Morgunblaðið - 05.07.2021, Síða 4

4 FRÉTTIR
Innlent
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 5. JÚLÍ 2021
Bi
rt
m
eð
fy
rir
va
ra
um
pr
en
tv
ill
ur
.H
ei
m
sf
er
ði
rá
sk
ilj
a
sé
rr
ét
tt
il
le
ið
ré
tti
ng
a
á
sl
ík
u.
At
h.
að
ve
rð
ge
tu
rb
re
ys
tá
n
fy
rir
va
ra
.
595 1000
Verona
Verð frá kr.
19.950
önnur leið m/ handfarangri
Verð frá kr.
39.900
báðar leiðir m/ handfarangri
TAKTU FLUGIÐ TIL ÍTALÍU Í SUMAR
Hólmfríður María Ragnhildardóttir
hmr@mbl.is
Uppgreftri í Stöð á Stöðvarfirði er
lokið þetta sumarið en ný og spenn-
andi verkefni bíða fornleifafræðing-
anna þegar framkvæmdir hefjast
aftur. Bjarni F.
Einarsson forn-
leifafræðingur,
sem hefur staðið
að uppgreftrinum
í Stöð frá árinu
2015, segir sum-
arið hafa gengið
nokkuð brösug-
lega sökum veð-
urfars.
„Við erum rétt
að byrja núna að
opna önnur svæði af einhverju viti.
Það eru komin í ljós svæði sem sýna
einhverjar athafnir sem við vitum
ekki enn þá hverjar voru. Þarna er
allt vaðandi í mannvistarlögum svo-
kölluðum, kolum, brenndum beinum,
gripum og torfstubbum.“
Merki um ríkidæmi
Á minjasvæðinu hafa fundist leifar
tveggja skála sem eru byggðir hver
ofan í annan og hafa þeir verið tíma-
settir á 9. öld. Gæti sá eldri mögu-
lega verið frá árinu 800 en hinn yngri
frá tímum áætlaðs landnáms, eða í
kringum 870.
Að sögn Bjarna er ekki hægt að
kalla búsetuna í eldri skálanum eig-
inlegt landnám heldur hafi frekar
verið um landnýtingu að ræða. Er þá
talið líklegt að Norðmenn hafi siglt
til Íslands á sumrin, nýtt auðlindir úr
sjónum, og haldið svo aftur heim að
sumri loknu. Minjar í yngri skálan-
um benda aftur á móti til þess að bú-
seta hafi verið þar allan ársins hring
og því um landnám að ræða.
„Í kjölfar landnýtingar kemur
landnámið. Það stafar af því að eftir
að hafa nýtt þessa eyju í ákveðið
mörg ár breiðist út þekking um þetta
nýja land á heimaslóðum þeirra sem
voru hér að brasa. Á einhverjum
tímapunkti tók fólk ákvörðun um að
fara. Mögulega vegna yfirgangs
höfðingja á heimaslóðum eða öðru
álagi eins og skattgreiðslna.“
Skálarnir eiga það sameiginlegt
að bera merki um mikið ríkidæmi en
sá eldri er sá stærsti sem fundist
hefur hér á landi. Auk umfangs
þeirra eru einnig minjar í skálunum
sem vísa til mikillar velsældar. Má
hér meðal annars nefna silfurskart-
gripi, gangsilfur, arabíska mynt og
blý.
Telur Bjarni líklegast að hér hafi
verið á ferð höfðingjar sem tóku fólk
með sér til landsins. Metur hann
þetta út frá ríkidæminu en skálarnir
eru þeir ríkulegstu sem fundist hafa
á Íslandi. Þykir mögulegt að þeir
hafi komið til landsins annars vegar
til að nýta auðlindirnar og hins vegar
til að flýja heimaslóðir. Var Ísland
vænlegur kostur fyrir þá höfðingja
sem stóðu í stríðum heima fyrir eða
vildu komast hjá deilum vegna auð-
linda. „Hér á Íslandi hafði enginn yf-
irráð yfir neinum auðlindum.“
Gætu fundið naust í haust
Að sögn Bjarna hafa höfðingjarnir
sem stjórnuðu ferðunum til landsins
verið búnir skipum og því líklegt að
naust finnist í nágrenni við minja-
svæðið.
