Morgunblaðið - Sunnudagur - 20.06.2021, Qupperneq 10

KNATTSPYRNA
10 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20.6. 2021
Tómas Guðbjartsson, prófessor í hjartalækn-
ingum og yfirlæknir á Landspítalanum, segir að
svo virðist sem allt hafi gengið upp í tilviki Christi-
ans Eriksens. Allt frá fyrstu viðbrögðum Simons
Kjærs, fyrirliða Dana, sem gætti þess að félagi
hans gleypti ekki tunguna og kom honum í rétta
legustöðu á vellinum, yfir í hjartahnoðið og stuð-
ið sem fékk hjarta leikmannsins til að slá á ný.
„Við tölum um fjórar mínútur í þessu sam-
bandi, áður en veruleg hætta er á varanlegum
heilaskaða, og mönnum tókst að koma hjarta Eriksens aftur af stað
innan þess tíma,“ segir Tómas. Tímaramminn lengist til muna ef
líkami sjúklingsins er kældur en slíku var vitaskuld ekki til að dreifa
á vellinum um síðustu helgi.
Að sögn Tómasar er ytra hjartahnoð algjört lykilatriði við þessar
aðstæður. Oftast er um að ræða svokallað sleglatif eða slegla-
hraðtakt sem gerir það að verkum að hjartað nær ekki að dæla
blóði, súrefni berst ekki til heilans og sjúklingurinn missir meðvit-
und. „Beiti maður ytra hjartahnoði og þrýsti þannig á vinstra sleg-
ilinn er mögulegt að kreista blóð út úr honum og tryggja súrefn-
isflæði til heilans. Þetta þarf ekki að vera mikið blóð til heilans til
að varðveita heilastarfsemina.“ Tómas minnist ókælds sjúklings
hér heima þar sem beinu hjartahnoði var beitt í 22 mínútur án
mælanlegs púls og náðist hann samt í gang og gat snúið aftur í
krefjandi háskólanám. „Þessu sjúkratilfelli lýstum við í virtu banda-
rísku vísindariti og vildum þannig sýna að þótt hnjartahnoð skili
ekki mælanlegum blóðþrýstingi þá geti heilastarfsemi samt varð-
veist við langdregna endurlífgun.“
Eins og fram kemur í greininni hér að framan hætti hjarta Fa-
brice Muamba að slá í 78 mínútur eftir að hann fór í hjartastopp í
leik Bolton og Tottenham 2012. Tómas segir bata hans mjög
merkilegan en skýringin liggi öðru fremur í stöðugu hjartahnoði og
fjölmörgum hjartastuðum sem leikmaðurinn fékk en þannig var
unnt að koma súrefni upp í heilann.
Hann nefnir í þessu sambandi mál 12 ára íslenskrar sundkonu,
sem fór í hjartastopp fyrir nokkrum árum, en hún var hnoðuð með
hléum í þrjár klukkustundir, þar sem hjarta hennar stöðvaðist
nokkrum sinnum. Allt fór vel að lokum og Tómas veit frá fyrstu
hendi að hún hefur síðan spjarað sig vel í lífinu. „Við skulum þó hafa
í huga að mun auðveldara er að hnoða börn og unglinga en full-
vaxna, velþjálfaða og vöðvastælta karlmenn eins og Muamba.“
Hjartastopp er þekkt í mun fleiri íþróttagreinum en knatt-
spyrnu, svo sem körfubolta og ruðningi í Bandaríkjunum, að því er
Tómas bendir á. Gríðarlegar vinsældir knattspyrnunnar á heims-
vísu þýði þó að slík mál veki alltaf mesta athygli, ekki síst í stór-
leikjum eins og á EM. „Rannsóknir sýna að tíðni óvænts hjarta-
stopps er hærri hjá íþróttafólki en öðrum enda áreynslan alla jafna
meiri. Skyndilegt hjartastopp getur þó komið hjá ungu fólki sem
ekki stundar afreksíþróttir.“
Hann nefnir í því sambandi arfgenga sjúkdóminn hjartavöðva-
kvilla, sem Marc-Vivien Foé og fleiri sem getið er um hér að fram-
anvoru með. „Einn af hverjum 500 er með þann sjúkdóm sem veld-
ur því að hjartavöðvinn þykknar óeðlilega mikið sem eykur
líkurnar á hjartsláttartruflunum og hjartastoppi við mikla
áreynslu,“ segir Tómas.
