Feykir - 05.02.2020, Qupperneq 8

Í þessari grein langar mig til að
taka smá sveig í umfjöllun minni
um sögu og þróun hestamennsku
og keppni á hestum hér á landi og
víkja ögn að þróun reiðfatnaðar.
Ekki ætla ég hér að fara djúpt í
efnið eða að hverfa langt aftur í
tímann en í hinni stórfróðlegu bók
Þórðar Tómassonar í Skógum,
Reiðtygi á Íslandi um aldaraðir,
sem út kom hjá Máli og mynd árið
2002, er gamla tímanum gerð góð
skil og mun ég síðar víkja að því og
gera þessu efni frekari skil. Enda er
það svo víðfeðmt að ekki verður
afgreitt í einni stuttri grein. Núna
langar mig hins vegar til að tæpa á
fáeinum seinni tíma sögupunktum.
Áður en lengra er haldið vil ég þó
vitna í eftirfarandi upphafsorð kaflans
„Fararbúnaður af ýmsum toga“ í téðri
bók eftir Þórð í Skógum, þar segir:
„Gamlar heimildir og gamlar myndir
bera því vitni að fólk fyrri tíða átti sér
sérsaumuð reiðföt og reyndar hafa
nokkur þeirra borgist fram á þennan
dag. Um aldir hafa þau borið blæ af
klæðasniði annarra þjóða, því
menning þjóðarinnar var lengst af
með einum eða öðrum hætti innflutt.“
Lokaorðið í málsgreininni, innflutt, er
lykilorðið í þessu samhengi, íslensk
menning, og þá á sama hvaða sviði er,
rís hæst eflist hún í krafti erlendra
áhrifa. Í sambandi við innflutning
vöru hingað til lands er rétt að hafa í
huga að hann var lengi vel í takt við þá
háttu sem á voru hjá nágrannalöndum
okkar hvað verslunarstefnu áhrærði og
réðist af kaupgetu almennings allt þar
til fram á síðustu öld kom, þ.e.
tuttugustu öldina. Á síðari hluta
nítjándu aldar og allt fram að fyrri
heimstyrjöld sveif mikill frjálslyndis-
andi yfir vötnum heimsviðskiptanna
og mikill hagvöxtur ríkti. Vitaskuld
réði kaupgeta hvers og eins hvað fólk
gat leyft sér en ýmsir, bæði menn og
konur, voru mjög svo hoffmannlega
búin á hestbaki og í reiðfatnaði sem
sýnilega var fenginn erlendis frá. Var
klæðnaðurinn ekki einungis fagur og
hátískulegur heldur og skjólgóður, þó
stundum brigði til beggja átta með
það, en svo segir gamall málsháttur:
„Fár kann sig í fögru veðri heiman að
búa.“
Um hremmingar þær sem á dundu
í tengslum við fyrri heimsstyrjöldina
en þó einkanlega kreppuna miklu sem
hófst 1929 og var mjög langvinn, má
víða lesa í bókum; fræðiritum, fjöl-
mörgum ævisögum og skáldsögum
s.s. í Sjálfstæðu fólki eftir Laxness.
Fræðimenn telja skýringanna á því
hversu langvinn kreppan varð að leita
í röngum aðgerðum til að vinna bug á
henni en aðgerðirnar fólust mest í
ýmiskonar aðhaldsaðgerðum og versl-
unarhöftum. Óvíða varð kreppan
langvinnari en hér á landi og hið svo-
kallaða haftatímabil stóð yfir samfellt
frá 1931 til 1960 eða í allt að 13 árum
lengur en í nokkru nágrannalandi
okkar og enn lengur gætti áhrifa þeirra
í landinu. Um þessa sögu alla má
fræðast í bókinni Þjóð í hafti, eftir
Jakob F. Ásgeirsson sem út kom hjá AB
árið 1988.
Haftabúskapurinn hafði áhrif í
stóru sem smáu, þannig höfðu inn-
flutningshöftin meira að segja áhrif á
jafn smátt svið í heildarsamhenginu og
reiðbúnað allan. Þegar skoðaðar eru
myndir frá þessu tímabili er algengt að
sjá fólk klætt upp á séríslenska vísu en
líka margt mjög smekklegt. Ekki var
þó allt neikvætt, þannig viðhélst klæð-
skeraiðnaður og fataframleiðsla varð
til. Þannig eru til glæsimyndir af
knöpum í alfatnaði sérsaumuðum hér
á landi; reiðjakki og buxur úr alullar-
efnum en fyrir tíma teygjuefnanna
þannig að pokinn þurfti að vera til
staðar á buxunum til að þær þjónuðu
tilgangi sínum. Vil ég hér koma á
framfæri beiðni þess efnis til lesenda
að ef nokkur þeirra veit til að leynist
inni í fataskáp slíkur reiðfatnaður að
hafa samband við mig. Slíkt væri
kærkomin viðbót við safnkost
Sögusetursins.
