Morgunblaðið - 05.07.2021, Blaðsíða 28

28 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 5. JÚLÍ 2021
Krýsakenningar Skugga
Stærstur hluti Skamma fjallar þó
um sérstakt málefni sem Jochum
segist hafa rannsakað í 30 ár, en nú
sé „tímabært að opna fyrstu smug-
urnar og gefa innbyrgðum sannleik
og réttlæti, er lengi hefur í myrkra-
stofu setið, örlítið lífsandaloft“. Þar
er komin kenning Jochums um að
fornkvæði, forn-
sögur, konunga-
sögur og önnur
fornrit séu í raun
skrifuð af ís-
lenskum krýsum
eða krýs-
otómösum, gull-
inmunnum, sem
hann segir hafa
byggt Ísland
þegar norrænir menn tóku að venja
komur sínar hingað til lands, en
gullmunnarnir hafi numið land um
700 e.Kr. Eins og getið er hafði
Jochum mikið dálæti á Einari Bene-
diktssyni og virðist hafa komist á
sporið í Krýsarannsóknum sínum í
skrifum Einars. Í grein í Fjallkon-
unni 16. nóvember 1905 sagði Einar:
Ég hef lengi haldið víst, að áður en
Norðmenn, feður vorir, fundu eyjuna,
sem vér byggjum hafi mannavist og
mannvirki fundist víðsvegar um Ís-
land, miklu meiri en sagnir eru enn
orðnar ljósar um.
Í greininni fjallar Einar um hella
og jarðhús á Suðurlandi og segir
þau hafa verið bústaði kristinna
manna áður en landnám hófst. Á því
sé enginn efi.
Í bókinni Thules Beboere, sem
kom út 1918, fjallar Einar ítarlegar
um þetta efni og þar er meðal ann-
ars þessi setning: „ ... jeg har for
lang Tid siden tænkt over den
mærkelige Kendsgerning, at en Ga-
ard i Syd-Island drager Navn af det
græske ord for Guld, (Krisuvik) —
Guldbringesyssel.“
Heimildir Jochums um krýsa eru
að hans sögn að mestu fengnar af
skinnbókarslitri sem hann komst yf-
ir síðsumars 1938. Eins og hann
rekur söguna í Skömmum kom hann
á Múla í Nauteyjarhreppi við Ísa-
fjarðardjúp og hitti þar Mettu
Jóhannsdóttur Mohl sem fagnaði
komu hans: „„Guði sé lof, að þú ert
kominn!“ sagði hún. „Ég átti að
segja þér frá bókinni! Loksins ætlar
guð að leyfa mér að deyja!““
Metta vísaði Jochum á hvar hún
faldi hrútshorn á eyju í Breiðafirði
áttatíu árum áður og í því „skinn-
blaðagöndul“. Fimmtudaginn 6.
október 1938 fann Jochum svo „síð-
ustu leifar „Gullbringu“ eða „Gull-
skinnu“, 900 ára gamallar bókar
sem segir fyrir um landnám Vest-
manna og síðast Austmanna á okkar
landi“. „Þetta var, frá kirkjulegu
sjónarmiði, talin mesta og hættuleg-
asta „galdrabók“ allra tíma, því hún
var rituð af sjálfum Kolska, þ.e.
Kolskeggi vitra.“ Þessi uppgötvun
Jochums átti eftir að koma mjög við
sögu í ýmsum skrifum hans á næstu
árum.
[...]
1947 kemur út ritlingurinn Í sál-
arháska, sem geymir vangaveltur
Jochums um samnefnt annað bindi
ævisögu Árna prófasts Þórarins-
sonar eftir Þórberg Þórðarson, sem
kom út 1945. Í ritinu nefnir Jochum
að staffræði okkar sé fengin frá
Kolska, þ.e. Kolskeggi, „er hann
samdi og gaf þessari þjóð til ævar-
andi og ælífrar eignar“ árið 1044.
Síðar í ritinu ræðir hann það að
Ísland heiti í raun Þuleæ, sem sé
afbökun á Sóley, sem er samhljóða
röksemdum Einars í Thules
Beboere.
Helsta rit gullmunnafræða
Skugga er Skammir, enda er þar
sagt frá því er hann finnur Gull-
bringu, sem rituð var af Kolskeggi
vitra. Þar er saga Kolskeggs Ýbera-
sonar, Kölska, rakin, sagt frá ætt
hans og uppeldi og ferðalögum víða
um lönd þar til hann ritar Gull-
bringu, „frumlandnámu sína“, og
síðan fornsagnir og -kvæði, kon-
ungasögur og margt fleira, samhliða
því sem hann stjórnar skóla og stór-
býli í „Gömlu-Krýsavík“. Síðan er
sagt frá því er Kolskeggur og fleiri
forsvarsmenn krýsa, gullmunna, eru
vegnir haustið 1054.