Hann fagnar auknu eftirliti með afreksknattspyrnumönnum
enda veiti bersýnilega ekki af. Best væri að rannsaka alla með
segulómskoðun en það sé snúið í framkvæmd vegna þess hversu
dýr og tímafrek rannsóknin er. Þess í stað sé stuðst við hjartalínurit
og ómskoðun sem oft finni þennan kvilla.
Annar kvilli, sem hann nefnir, eru meðfæddir hjartagallar, ekki
síst þegar upptök kransæða í ósæðarrótinni eru afbriðileg. Það geti
við mikla áreynslu skert blóðflæði um kransæðina og valdið súrefn-
isskorti í hjartanu sem leiðir til hjartsláttartruflana. Þá séu veiru-
sýkingar sem leggjast á hjartað hættulegar, einkum ef farið er of
snemma af stað eftir veikindin. „Loks er þekkt en sjaldgæft að
beinir áverkar á brjóstkassann geti valdið hjartsláttartruflunum, en
misnotkun vöðvaaukandi stera er mun algengari orsök og vaxandi
vandamál.“
Algengasta dánarorsök hér á landi eru hjarta- og æðasjúkdómar
og þá sérstaklega sjúkdómar sem rekja má til kransæðakölkunar
en á henni fer ekki að bera fyrr en eftir 35 til 40 ára aldur, og oftast
mun síðar, þannig að það á ekki við um knattspyrnumennina sem
hér eru til umfjöllunar.
Spurður að lokum um batahorfur Christians Eriksens segir Tóm-
as að erfitt sé að segja til um það fyrr en greiningin liggi fyrir en
sem betur fer sé margt honum í vil, enda tókst endurlífgunin vel og
hann að öðru leyti í frábæru líkamlegu formi.
Allt virðist hafa upp á Parken
Tómas Guðbjarts-
son yfirlæknir.
Ekki er vitað til þess að ís-
lenskur knattspyrnumaður
hafi látist í kappleik úr hjarta-
áfalli. Jón Karel Kristbjörns-
son, markvörður Vals, lést
hins vegar fjórum dögum eftir
að hafa orðið fyrir alvarlegum
meiðslum í úrslitaleik gegn KR
á Melavellinum á Íslands-
mótinu 1933. Í bókinni 100
ára saga Íslandsmótsins í
knattspyrnu eftir Sigmund Ó.
Steinarsson segir að Jón Kar-
el hafi meiðst innvortis og
fengið lífhimnubólgu. Skurð-
aðgerð náði ekki að bjarga
lífi hans. Jón Karel var aðeins
21 árs er hann lést.
Í bókinni er haft eftir Agli,
bróður Jóns Karels, að mis-
tök hafi verið að senda hann strax heim af
spítala eftir skoðun. „Jón svaf ekkert um nótt-
ina og fór á sjúkrahús morguninn eftir, en þá
kom í ljós við nánari skoðun að líffæri í kviði
Jóns voru sprungin,“ hefur Sigmundur eftir
Agli.
Árið 1973 lést síðan Ármenningurinn Hauk-
ur Birgir Hauksson vegna áverka sem hann
hlaut í leik. Vísir greindi svo frá 31. júlí:
„Haukur Birgir Hauksson, 26 ára bílamálari,
kvæntur og tveggja barna faðir, lézt í gær á
Landspítalanum af völdum meiðsla, sem hann
hlaut í knattspyrnuleik 26. júní. Það var á Ár-
mannsvelli í leik í 1. flokki milli Ármanns og
Vals. Haukur heitinn fékk spark í magann –
skeifugörnin sprakk. Hann var fluttur í Land-
spítalann og var þar þungt haldinn þar til
hann lézt. Hann var þrívegis skorinn upp –
síðast nú um helgina.“
Tveir látist hérlendis
Haukur Birgir
Hauksson
Jón Karel
Kristbjörnsson
af völdum hjartaáfalla. Mest eru þetta lítt eða
óþekktir leikmenn og fyrir vikið fóru þessi mál
ekki hátt á alþjóðavettvangi. Frá upphafi til-
greinir Wikipedia 185 tilvik, þar af 121 á þess-
ari öld.