Um stígvél eða skó
og nokkuð um yfirhafnir
Þegar ég var strákur að alast upp
norður á Akureyri minnist ég þess vel
að þá var fólk búið á allan mögulegan
hátt á hestbaki. Inn á milli fólk mjög
vel til haft þegar það átti við, s.s. í
reiðfötum þeim er ég lýsti hér á undan
eða í annars konar jökkum og reið-
buxum, gegnum gangandi í pokabux-
um en pokinn mismikill. Stígvél voru
allsráðandi, oftast gúmmístígvél og
yfirleitt af gömlu þekktu merkjunum,
s.s. Nokia og Víking sem stóðu reyndar
mjög föstum fótum fyrir norðan, þá
þótti flott að vera í háleistum sem
iðulega var brett upp yfir stígvélin. Svo
komu Aigle-stígvélin með þrönga
bolnum um kálfann! Enginn þótti
maður með mönnum nema að vera í
Aigle-stígvélum, jafnvel í smala-
mennskum og víðar þar sem þau
hentuðu alls ekki en þau voru svo flott
og létu sér í léttu rúmi liggja máls-
háttinn áður nefnda; fár kann sig í
fögru veðri heiman að búa. Reiðskór
þekktust ekki en leðurstígvél voru til
en ekki algeng.
Yfirhafnir voru ýmiskonar og tölu-
vert um að menn riðu út í vinnugöllum.
Margir stórhestamenn, s.s. atvinnu-
tamningamenn o.fl. sem riðu mikið út
í misjöfnu veðri voru í gæruúlpunni
frábæru frá VÍR, ekki þótti þetta
flottur klæðnaður eða mikill viðhafna-
klæðnaður á þeim tíma og voru
úlpurnar kallaðar ýmsum nöfnum
sem ég hygg að ýmsir minnist, en
vegur þessarar flíkur átti aldeilis eftir
að aukast, verða tískuklæðnaður á
hippaárunum og fyrirtækið sem fram-
leiddi að sigla í gegnum brotsjó á bæði
borð og fara að framleiða á alþjóðlegan
markað útvistar- og tískuklæðnaðar
og heitir í dag 66°Norður. Smekkfólk
var svo í fyrrnefndum klæðskerasaum-
aða reiðfatnaðinum á tyllidögum eða
þá í stökum jökkum ýmiskonar við
reiðbuxurnar, sjaldan þó eiginlegum
sérsaumuðum reiðjökkum þegar ég
man fyrst eftir. Þáttaskil urðu þó
fljótlega hvað þetta varðar en árið 1970
var Félag tamningamanna (FT)
stofnað. Var það fyrst félaga til að taka
upp samstæðan félagsbúning. Kveikti
þetta almenna viðleitni til að klæðn-
aður hestamanna yrði snyrtilegur og
samstæður; á næstu árum þar á eftir
voru félagsbúningar teknir upp í
hestamannafélögum um land allt.
Fljótlega varð jakki í sniði sem kallað
er enskur reiðjakki algerlega ofan á en
í millitíðinni voru sums staðar gerðar
tilraunir með peysur og skikkjur.
Jafnframt tóku reiðbuxurnar stakka-
HESTAR OG MENN
Kristinn Hugason forstöðumaður Söguseturs íslenska hestsins
Fáein orð um reiðfatnað
Mynd frá landsmótinu á Vindheimamelum 1974. Til vinstri er Núpur frá Kirkjubæ, sigurvegari í flokki alhliða
gæðinga á mótinu, setinn af eiganda sínum Sigurfinni Þorsteinssyni klæddum í félagsbúning FT að vísu
ekki með rautt bindi, þess í stað með klút. Til hægri Jóhann Friðriksson í Kápunni afar smekklega klæddur
í brúntóna sjatteringu, buxurnar drappleitar og reiðstígvélin brún leðurstígvél. Hesturinn sem Jóhann situr
er óþekktur en gæti verið afkvæmi Blesa frá Núpakoti (577) eins og Núpur sjálfur en Blesi var sýndur með
afkvæmum á mótinu og hlaut Sleipnisbikarinn.
LJÓSMYND ÚR SAFNI SÍH, LJM.: FRIÐÞJ. ÞORKELSSON.
Mynd frá landsmótinu á Vindheimamelum 1982. Lengst til hægri er sigurvegari í flokki klárhesta með tölti
á mótinu, Hrímnir frá Hrafnagili, setinn af eiganda sínum Birni Sveinssyni klæddum í félagsbúning en til
vinstri er Vængur frá Kirkjubæ sem varð í öðru sæti, setinn af eiganda sínum Jóhanni Friðrikssyni í Kápunni.
Jóhann er þarna kominn í skóbuxur og reiðskó, íklæddur reiðstakk með derhúfu, allt í eigin stíl
LJÓSMYND ÚR SAFNI SÍH, LJM.: JÓN TR. STGR.
8 05/2020