Fiskifréttir - 19.12.1997, Side 34

34
FISKIFRÉTTIR föstudagur 19. desember 1997
Túnfiskur
Nótaveiðar á túnfiski:
Norðmenn veiddu
11.500 tonn af
túnfiski árið 1952
Bergen — Magnús Þór Hafsteinsson
Líklega kom fátt eins mikiö á óvart á íslandsmiðum á þessu ári og
velgengni japanskra túnfiskveiðiskipa syðst í íslensku lögsögunni. Fæstir
áttu von á því að þessi fisktegund, sem flestir tengja syðri breiddargráð-
um, ætti eftir að veiðast norður við Island. Það er hins vegar engin
nýlunda að túnfiskur veiðist svo norðarlega. Aður fyrr á árum veiddu
Norðmenn mikið af túnfiski meðfram Noregsströndum. Túnfiskurinn
hvarf með síldinni á sjöunda áratugnum en Norðmenn hafa engu gleymt.
Fréttir af túnfiskveiðum í lögsögum íslands og Færeyja vöktu athygli í
Noregi í sumar og haust. Hér á eftir verður greint frá túnfiskævintýrum
Norðmanna fyrr á öldinni.
Túnfiskurinn fylgdi
sfldinni
Síldarárin gullnu fyrr á öldinni
gerðu margan Norðmanninn loð-
i nn um lófana. Hafið moraði af síld
úr norsk-íslenska síldarstofninum
og talið er að túnfiskurinn hafi
fylgt síldinni þegar hún nálgaðist
Noregsstrendur á haustin. Raunar
hafði túnfiskur veiðst við Noregi
fyrr á öldum. Túnfiskbein hafa
fundist við fornleifagröft í miðald-
armannvirkjum í Osló. Kennslu-
bók ein í landafræði, sem kom út í
Kaupmannahöfn árið 1707, getur
þess að túnfiskurinn sé mikilvægur
matfiskur í Noregi, en lætur vera
að nefna aðrar tegundir sem eðli-
legt þætti að greint væri frá. Margir
veiddu túnfiskinn með þar til gerð-
um skutlum, en á þriðja áratug
þessarar aldar fóru menn að reyna
aðrar veiðiaðferðir.
Nótaveiðar þróaðar
Nokkrir reyndu krókaveiðar og
aðrir gerðu tilraunir með skutul
sem skotið var úr byssu. Nótaveið-
ar voru einnig reyndar en þær
gengu illa. Túnfiskurinn fylltist
iðulega ofsahræðslu þegar hann sá
að hann var umkringdur í nót.
Hann synti á fullri ferð beint á net-
ið og í gegn eins og tundurskeyti.
Það var loks á 5. áratugnum að
mönnum tókst að þróa afkasta-
mikla veiðiferð til að klófesta tún-
fiskinn. Skipstjóri einn, Johann
Warholm að nafni, hafði tekið eft-
ir því að túnfiskurinn synti í hringi í
nótinni. A meðan gott pláss var í
nótinni var
hann rólegur.
Hann lét útbúa
nót með stórum
möskvum en
efnið í sjálfum
pokanum var
hins vegar
þéttriðnara og
úr sterku efni.
Túnfiskurinn
hopaði undan
stóru möskvun-
um þótt hann
gæti auðveld-
lega synt í gegn.
Þegar tók að
þrengja að hon-
um var hann
kominn aftast í
nótina og gat
ekki forðað sér
út um netið.
Metárið á makrílveiðum Norðmanna var árið 1952. Þá veiddu þeir H.500 tonn. Á myndinni er áhöfn nótabátsins
Campella að tæma nótina og hífa aflann um borð. Takið eftir hve stórir möskvar eru í nótinni.
Misjafn árangur
Á 6. áratugnum veiddist tún-
fiskur við ströndina, allt frá Osló-
Nótabáturinn Svalöy fékk risakast af túnfiski við vesturströnd Noregs
árið 1967. Alls veiddust 435 fiskar í kastinu og vógu þeir samtals 109 tonn.
Meðalþyngd hvers fisks var því 250 kíló! Áhöfnin fékk 400.000 norskar
krónur fyrir aflann. Það var ekkert smáræði þegar venjuleg árslaun voru
um 20.000 krónur.
firði norður til Tromsö. Þegar
veiðarnar náðu hámarki voru alls
434 túnfisknætur í notkun. Á bil-
inu 4.000-5.000
sjómenn tóku
þátt í veiðun-
um. Þetta voru
erfiðar veiðar
sem kröfðust
mikillar útsjón-
arsemi og
reyndu á hæfni
áhafnanna.
Aflabrögðin
voru því afar
mismunandi.
Sumir bátar
fengu 2.500-
3.500 túnfiska á
einni vertíð
meðan aðrir
fengu nánast
ekki neitt. Sjó-
mennirnir
sigldu um hafið
og mændu á
hafflötinn í von um að sjá fiskinn
stökkva eða bakugga bregða fyrir.
