt ásamt bráða-
birgðaútrás í Eiðsvík. Það átti að
þjóna norðanverðum Grafarvogi og
var smám saman lengt til norðurs
meðfram ströndinni eftir því sem
þar var byggt. Má þar nefna
Hamrahlíðarlönd, Staða-, Engja-,
Víkur- og Borga-hverfi. Seinna átti
Leirvogsræsi svo eftir að þjóna
Esjumelum, Álfsnesi og Mosfells-
bæ.
Í febrúar 2003 var lokaáfangi
Leirvogsræsis boðinn út. Hann var
1,9 kílómetra leið frá bráðabirgða-
útrásinni í Eiðsvík, sem skyldi lögð
af, og að margnefndri dælustöð í
Gufunesi. Hönnunarforsendur
gerðu ráð fyrir að það þjónaði að
minnsta kosti 34.700 íbúum auk
íbúa í Mosfellsbæ en ef skólp frá
iðnaði og annarri þjónustustarf-
semi var reiknað inn í dæmið jafn-
gilti það skólpi frá 43.375 íbúum.
Þetta var því risastórt verkefni.
Sverleiki ræsisins í lokaáfanganum
var 1,4 metrar og var gert ráð fyr-
ir að mesta samanlagt rennsli í
honum yrði yfir 2.000 lítrar á sek-
úndu.
Árið 2005 var lokið við lagningu
Grafarvogsræsis og Leirvogsræsis
að Gufunesi þar sem þessi tvö snið-
ræsi voru tengd nýbyggðri dælu-
stöð.
Mengunarvandamál
við strendur Grafarvogs
Bókarkafli | Í bókinni
Cloacina – Saga frá-
veitu rekur sagnfræð-
ingurinn Guðjón Frið-
riksson sögu fráveitu
Veitna í Reykjavík og
aðkomu fyrirtækisins
að sams konar rekstri
á Akranesi og í
Borgarbyggð.
Ljósmynd/Ragnar Th. Sigurðsson
Grafarholtsræsi Á myndinni, sem tekin var 1998, má sjá sjóinn litaðan af skólpi úr útrás Grafavogsræsis þess tíma.
Viðarhöfða 1, 110 Reykjavík | Sími 566 7878 | rein.is
Dekton þolir mikinn hita. Það má setja heita potta og pönnur
beint á steininn án þess að eiga það á hættu að skemma hann.
Dekton er algjörlega öruggt gagnvart blettum.
Blettaþolið SýruþoliðHögg- og
rispuþolið
HÁTT
HITAÞOL