Morgunblaðið - 02.07.2021, Blaðsíða 14

inga. Hann hafði verið sendiherra
Bandaríkjanna hjá Atlantshafs-
bandalaginu (NATO) 1973-1974 og
kom m.a. hingað til lands þegar ís-
lensk stjórnvöld áttu í þorskastríði við
Breta og hótuðu m.a. lokun Keflavík-
urstöðvarinnar. Margt bendir til þess
að honum hafi ofboðið sá árangursíki
derringur.
Meðal fyrstu verka hans í varnar-
málaráðuneytinu 2001 var því að ráð-
gera lokun Keflavíkurstöðvarinnar, en
fyrirætlunum um það var frestað fyrir
tilhlutan Davíðs Oddssonar forsætis-
ráðherra, sem átti gott persónulegt
samband við Bush Bandaríkjaforseta.
Það gramdist Rumsfeld, svo þegar
Davíð hvarf úr ríkisstjórn haustið
2005 hófst hann aftur handa og í mars
2006 var fyrirvaralaust tilkynnt um
brotthvarf varnarliðsins um haustið.
Nokkuð víst má telja að breyt-
ingar hefðu orðið á varnarsamstarfinu
fyrr eða síðar, óháð afstöðu Don-
alds Rumsfeld. Aðferð hans og
óbilgirni varð hins vegar
til þess að veikja náið
samband ríkjanna til
langframa.
BAKSVIÐ
Andrés Magnússon
andres@mbl.is
D
onald Rumsfeld, fyrrver-
andi varnarmálaráðherra
Bandaríkjanna, lést úr
mergkrabbameini á
þriðjudag, 88 ára að aldri. Hans verð-
ur helst minnst fyrir að hafa leitt
Bandaríkin í hernaði í Afganistan og
Írak í kjölfar hryðjuverkaárásanna á
Bandaríkin 2001 og breytinga á hern-
aðaráherslum landsins, en á Íslandi
verður hans ekki síður minnst fyrir að
hafa bundið enda á veru bandaríska
varnarliðsins hér á landi 2006.
Rumsfeld gaf sig ungur að störf-
um fyrir þjóð sína, þjónaði í flotanum
og var þá þrítugur kjörinn á Banda-
ríkjaþing. Aðeins sjö árum síðar sagði
hann af sér til þess að setjast við ríkis-
stjórnarborðið hjá Richard Nixon, þar
sem hann gat sér orð fyrir að koma
hlutum í verk.
Þegar forlögin (frekar en kjós-
endur) leiddu Gerald Ford í forseta-
stól árið 1974 gerði hann Rumsfeld að
skrifstofustjóra Hvíta hússins og skip-
aði hann varnarmálaráðherra árið eft-
ir. Tæpum aldarfjórðungi síðar skip-
aði George W. Bush hann svo aftur
varnarmálaráðherra árið 2001 til þess
að endurskipuleggja herinn. Það
breyttist allt með árásunum 11. sept-
ember 2001.
Stefna hans og aðferðir voru um-
deildar, ekki síst innan hersins, en
sjálfum varð honum tíðrætt um stríðs-
þokuna, hvað menn vissu og vissu
ekki, en verst væri þó það sem mönn-
um væri ókunnugt um að þeim væri
ókunnugt. Þó þau orð væru mörgum
myrk talaði hann enga tæpitungu, gat
verið hryssingslegur, en ekki laus við
kímnigáfu.
Áhrif Íraks á Íslandi
Þegar í upphafi hernaðarins í
Írak varð ljóst að Bandaríkin þurftu á
öllu sínu að halda, sérstaklega þyrlum.
Það varð til þess að augu manna í
Pentagon beindust að stöðum eins og
Íslandi, sem ekki höfðu sömu hern-
aðarþýðingu og áður, en þar var heil
þyrlusveit bundin.
Þrátt fyrir að pólitísk þýðing
varnarsamstarfsins milli Íslands og
Bandaríkjanna væri söm og áður hirti
Rumsfeld ekkert um hana.