Mest varð veiðin á árinu 1952 en
þá veiddust 11.500 tonn. Mestur
hluti aflans var seldur ferskur eða
frosinn til Italíu.
Á árunum 1956-1960 dró úr
aflabrögðunum. Síðan sveifluðust
þau upp í nokkur ár en þar á eftir
datt veiðin niður í nokkur hundruð
tonn á ári. Á þessum árum voru
Japanir farnir að senda frystiskip
til Noregs til þess að taka á móti
afla beint frá bátunum. Þegar síld-
arstofninn hrundi hvarf túnfiskur-
inn líka. Á sama tíma jukust tún-
fiskveiðar mjög við Biskajaflóa.
Nú er þessi merkilegur fiskur hins
vegar farinn að gera vart við sig
aftur í norðanverðu Norður-Atl-
antshafi og vonandi verður fram-
hald á því.
Heimild
Bjarne Myrstad, 1996. Vestlandsfiske.
Det norske samlaget. 205 s.
Túnfiskurinn:
Hraðsyndur flakkarí
Bergen — Magnús Þór Hafsteinsson
Túnfiskurinn er með glæsilegri
fisktegundum. Hann getur orðið
allt að 260 sentimetra langur og
náð um 300 kflóa þyngd. Reynd-
ar eru þess dæmi að veiðst hafi
yfir 600 kílóa túnfiskar en slíkir
fiskar eru mjög sjaldgæfir. Túnf-
iskurinn er talinn geta orðið um
30 ára. Hann verður kynþroska
við 3ja ára aldur og er þá um 16
kg.
Túnfiskurinn er útbreiddur
víða um heim. Þetta er flökkufis-
kur sem farið getur reglubundið
langar vegalengdir á skömmum
tíma. Túnfiskurinn þvælist norð-
ur í höf að lokinni hrygningu í
Miðjarðarhafi og er hann þá í æt-
isleit. Mörg dæmi eru um að túnf-
iskar hafi synt yfir Atlantshaf.
Fiskar sem merktir voru í Ka-
ríbahafi hafa veiðst við strendur
Noregs. Túnfiskurinn er mjög
hraðsyndur eins og lögun hans
bendir til. Skrokkurinn er straum-
línulaga, uggar langir og sporður-
inn kröftugur.
Gráðugur og orkufrekur
ránfiskur
Túnfiskurinn er gráðugur rán-
fiskur. Ekki þarf að koma á óvart
að fiskur sem syndir svona hratt
brenni mikilli orku. Ólíkt öðrum
sjávarfiskum er hitastig blóðs tún-
fisksins ekki jafnhátt og hitastig
sjávar. Einstök líffræðileg upp-
bygging í æðakerfi hans gerir það
að verkum að líkamshitinn er um
10 gráðum hærri en sjórinn sem
hann syndir í. Þarna er líklega
komin skýringin á því hvers vegna
svo mikilvægt er að blóðga fiskinn
og hraðfrysta um leið og hann
kemur um borð. Orkuþörfin leiðir
einnig til þess að túnfiskurinn þarf
á miklu súrefni að halda. Hann
verður alltaf að vera á hreyfingu til
að nægilega mikið af súrefnisrík-
um sjó leiki um tálknin.
Túnfiskurinn fer gjarnan um í
torfum 50-1.000 fiska. Hann lífir á
krabbadýrum og fiski svo sem sfld,
ufsa, þorski og smokkfiski. Það er
mikilfengleg sjón að sjá þessa fal-
legu fiska eltast við fórnarlömb
sín. Túnfisktorfurnar smala ætis-
tegundunum saman með því að
synda hratt umhverfis þær, þvinga
þær nær yfirborðinu og synda síð-
an á fullri ferð í gegnum torfuna.
Fórnarlömbin rotast þegar þau
rekast á hraðsyndan ránfiskinn en
honum verður hins vegar ekki
meint af. Túnfiskurinn hefur
þykkar plötur á hausnum sem
verja hann skaða í slíkum árekstr-
um. Túnfiskurinn snýr síðan við og
étur í makindum þá fiska sem
hafa rotast.
Hrygning um sumarið
Túnfiskurinn hrygnir við
strendur Miðjarðarhafs á tíma-
bilinu maí til júlí ár hvert. Einnig
er hrygningarsvæði í Atlantshaf-
inu, vestur af Gíbraltar. Þar fer
hrygning fram í júní og júlí.
Stærstu fiskarnir hrygna fyrst og
þeir minni síðar. Túnfiskurinn
étur ekki meðan á hrygningu
stendur. Eftir hrygninguna held-
ur hann hins vegar norður í Atl-
antshaf í ætisleit. Stærstu fiskarn-
ir koma fyrst þar sem þeir ljúka
hrygningunni fyrr og hinir minni
fylgja á eftir. Fiskarnir eru í ætis-
leit síðsumars og fram eftir
hausti. Þá halda þeir til vetrar-
stöðva sem talið er að séu ein-
hvers staðar úti á miðju Atlants-
hafi.