Skólablaðið - 01.04.1977, Qupperneq 7

HIJGLEIDING IJM ISL.
FRETTAMENNSKIJ
Af gefnu tilefni vil ég festa á pappír hug-
leiðingar um fjölmiöla á Islandi, þó aðallega
um hugarfar fréttamanna. Þetta er nokkuð handa-
hófskennt og reytingslegt, enda vart fyrir
óstöðugan að staldra lengi við forarpytt íslenskr-
ar fréttamennsku.
Þegar Dagblaðið hóf göngu sína haustið 1975»
var þvi valið kjörorðið „frjálst og óháð", enda
Jónas Kristjánsson nýfrjáls. Enn er mér ekki
ljóst, i hverju „frelsi" þess er fólgið. Frétta-
flutningur þess er ekki frjáls. Og menn eins og
Batti rauði og Óli Jó eru ekki frjálsir^undan
ádrepum þess. Jafnvel ómerkjanlegustu Pétrar og
Pálar fá ekki að halda sírrum einkamálum utan
siðna blaðsins. Jónas Kristjánsson hefur haldið
þvi fram, að blaðið sé óháð íslenskri flokka-
pólitik. Þess vegna ætti fréttaval og fréttaritun
að vera óhlutdræg. En þvi fer fjarri að svo sé
á Dagblaðinu. I rauninni er aðeins eitt, sem
bendir til þess, að blaðið sé líberal, það eru
kjallaragreinarnar. Birting þeirra er eina fyrir-
höfn stjómenda blaðsins til þess að gera öllum
skoðunum jafnhátt undir höfði. Að öðru leyti er
ekki um heiðarleg vinnubrögð að ræða. Allt starfs-1
lið blaðsins er grenjandi íhald, svo sem skrif
þess um þjóðmálaviðburði á erlendum vettvangi
bera vitni um.Fréttaval og mórall í fréttaskrifum
ber svip meðalmennskunnar, stíft agíterandi fyr-
ir lifsgæðakapphlaupinu og fölsku mati á lífsham-
ingjunni. Að þessu vík ég síðar.
Hvað er þá frjálst blað? Tvimælalaust finnst
mér, að slíkt blað ætti ekki að taka afstöðu til
hinna ýmsu uppákoma, t.d. valdabaráttunnar í
Kína. Þar ætti að birta jöfnum höndum fréttir frá
svokölluðum „vestrænum fréttamönnum", sem í raun
eru útsendarar CIA, og frá kínverjum sjálfum, það
sem þeir láta uppi. En í Dagblaðinu er vitanlega
tekin grjóthörð aftúrhaldsafstaða til málsins;
og væri í þvi sambandi fróðlegt að kanna rækilega
uppruna fjármagns til þessa „dagblaðs án ríkis-
styrks". Afstaðan til innlendra atburða ræðst
e.t.v. ekki af ákveðinni flokkslínu, en hún er
þó i fullu samræmi við flokkapólitikina í heild.
Að Dagblaðinu standa fjársterkir aðilar, og það
á tilvist sína að þakka islenskri auðstétt og
launar dyggilega aðstoðina. Brsmjólfur Bjarnason
segir:„Eins og öllum blaðalesendum er kunnugt,
eru atvinnurekendur alltaf kallaðir „atvinnuveg-
ir" í stjórnarblöðunum." Það skiptir ekki máli,
hvort einhverjir telja afstöðu til frétta bera
vitni um hugsunarhátt sjálfstæðismanns, framsókn-
armanns eða íhaldskrata. I öllum þessum flokkum
fá fjársvika- og „athafnamenn" skjól, og fyrr
skulu flokkarnir liða undir lok en svipta þessa
menn sinni pólitísku vernd. Það, sem ég held, að
menn séu blindaðir af, er sá ferskleikablær, sem
oft skín út úr fréttaritun, en er ekki annað en
endumýjun á áður útdauðri, bamalegri og róman-
tískri óskhyggju og gallant 1789-móral i bland
við ímynd sannrar og heiðarlegrar blaðamennsku.
Oft er fréttaval með lágkúrulegra móti, eins
og Dagblaðsmenn vilji fylla út einhvem fyrir
fram ákveðinn kvóta. Þá dettur mér oft í hug,
hvort starfsmönnum blaðsins sé ekki tamt að
greina á milli aðalatriða og aukaatriða. Þeir
komast í stóran vanda, þegar ákveða skal, hvor
fréttin skal útflúruð stærra letri, frásögn af
kokkáluðum eiginmanni eða frásögn af meiri háttar
þjóðmálaviðburði. Það, sem dregur Dagblaðið hvað
mest niður í gæðum, er þegar gróðahyggjan nær
undirtökunum á fréttastjórninni og ógæfu saklauss
fólks er skellt upp í forsíðufrétt.