Öðru nær, enda má segja að
Rumsfeld hafi haft horn í síðu Íslend-
Rumsfeld á vit hins
ókunna ókunna
14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 2. JÚLÍ 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Af málflutn-
ingi stuðn-
ingsmanna
áforma um borg-
arlínu með tilheyr-
andi þrengingum á
því gatnakerfi sem
fyrir er mætti ætla
að hún yrði sann-
kölluð himnasend-
ing og myndi færa
allt til betri vegar. Þá tala ráða-
menn eins og ekki verði aftur
snúið og í viðtali í Morgun-
blaðinu í gær segir Dagur B.
Eggertsson borgarstjóri meira
að segja að hann vilji „slá í og
flýta framkvæmdum við borg-
arlínuna og samgönguinnviði“.
Borgarlínan á sem sagt ekki að-
eins að bjarga samgöngum í
höfuðborginni heldur auðveldi
að rétta úr kútnum eftir fjár-
hagsleg áföll vegna kórónu-
veirufaraldursins.
Hér er fátt með felldu. Áform-
in um borgarlínu eru einhver
glannalegasta hugmynd sem
fram hefur komið um sóun á al-
mannafé. Ekkert hefur komið
fram sem rennir stoðum undir
það að borgarlína muni hafa af-
gerandi áhrif á samgöngur í
borginni og verða til þess að
bjarga henni úr þeim ógöngum,
sem ríkja í umferðinni. Þvert á
móti má fastlega búast við því að
ástandið muni einfaldlega
versna og sólundað verði pen-
ingum sem betra væri að verja
þótt ekki væri nema broti þeirra
í framkvæmdir sem augljóslega
yrðu til bóta.
Sannfæring stuðningsmanna
borgarlínunnar virðist ekki vera
smitandi og er það líklega til
marks um innistæðuleysið.
Bjarni Reynarsson skipulags-
fræðingur skrifar grein í Morg-
unblaðið í gær þar sem hann
rekur niðurstöður könnunar
sem MMR gerði í maí fyrir sam-
tökin Samgöngur fyrir alla á við-
horfum íbúa til umferðarmála á
höfuðborgarsvæðinu og tillagna
um borgarlínu.
Í grein Bjarna kemur fram að
svarendur hafi skipst í þrjá
næstum jafn stóra hópa þeirra
sem styðja borgarlínu, eru henni
andvígir eða hafa ekki skoðun.
Niðurstaðan var mun meira af-
gerandi þegar spurt var hvort
hagkvæmari leiðir væru til að
bæta almenningssamgöngur á
höfuðborgarsvæðinu en núver-
andi tillögur um borgarlínu.
Þeirri spurningu svöruðu 75%
þátttakenda í könnuninni ját-
andi og einnig segir sína sögu að
um 62% sögðust myndu nota
borgarlínuna mánaðarlega,
sjaldnar eða aldrei. Rétt rúmur
meirihluti taldi að umbætur á
stofnbrautakerfinu yrðu áhrifa-
ríkari ætti að draga úr umferð-
artöfum og er stuðningurinn
meiri við þá leið í úthverfum
Reykjavíkur og nágrannasveit-
arfélögunum.
„Athygli vekur að stuðningur
við borgarlínu var mestur í elstu
hverfum borg-
arinnar, þar sem
hlutfallslega flestir
fara ferða sinna
gangandi eða hjól-
andi, enda eiga
margir stutt í
vinnu,“ skrifar
Bjarni.
Bjarni segir í
grein sinni að það
sé mikilvægt hlutverk skipu-
lagsyfirvalda að koma til móts
við óskir og þarfir íbúa.
Það eru orð að sönnu. Óhætt
er hins vegar að segja að með
áformunum um borgarlínu hefur
því hlutverki ekki verið sinnt.