Nokkur mál fóru hátt árin eftir að Foé féll
frá. 2004 lést Ungverjinn Miklós Fehér, 24
ára, í leik með Benfica gegn Vitória de Guim-
arães í Portúgal. Hann var þá til þess að gera
nýkominn inn á sem varamaður þegar hann
féll til jarðar og fór í hjartastopp. Ekki tókst
að lífga hann við. Banamein hans hjartavöðva-
kvilli – sama mein og hrjáði Foé.
Sömu sögu er að segja af spænska landsliðs-
manninum Antonio Puerta, sem féll niður og
lést í leik með Sevilla gegn Getafe árið 2007.
Hann komst að vísu til meðvitundar aftur en
fór öðru sinni í hjartastopp í búningsklefanum
skömmu síðar. Puerta var fluttur á spítala, þar
sem hann lést tveimur dögum síðar. Hann var
aðeins 22 ára.
Sama ár dó Phil O’Donnell, 35 ára gamall
leikmaður Motherwell í Skotlandi, í leik gegn
Dundee United, rétt í þann mund sem skipta
átti honum af velli. Hann komst aldrei til með-
vitundar og var úrskurðaður látinn á spítala
skömmu síðar. Krufning leiddi í ljós að slagæð
hafði gefið sig.
Frægasti leikmaðurinn til að látast úr
hjartaáfalli á allra seinustu árum er líklega
Fílabeinsstrendingurinn Cheick Tioté, sem um
tíma lék með Newcastle United á Englandi.
Hann hneig þó ekki niður í leik, heldur á æf-
ingu með liði sínu Beijing Enterprises í Kína
árið 2017. Tioté var þrítugur.
Hermaðurinn fór fyrstur
Elsta skráða dæmið um að hjartaáfall í leik
hafi orðið knattspyrnumanni að bana er David
„Hermaður“ Wilson árið 1906, aðeins 23 ára.
Lið hans, Leeds City, átti þá í höggi við Burn-
ley og Wilson fór af velli í seinni hálfleik vegna
brjóstverkja. Þegar tveir samherjar hans urðu
svo fyrir hnjaski skömmu síðar kom hann aft-
ur inn á – gegn læknisráði. Gat þó ekki lokið
leiknum vegna téðra verkja. Hann hneig niður
utan vallar og var borinn inn í búningsklefa,
þar sem menn reyndu að blása í hann lífi. Án
árangurs. Krufning leiddi í ljós að banamein
hans var hjartaslag.
Níu andlát eru skráð á undan Wilson vegna
sparkiðkunar, öll á Bretlandi en þau eru af
öðru tagi.
Fyrst lést William Cropper, 26 ára, í leik
með Staveley 1889 eftir að þarmar hans rifn-
uðu í samstuði við leikmann Grimsby Town.
Cropper fór af velli og
lést skömmu síðar í bún-
ingsherbergi vallarins.
Skotinn James Dun-
lop, 21 árs, skar sig illa á
hné eftir að hafa fallið á
glerbrot í leik með St
Mirren gegn Abercorn
1892. Hann fékk í fram-
haldinu stífkrampa sem
dró hann til dauða tíu dögum síðar.
John Henry Morris leikmaður Shrewsbury
Town lést 1893 af völdum innvortis blæðinga
eftir að hafa orðið fyrir harðri tæklingu í leik.
Mikil harka mun hafa verið í leiknum og illska
í mönnum en andlátið var eigi að síður úr-
skurðað slys. Morris var 26 ára.