Annað blað hefur nefnt sig „frjálst", Vísir.
Það er þrælhlekkjað við móðurskipið, Moggann, og
þarf ekki að ræða það frekar.
Um daginn ræddu menn í útvarpi um fjölmiðla,
og kom þar fram þessi athyglisverða hugsun:
Fréttamiðlar eiga að gefa sem réttasta og raun-
sannasta mynd af þvi þjóðfélagi, sem við llfum í.
Þess vegna verði að birta fréttir af öllum glæp-
um, sem framdlr eru á íslandi, og yfirleitt af
öllu. Þetta endurspeglunarviðhorf virðast tvö
áðumefnd síðdegisblöð, Vísir og Dagblaðið, hafa
tekið upp á arma sína.
Með þetta hugarfar að yfirskini skrifa blöðin
æsifregnir um morð, slys o.fl. Þessi skrif eru
eingöngu ætluð til þess að auka sölu blaðanna.
Flestir, sem velt sér hafa upp úr málinu, ættu
að gera sér það ljóst, að aðalatriðlð er að rita
fréttir þannig, að fólkinu finnist þær sannar, en
ekki að rita þær í æsisagnastíl. Ernest Heming-
way sagði t.d. muninn á blaðamennsku og bókmennta
ritun vera þann, að rithöfundar reyndu að gera
hlutina svo raunsæja, að frásögnin væri „sléandi"
og^ríkti í vitund fólksins. Takið t.d. eftir hvað
frásögn af morðum og meinsærum í blöðum hefur
lítil áhrif á okkur. E.t.v. snertir aðeins
elnstaka frétt tilfinningar okkar. Undanfarin ár
hafa verið geysileg skrif um pyndingar á pólitítek-
um föngum í Sovétríkjunum. Hluturinn kann að
vekja reiði innra með okkur, en fréttlmar ekki,
e.t.v. vegna þess, að „hið eina sanna Rússland
er Rússland Dostóévskís". Það vantar stóran hluta
á þá mynd, sem íslendingar gera sér af Sovétríkj-
unum eftir áróður Moggans.
Eg minntist áðan á Pétra og Pála, sem ekki
fengju að hafa einkamál sín í friði. En aðallega
eru það frægar manneskjur, sem fjallað er um
í slúðurdálkum dagblaðanna. I slúðurdálkum eru
gerð uppvis mál, sem engu skipta fyrir lesendur
og þeim koma ekkert við. An efa er þetta lágkúru-
legasta form blaðamennsku, sem þekkist. Þar fá
villtar ástriður úr dagdraumum hins óþekkta blaða-
manns útrás. Þetta eru afurðir andlega niðurbrot-
innar manneskju. Hvurjum fjandanum kemur það við,
að Karólína Mónakóprinsipissa hleypi síðhærðum,
skitugum slórdónum upp á sig,^að Karólína Kennedy
sé of feit, að móðir hennar sé e.t.v. ólétt, að
Bretaprins hafi sést á tali við kvenmann,í stuttu
pilsi með handtösku á götu niðri í Soho...?
Hvort sem það er tilgangurinn eða ekki, dregur
slúðurdálkaritun lesendur niður á lægra plan, og
væri þvi óskandi að blaðamenn losuðu okkur við
sitt sálsýkishysterí.
Oft og tíðum er um það rætt, hverjir móti
skoðanir fyrir blöðin, lesendur, ritendur eða
guð almáttugur. Þetta atriði vat tilefni til nokk-
urra umræðna í 5,- D. , sem því miður fóru fram
á ensku. Komst Guðni Guðmundsson að þeirri niður-
stöðu við dræmar undirtektir viðstaddra, að kaup-
endumir mótuðu þær hugsanir, sem brytu sér leið
inn á síður blaðanna. I þessari fullyrðingu er
fólgin sú forsenda, að blaðalesendur á Islandi
séu óhemjulega virkir í hugsun og taki undantekn-
ingarlaust afstöðu til hvers konar þjóðmála.
Þessi forsenda er afar óraunsæ, og í raun
tilheyra forsendur af þessu tagi ekki heiðarleg-
um umræðum. Það er staðreynd, að á vorum dögum
er hinn þögli meiri hluti óvirkur í pólitískum
efnum. Hann hefur alltaf ákveðin lífsviðhorf,
tiltölulega íhaldssöm prinsípp, en aðeins við
sérstakar aðstæður eykst virkni hans. Hver væri
t.d. útkoman ef hinum títtnefndu fjörutíu þúsund-
um Varins Lands væri stefnt til Keflavíkurgöngu?