Ekki hefur tekist að setja fram
sannfærandi rök fyrir því að
samgönguvandinn myndi leys-
ast með borgarlínunni. Aðeins
5% íbúa nota strætó. Þótt mikið
fé hafi verið lagt í almennings-
samgöngur á höfuðborgarsvæð-
inu hefur ekki tekist að fá fleiri
til að nota strætó. 79% nota hins
vegar einkabílinn til að komast
leiðar sinnar á höfuðborgar-
svæðinu. Ástæðan er einföld.
Fólk er hátt í þrefalt lengur á
leiðinni með strætó heldur en á
einkabílnum að jafnaði.
Í könnuninni var einnig greint
hverjir yrðu fyrir mestum um-
ferðartöfum. Það eru einkum
Reykvíkingar austan Elliðaár-
vogar, sem sögðust að jafnaði
geta sparað 15 mínútur í dag-
legum ferðum ef umferðartafir
væru engar. Svarendur í
Reykjavík vestan Elliðaárvogar
kváðust geta sparað átta mín-
útur á dag og meðaltalið á höfuð-
borgarsvæðinu var 11 mínútur.
Bjarni spyr hvað þessar tafir
skyldu kosta almenning og at-
vinnulíf á ári og hver kostnaður-
inn verði ef tafirnar aukast
vegna borgarlínu.
Samtök iðnaðarins áætluðu
árið 2018 að tafir í umferðinni á
höfuðborgarsvæðinu hefðu kost-
að yfir 15 milljarða árið áður.
Það er ekki lítið fé og ætla mætti
að yfirvöld legðu allt kapp á að
draga úr töfunum. Bent hefur
verið á einfaldar leiðir á borð við
stýringu umferðarljósa til að
greiða fyrir flæði bíla um götur
borgarinnar. Kostnaðurinn við
það er hlægilegur miðað við
verðmiðann á borgarlínunni, en
ekkert gerist. Ef ekki eru til
peningar fyrir svo einfaldri að-
gerð, hvar á þá að finna fé til
lagningar borgarlínu?
Borgaryfirvöld virðast stað-
ráðin í að keyra áfram áformin
um borgarlínu þrátt fyrir vantrú
íbúanna á að hún muni virka.
Ekki er hlustað á ábendingar
um ódýrari leiðir, sem hægt
væri að fara með minna raski á
annarri umferð. Að auki virðast
ráðamenn í borginni láta sig
engu varða að efnahagur borg-
arinnar er svo bágur um þessar
mundir að það væri glapræði að
íþyngja henni enn með þeirri
skuldsetningu sem myndi fylgja
því að ráðast í borgarlínuna.
75% íbúa höfuð-
borgarsvæðisins
telja hagkvæmari
leiðir til að bæta al-
menningssam-
göngur en borg-
arlínu}
Á rangri leið
R
ætt er við seðlabankastjóra í
Fréttablaðinu í gær um lækkun
veðsetningarhlutfalls til að koma í
veg fyrir bólu á fasteignamarkaði.
Eftir honum er haft „að stefna
Reykjavíkurborgar í skipulagsmálum hafi haft
áhrif til hækkunar á fasteignaverði“ og að hægt
hefði verið að „komast hjá því að lækka hlutfallið
ef betur hefði verið staðið að uppbyggingu íbúð-
arhúsnæðis“.
Stýritæki Seðlabanka eru margvísleg. Þau
snúast ekki bara um vaxtabreytingar þótt um-
ræðan gefi það oft til kynna. Það er eitt að lækka
vexti til að draga úr greiðslubyrði í kreppu, þótt
margir sem misstu vinnuna í fyrra hafi ekki átt
húsnæði. Annað að ýta undir hundruð milljarða
króna útlán til heimila í sértækri atvinnukreppu.
Ég vakti athygli á þeim þrýstingi sem væri í
uppsiglinu á fasteignamarkaði fyrir 8 mánuðum síðan í
Kastljósi. Að stór hluti þess fjármagns sem sett hefði verið í
umferð til að styðja við hagkerfið hefði runnið inn á fast-
eignamarkað, ekki til fólks og fyrirtækja í mesta tekjuáfall-
inu.