Gat kom á nýra
Sama ár varð Walter Bannister, 24 ára
leikmaður Chesterfield Town, fyrir grófri
tæklingu í leik gegn Derby Junction. Nýra
rifnaði með þeim afleiðingum að Bannister lést
þremur vikum síðar.
Árið 1896 varð Teddy
Smith, leikmaður Bed-
minster, fyrir alvarlegu
höfuðhöggi í leik gegn
Eastville Rovers. Hann
hélt áfram um stund en
fór síðan af velli og lést
af sárum sínum morg-
uninn eftir. Smith var
27 ára.
Sama ár lést Skotinn James Logan, 25 ára
leikmaður Loughborough F.C. Hann hafði
veikst í leik gegn Newton Heath (síðar Man-
chester United) þegar leikmenn þurftu að
leika í borgaralegum klæðum í ausandi rign-
ingu eftir að keppnisbúningar þeirra týnd-
ust og ekki var hægt að fá aðra búninga að
láni. Loughboroughmenn sneru síðan heim í
þessum sömu fötum, holdvotir. Logan taldi
sig nógu hressan til að leika gegn Crewe
Alexandra nokkrum dögum síðar en ör-
magnaðist á vellinum. Banamein hans var
lungnabólga.
Joe Powell, leikmaður Woolwich Arsenal,
handleggsbrotnaði í leik gegn Kettering árið
1896. Illt komst í brotið og Powell fékk bæði
blóðeitrun og stífkrampa. Handleggurinn var
tekinn af honum en allt kom fyrir ekki; hann
lést sex dögum síðar, 26 ára að aldri.
Stífkrampi eftir meiðsli í leik varð James
Collins, leikmanni Sheppey United, einnig að
aldurtila árið 1900. Ekki liggur fyrir hversu
gamall hann var.
Loks lést Di Jones, Manchester City, árið
1902, tíu dögum eftir að hafa fengið skurð í æf-
ingaleik sem sýking komst í. Hann var hálf-
fertugur.
Áverkar fremur en hjartaáföll
Fyrsta skráða atvikið utan Bretlands er Júgó-
slavinn Nikola Gazdić, sem lék með Hajduk
Split, árið 1921. Hann lést að vísu ekki á velli,
heldur skömmu eftir leik af völdum berkla.
Sitthvað fleira getur reynst hættulegt.
Þannig eru nokkur dæmi um að elding hafi
orðið leikmönnum að fjörtjóni í miðjum kapp-
leik eða á æfingu.
Eins og sjá má á þessu voru áverkar sem
menn hlutu í leik mun algengari dánarorsök en
hjartatengdir kvillar á þessum sokkabands-
árum knattspyrnunnar enda leikurinn frum-
stæðari og aðstæður erfiðari en við þekkjum í
dag. Læknavísindin stóðu heldur ekki eins vel,
eins og andlát af völdum blóðeitrunar, stíf-
krampa og berkla eru til vitnis um. Slíkt myndi
tæplega gerast í dag.
Enda er það svo að áverkar sem menn hljóta
á velli leiða mun sjaldnar til dauða á seinni ár-
um, nú er það fyrst og fremst hjartað sem er
að bila. Slík brögð hafa verið að þessu undan-
farin tíu til fimmtán ár að knattspyrnuyfirvöld
og félög víða um heim hafa gripið til ráðstaf-
ana til að fylgjast betur með heilsu leikmanna
sinna, ekki síst hjartanu, í því augnamiði að
draga úr fjölda ótímabærra dauðsfalla knatt-
spyrnumanna. Ekki mun draga úr því eftirliti
eftir atvikið um síðustu helgi.
Frískur Fabrice Muamba heimsækir White Hart Lane í Lundúnum nokkrum mánuðum eftir að
hann fór þar í hjartastopp árið 2012. Hann þurfti að leggja skóna á hilluna eftir atvikið.
AFP
’
Tvær krufningar þurfti til
að finna dánarorsökina
sem var arfgengur hjartasjúk-
dómur, hjartavöðvakvilli, sem
veldur því að hjartað stækkar
og eykur líkurnar á skyndi-
dauða við mikla áreynslu.