Sjálfsagt yrði lélegri þátttaka er í þeirri, sem
farin var 12.maí 1 vor (ganga herstöðvaandstæð-
inga). Það, sem blindar okkur, er sú staðreynd,
að málgögn auðvaldsins á Islandi notfæra sér af-
stöðuleysi almúgans til þess að troða inn á
hann sínum skoðunum. Flestum „hemámssinnum" er
í raun andskotann sama um herstöðina, en hvort er
auðveldara, að skrá nafn sitt á lepp í eitt
skipti fyrir öll, eða ganga Keflavíkurgöngu -
og auk þess taka þátt i starfi Samtaka Herstöðva-
andstæðinga? Hvort er dæilegra fyrir smáborgar-
ann, að opinbera sjálfan sig og þar með skoðanir
sínar í kröfugöngu, eða sitja heima í felum?
Félagslegt samframtak íslendinga er vart til. Það
eru einstaka hópar, sem taka þátt í aðgerðum, en
sjaldan öll íslenska þjóðin. Undantekningar eru
t.d. útifundir um landhelgismálið, sem allir
voru á sömu skoðun um, hvort eða var.
Einum hlut veltum við sjálfsagt oft fyrir okk-
ur: sannleiksgildi fréttanna, sem við lesum dag-
lega í blöðum. Nátengd þessari hugleiðingu er
spumingin um það, hvort fréttamenn séu sannleiks
elskir. Það fer vafalaust eftir ýmsu, t.d. aðstæð
um og því hugarfari, sem blaðamaður er í , þegar
hann aflar sér upplýsinga. En almennt virðist
mér sem blöðin ali á hleypidómum meðal fólksins.
Það er að jafnaði aðeins til eitt viðhorf í rit-
un frétta í íslenskum fjölmiðlum. Arangurinn verð
ur síðan sá, að maður hittir ótrúlega marga for-
stokkaða íslendinga. Vil ég hér tilfæra dami um
framkomu lögreglunnar. Um daginn varð mikið
fjaðrafok út af herskáum unglingum á Hallæris-
plani, sem réðust á lögregluþjóna á eftirlitsferð
að sögn, mestu meinleysisgrey. Lögreglan átti
samúð dagblaðanna í skrifum þeirra, en almenningi
látið eftir að botna ýmsar hálfkláraðar fullyrð-
ingar um æskulýð landsins. Ég er ekki að halda
þvi fram, að frásagnirnar hafi hermt rangt frá
atburðunum, en það vantar rýnina. Það þarf að
skerpa þá frásagnarlist meðal blaðamanna, sem
skilur almenning eftir í hungri, hungri eftir að
vita hvers vegna. Og það þarf lika að seðja
þetta hungur hans. Slíka afstöðu er ekki að^finna
í dagblöðum. Það er engin lausn að birta fróð-
leiksdrullu úr félags- og sálfiæðingum, sem hafa
ekkert saman við „lýðinn" að sælda. Það þarf að
tala við krakkana sjálfa (ekki vingsa út undan-
tekningar)kjarnann, sem sækir Planið vegna sam-
eiginlegrar þarfar fyrir félagslega útrás.
Ég tel engan vafa á því vera, að lögreglan
hefur of gott orð á sér. Oft sýna dagblöðin mynd-
ir af einhverjum súkkulaðidrengjum í lögreglu-
skóla og fyrirsögnin:„Þetta eru engir fantar."
En hulunni er ekki svipt af áflogahundum og
kraftaidjótum, sem fara i lögregluna til þess^að
lumbra á borgurunum með lögin að bakhjarli. Má
ég minna á Þorláksmessuslaginn 1968? Einnig má
oft rekast á drengina við þá þokkaiðju,^að
„krambúlera" krakka fyrir utan Tjarnarbúð. Dag-
blöðin sýna alls ekki næga viðleitni til þess að
rannsáka til hlítar hvers kyns orðróm, sem á
kreik kemst. En auðvitað er mjög erfitt að rann-
blödin endurspegla ekkihugsun fólksins
áhrif fjölmidla mikil og hættuleg
fjölmidlar Ijúga pvi daglega ad
okkur, ad vid lifum vid velmegun og hagvöxt
málgögn audvalds nota afstöduleysi almúgans
frasögn af mordmálum hefurljtil áhrif