Þá lýsti ég yfir áhyggjum af því að Seðlabankinn væri að
letja fremur en hvetja ríkissjóð til að styðja við þá sem lentu
í áfallinu, þar sem ríkissjóður væri í mun betri stöðu til að
beina fjármagni á sértækan hátt til fólks en Seðlabankinn.
Þessari gagnrýni var ýtt til hliðar og lítið gert úr mínum at-
hugasemdum. Nú, eftir að vandinn hefur raungerst, er
skipulagsmálum í borginni kennt um skammtímahreyfingar
á fasteignamarkaði.
Framboð húsnæðis hefur alltaf verið seig-
fljótandi. Eftirspurn getur hins vegar breyst
hratt ef aðgangur að fjármagni breytist. Það
einfaldlega stenst ekki að 14% hækkun húsnæð-
isverðs á nokkrum mánuðum sé vegna þétting-
arstefnu Reykjavíkurborgar.
Þeir sem byggja fasteignir bjóða í lóðir byggt
á núverandi markaðsverði fasteigna. Að hleypa
fullt af lóðum inn á markaðinn og halda því fram
að einkaaðilar sem standa að uppbyggingu muni
allt í einu selja eignir undir núverandi markaðs-
virði er óskhyggja. Þess utan er það ótrúleg
skammsýni að þenja út byggð hér í borginni, en
það er efni í aðra grein. Það sem breyttist í fyrra
var mörg hundruð milljarða króna fjármagns-
veiting sem rann í gegnum bankakerfið og beint
inn á fasteignamarkaðinn.
Þetta er klassískt dæmi um hvernig óbeinar
efnahagsaðgerðir geta brenglað allt kerfið. Afleiðing af
þeirri kredduhugsun að ríkið eigi bara að stíga inn þegar allt
annað hefur verið reynt og þeirrar afstöðu að aðgerðir
Seðlabanka geti ekki haft pólitískar afleiðingar – þrátt fyrir
að þær hafi mikil áhrif á eignamarkaði og þannig tekjuskipt-
ingu.
Það er eðlilegt að endurskoða aðgerðir, enginn gerir þá
kröfu að allt gangi upp í erfiðu ástandi. Að endurskrifa sög-
una og horfa fram hjá stærstu breytunni á fasteignamarkaði
í fyrra er allt annað mál.
Kristrún
Frostadóttir
Pistill
Að endurskrifa söguna
Höfundur er hagfræðingur og oddviti
Samfylkingarinnar í Reykjavík suður.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Rumsfeld fæddist í Chicago í Ill-
inois árið 1932, en fjölskylda
hans var þýsku bergi brotin.
Hann lauk prófi í stjórn-
málafræði frá Princeton-
háskóla árið 1954 á skólastyrk
frá flotanum, en hann þjónaði í
Bandaríkjaflota sem flugmaður
til ársins 1957 og var virkur í
varaliði hans til 1960.
Árið 1957 gerðist hann að-
stoðarmaður þingmanna repú-
blikana, en náði sjálfur kjöri á
Bandaríkjaþing árið 1962 að-
eins þrítugur að aldri. Hann
var orðlagður fyrir dugn-
að og skipuleg vinnu-
brögð, svo hann var kall-
aður til starfa í ríkisstjórn
Richards Nixon árið 1969.
Gerald Ford gerði hann að
varnarmálaráðherra
1975, en George
W. Bush skipaði
hann í sama
embætti 2001.
Skipulagður
og dugmikill
DONALD H. RUMSFELD
AFP
Pentagon Donald Rumsfeld haustið 2006 ásamt Birni Bjarnasyni og Geir
Haarde skömmu fyrir brottför varnarliðsins frá Íslandi og eigin afsögn.
37 ára
í Hvíta
húsinu.