Í Brísingameni Freyju, sem kom
út 1948, rekur Jochum frekar upp-
runa gullmunnanna, allt aftur til
Khúfú faraós sem uppi var árið 2622
f.Kr. sem reisti Cheops-pýramíd-
ann, „langsamlega efnismesta, hug-
vitssamlegasta og dularfyllsta
mannvirki veraldarinnar“. Laun-
helgarnar egypzku, sem Kölski
nam, eru svo rót alls hvítagaldurs,
„byggðar á egypzkum fræðum og
útreikningi, samkvæmt táknmáli
Pýramídafræðinnar og stjörnuvís-
indanna í alheiminum ásamt örlaga-
valdinu“. Brísingamenið kemur
þannig við sögu í fræðum Jochums
að það helguðu gullmunnarnir
skáldgyðju sinni hvar sem hún var,
„en gáfu það skáldgyðjunni Freyju í
norrænu goðafræðinni, Ásafræð-
inni“.
Í inngangi að Tölu dýrsins, bækl-
ingi sem Jochum gaf út 1950, segir
hann að Brísingamen Freyju hafi
aðeins selst í fimm eintökum á land-
inu öllu utan Reykjavíkur sem „mun
vera lágsölumet á landi hér“. Einnig
segir hann að þetta verði „síðasta
rit sem höf. telur sér fært að kosta
og útbýtist ókeypis.“ Tala dýrsins
snýst annars um það að á fjórum
sovéskum frímerkjum, sem sjá má á
kápu bæklingsins, birtist tala dýrs-
ins í Opinberunarbókinni, þ.e.
CCCP = 666. Úr þessu getur Joch-
um lesið því hann veit að Biblían „er
upphaflega skráð samkvæmt
ákveðnu tölfræðilögmáli er gull-
munnar (Chrýsostom) þekktu og
skildu og kennt var í launhelgunum
fornu“.
Snittuð Íslendingasaga
Tvennt hefur haldið nafni Joch-
ums á lofti, annarsvegar Galdra-
skræðan og hinsvegar kenningar
hans um Kolskegg og krýsana sem
sagt er frá í Skömmum og Brísinga-
meni Freyju. Þegar vitnað er til
kenninga Jochums eftir hans dag þá
er það oftar en ekki til að skemmta
lesendum, enda þykja þær fjar-
stæðukenndar. Í Helgarpóstinum
árið 1982 en þannig rætt við Kol-
bein Þorleifsson um kenningar
Jochums „Skugga“ Eggertssonar
og þar segist Kolbeinn álíta að allt
sé þetta hreinn skáldskapur frá
upphafi til enda, að Jochum hafi
ekki litið svo á fræði hans væru
skáldskapur, enda var hann „kunn-
ur að því að fá töluvert slæmar
meinlokur í kollinn, á stundum“.
„Auðvitað hlógu [fræðimenn] að
þessu eins og hverri annarri vit-
leysu.“
Í NT 1984 er Jochum kallaður
sérkennilegur fræðaþulur og heldur
lítið gert úr fræðum hans. Líka er
sagt frá kenningum Skugga í Ein-
taki 1994 og þar segist Gunnar
Karlsson ekki vita hvað Skuggi
meinti með skrifum sínum um krýsa
„en stundum eru þau líkust skop-
stælingum á íslenskum miðalda-
fræðum og geta verið hin skemmti-
legustu að lesa“. Hann tekur í sama
streng í ritgerðinni Ágrip af land-
námsrannsóknarsögu 2019, en þykir
nú skopstælingin bráðskemmtileg.
Oddur Ólafsson fjallar einnig um
Jochum og kenningar hans í Degi
Tímanum 1996, en lítur greinilega á
krýsavísindin sem skáldskap og
finnst ósanngjarnt að Jochum hafi
verið krafinn um að leggja fram
gömul skinnhandrit og rúnir til að
sanna sinn skáldskap, annars væri
hann ómerkur. „En Jochum Egg-
ertssyni var sama. Hann þurfti ekki
að sanna sitt mál fyrir öðrum en
sjálfum sér. Töflur þær og skinn-
pjötlur, sem hann segist hafa fróð-
leik sinn úr, eru hvergi finnanlegar
og ekki til nema í hans eigin hugar-
heimi. Þær eru draumar sveitapilts-
ins að vestan um fagurt mannlíf í
landi þar sem lífsbaráttan var ljúf
og andlega lífið nærri fullkomnun.“
Hin ævintýralega frásögn um það
hvernig Jochum kemst á snoðir um
tilvist Gullbringu er ekki ósvipuð
frásögn Sveinbjörns Magnússonar
frá Skáleyjum sem birt er í fyrsta
hefti annars bindis Vestfirzkra
sagna 1945. Þar er það rakið hvern-
ig Sveinbjörn finnur gamla skinn-
bók sem var „mjög illa útlítandi,
rotin, óhrein og ólæsileg“. Þrátt
fyrir það tekst honum að lesa sögu
um landnám Önundarfjarðar sem
enginn vissi að væri til. Arngrímur
Fr. Bjarnason, sem tók sagnirnar
saman með Helga Guðmundssyni,
efast ekki um uppruna landnáms-
ögu Sveinbjörns þar sem hann hafi
verið „bæði vandaður, greindur og
minnugur“.