„Næst á dagskrá er að freista þess
að finna naustið því skipið sem þessi
höfðingi hefur gert út er dýrasta far-
artæki sem til var. Slíka fjárfestingu
lætur fólk ekki standa úti við yfir
veturinn, það byggir naust yfir skip-
ið.“
Bjarni segir naustið hafa verið
staðsett þar sem haf mætti landi og
er stefnan sett á að leita að því í
haust. „Spurningin er hvar mætti
hafið landi á þessum stað? Við telj-
um okkur vera komin tiltölulega ná-
lægt svari við þeirri spurningu,“
segir hann og heldur áfram:
„Höfðingjar einir máttu eiga skip.
Með skipum gátu komið vondar hug-
myndir og fólk með illan ásetning,
ribbaldar, ræningjar og samkeppn-
isaðilar. Skipaeign var mjög háð því
að þú hefðir völd. Fyrir utan það
höfðu venjulegir bændur ekki efni á
að kaupa sér skip en þau voru ígildi
kannski 400 milljóna króna í dag.“
Þórhaddur landnámsmaður
Ekki hefur mikið verið skrifað um
Stöð í þeim íslensku ritum sem vitað
er um. Eina tilvísunin er úr Land-
námu þar sem Þórhadds hins gamla
er getið. Hann var hofgoði í Þránd-
heimi á mæri og heiðinn prestur. Að
sögn Bjarna er hann einn þeirra sem
nam yngri bæinn á Stöð.
„Þetta er sjálfur landnámsmaður-
inn og segir í ritunum að frá honum
séu Stöðfirðingar komnir. Svo hverf-
ur þetta gjörsamlega úr sögunni.
Um Stöð vitum við ekkert meira fyrr
en á 14. öld. Þá er Stöðvar getið sem
kirkju.“
Nýttu landið á undan landnámi
- Minjar í Stöð á Stöðvarfirði sýna fram á mikið ríkidæmi - Skipin sem lögðu þar að landi með dýrustu
farartækjum - Skálarnir með þeim stærstu sem fundist hafa - Leita að öðru húsi í firðinum eftir sumarið
Ljósmynd/Bjarni F. Einarsson
Stöð Uppgröftur í Stöð á Stöðvarfirði hefur leitt í ljós stærstu skála sem rannsakaðir hafa verið á Íslandi.
Bjarni F.
Einarsson
Söngur ómaði vítt um grundir á Oddahátíð sem haldin
var á hinu forna frægðarsetri á Rangárvöllum um
helgina. Tónlistaratriðin voru mörg og til þeirra vand-
að á alla lund. Meðal annars söng Kammerkór Suður-
lands og flest söngfólkið var í íslenskum þjóðbún-
ingum. Úr Fljótshlíðinni komu, frá vinstri talið,
Ingibjörg Sigurðardóttir, þá mæðgurnar Kristín Anna
Thorlacius Jensdóttir og Auður Friðgerður Halldórs-
dóttir og séra Sigríður Kristín Helgadóttir, sem er
sóknarprestur á Breiðabólstað.
Þjóðbúningakonur mættu á Oddahátíð
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Margar og fjölmennar samkomur
voru haldnar um helgina, þar sem
fólk meðal annars fagnaði afléttingu
samgöngutakmarkana. Gott veður
var víðast hvar og ekki yfir neinu að
kvarta. Í Eyjum var Goslokahátíð,
Írskir dagar á Akranesi og N1-mótið
á Akureyri. Þá mátti á Suðurlandi
sjá að fjöldi fólks var í sum-
arhúsabyggðum og á tjaldsvæðum.
Svo lauk leik og stöðug umferð bíla
var til borgarinnar í gær, án þess að
teppur og tafir mynduðst.
Háværar drunur sem heyrðust
víða á Suðurlandi seint á föstudags-
kvöld voru bónus til ferðamanna,
sem veltu fyrir sér hvaðan hljóðin
kæmu. Líklegasta skýringin er sú að
þarna hafi lofsteinn borist inn í gufu-
hvolfið, eða svo segja vísindamenn á
Veðurstofu Íslands.
Í sama ranni er því spáð að í dag
verði skýjaloft og lítils háttar væta
víðast hvar á landinu. Líkur á stöku
síðdegisskúrum á Norðurlandi, þar
sem hiti gæti náð allt að 20 stigum.
Morgunblaðið/Jón Helgi
Suðurlandsvegur Umferð við lúpínulandið á Geithálsi ofan við Reykjavík um kvöldmatarleytið í gær.
Sunnudagsumferð
var án teppa og tafa
- Skýjaloft víðast hvar á landinu í dag