Jochum endursegir þessa sögu
með skáldlegu skrauti og lætur þess
getið að Sveinbjörn hafi verið „gegn
maður og glöggur, fróður, aðgætinn
og stálminnugur“ og að auki að
hann hafi verið ömmubróðir sinn.
Heldur svo áfram: „Nú kemur til
kasta manns nokkurs, sem um 30
undanfarin ár, hefur safnað gögnum
og blöðum, stöfum og kroti, mynd-
um og jarteinum, sem einu nafni
hefur verið nefnt „galdur“ og
„kukl“.“ Gefur augaleið að Jochum
er hér að tala um sjálfan sig og eftir
langan inngang kemur að sögunni
um fund hans og Mettu Jóhanns-
dóttur Mohl. Metta Jóhannsdóttir
Mohl var líka til og einnig skyld
Jochum, hét reyndar Metta Krist-
rún Jóhannsdóttir Moul og móðir
hennar var afasystir Jochums. Hún
fæddist 3. október 1853 og lést 21.
september 1938.
Þannig tvinnar Jochum ættmenni
sín, ömmubróður og afasystur, sam-
an við upprunasögu gullmunna.
Hann notar einnig Mörtu fóstru
sína, sem er helsta heimild hans um
brísingamen, „hjartalaga plötu úr
hreinu gulli, er huldukona hafði gef-
ið mennskri konu að launum fyrir að
hjálpa henni í barnsnauð“. Það var
notað var til lækninga á Snæfells-
nesi „og hafði þá náttúru, að lina og
lækna allar kvalir, þrautir og þján-
ingar jafnskjótt og það snerti sjúk-
linginn, svo hann varð albata, eða
hann dó, að öðrum kosti, þrauta- og
þjáningalaust, ef að dagar hans vóru
taldir eða skapadægur komið“.
Sjá má í handritasafni Jochums
að hann hefur gert talsvert af því að
nýta þjóðsögur sem efnivið í smá-
sögur, en slíkar sögur kallaði hann
„snittaðar“ þjóðsögur. Dæmi um
það er sagan Skarká í öðru hefti
Jólagjafarinnar, sem kom út 1938,
en í henni fléttar hann saman þjóð-
sögu um Möngufoss í Skarká á
Snæfjallaströnd og sögu Margrétar
Þórðardóttur á Snæfjöllum. (Í
greininni Um þjóðsögur, sem birtist
í Eimreiðinni 1. janúar 1954, fjallar
Jochum ítarlega um þjóð- og lyga-
sögur af Margréti og Möngufossi.)
Í bókinni Spánarvín — Spán-
verjadrápin 1615, sem kom út 1952,
skrifar Jochum einnig um rann-
sóknir þjóðsögulegs efnis og það
hvernig þjóðsögur verði til: „ ... al-
þýðan frumskapar ekki; hún aðeins
tekur við og endurskapar. Þetta at-
riði er svo þýðingarmikið að biðja
verður alla góðfúsa lesendur að at-
huga þetta sérstaklega í nafni sann-
leikans og réttlætisins. ... Eins og
kjarnar Íslendingasagnanna fornu
eru frumsamdir og frumritaðir fyrir
miðja elleftu öld; þannig eru sömu
sögurnar endursamdar, endursagð-
ar og endurritaðar, apaðar og
afbakaðar og reynt að brúa djúpið
milli ritaldanna 2–3 hundruð árum
síðar.“ Þarna kveður óneitanlega við
annan hljóm en í Skömmum og
Brísingameni Freyju, því hér er
ekkert getið um gullmunna og ekk-
ert sagt sem stangast verulega á við
viðteknar skoðanir á íslenskum
sagnaarfi (nema kannski það að
Njála heiti í raun Brennu- og Njáls-
saga, hafi upprunalega verið þrjár
samsögur: Gunnars — Höskolls
—Njálssaga).
Krýsafræði má því kannski flokka
sem „snittaðar“ Íslendingasögur,
nema þá Jochum hafi skipt svo
rækilega um skoðun á þeim tveimur
árum sem liðu frá því Tala dýrsins
kom út þar til Spánarvín birtist.
Endurritað, apað og afbakað
Bókarkafli | Rithöfundurinn og fræðimaðurinn
Jochum M. Eggertsson tók sér listamannsnafnið
Skuggi og gaf út fjölda bóka. Hans er meðal ann-
ars minnst fyrir Galdraskræðu sína, sem þekkt er
víða um heim, og kenningar um landnám Íslands.
Úrval smásagna Skugga kom út fyrir stuttu í
bókinni Gaddavírsátið og aðrar sögur.
Skuggi Jochum Magnús Eggertsson (1896-1966) var áberandi í bæjar- og menningarlífi Reykjavíkur um miðja síð-
ustu öld og þekktur fyrir skáldskap, fræðastörf og frumlegar kenningar um landnám Íslands. Teikningin af Jochum
Eggertssyni sem hér sést er að öllum líkindum eftir Barböru Árnason sem var vinkona hans.