Feykir - 25.03.2020, Síða 12

COVID-19 | Fróðleiksmoli um baráttuna við spænsku veikina 1918
Þegar Norðurlandi var lokað
Ertu með fréttaskot, mynd eða
annað skemmtilegt efni í Feyki?
Hafðu samband. Síminn er 455 7176
og netfangið feykir@feykir.is
12
TBL
25. mars 2020 40. árgangur
Frétta- og dægurmálablað á Norðurlandi vestra : Stofnað 1981
dreifðar byggðir sveitanna, þar
sem hver maður og kona eru
hlaðin nauðsynjastörfum, sem
verða að leysast hvert á sínum tíma
hvers dags ... Hann setti upp
margfaldar varnarlínur til þess, ef
sú fremsta bilaði þá skyldi vá-
gesturinn stöðvast við þá næstu.
Vörður var settur norðan og
sunnan Holtavörðuheiðar, austan
og vestan Stóravatnsskarðs, austan
og vestan Litlavatnsskarðs, austan
og vestan Kolugafjalls, austan og
vestan Öxnadalsheiðar og austan
og vestan Heljardalsheiðar.“
Þessar tilraunir báru góðan
árangur. Hvort aðgerðir sem
þessar séu raunhæfar nú á dögum
skal ósagt látið; heimurinn er
talsvert minni í dag en hann var í
upphafi 20. aldar og fólkið fleira og
ferðast um allar trissur á örskots
hraða. Aftur á móti er heimurinn
talsvert betur búinn til að berjast
við svona vágest í dag og lykilatriði
að fara eftir leiðbeiningum
landlæknis og almannavarna í
þeirri baráttu. /ÓAB
Bændur í Alberta bera grímur til að smitast ekki haustið 1918.
MYND AF NETINU
Reyndist vera
12,66 m langur
Búrhvalstarfurinn við Blönduós
Sálin í lóninu
Þegar ég var í Gnúpverjahrepp
hjá móður minni réri ég eitt
sinn suðrí Garði. Einn dag
gerði á foraðsveður og sigldum
við heimleiðis, Í lendingunni
hvolfdi og drukknuðum við
allir. Við höfðum seilað út
fiskinn. Ráku upp líkin og
seilarnar.
Mig rak þar upp á malarrif. Þegar ég hafði legið þar
nokkra stund leiddist mér sú lega og hljóp á fætur; sá ég
þá sálina mína synda þar í einu lóni. Ég óð út í og gleypti
hana. Þá sá ég að seilarnar voru reknar og lá ein ár á
fjörunni. Ég tók árina og eina seil sem á voru nítján og
tuttugu fiskar, Kippaði ég þá seilina upp á árina og lagði
á öxl mér. Drífa var á hin mesta. Ég stefndi norðaustur til
Henglafjalla, en alltaf dreif í ákafa. Þegar ég kom upp
undir Hengilinn var snjórinn orðinn svo djúpur að árin
náði ekki upp úr; þó hélt ég áfram, en vissi valla hvort ég
stefndi. Þegar ég hafði lengi gengið niðrí snjónum
hrapaði ég niður mikið hrap og fann að ég var í húsi. Ég
þreifaði fyrir mér og þekkti ég var í eldhúsi móður
minnar austrí Hrepp; og þótti mér hafa betur tekizt
ferðin en ég vænti.
Þjóðsögur Jóns Árnasonar
Jón tófusprengur segir sögur
Stórlygarar
Sýni tekin úr búrhvalnum. MYND: NNV.IS
Náttúrustofa Norðurlands vestra gerði rannsóknir á
búrhvalnum sem rak á land við Blönduós í síðustu viku.
Á heimasíðu stofunnar segir að dýrið hafi reynst vera
12,66 m búrhvalstarfur og dánarorsök ókunn og var
dýrið tiltölulega ferskt og án áverka.
Bjarni Jónsson, forstöðumaður Náttúrustofu NV,
ásamt Ágústi Bragasyni, umsjónarmanni tæknideildar
Blönduósbæjar, mældu dýrið og tóku vefjasýni til
erfðafræðilegra rannsókna, sjúkdómagreininga og
mögulega fleiri efnagreininga.
Gríðarstór kjálki með tönnum var einnig tekinn til
rannsókna og naut Náttúrustofan aðstoðar
Blönduósbæjar og slökkviliðs við þá aðgerð en sýnin
munu svo verða greind hjá Hafrannsóknastofnun.
Búrhvalurinn verður fjarlægður, enda á óheppilegum
stað við þéttbýli. /PF
Ýmislegt hefur verið nefnt til
sögunnar sem möguleiki í barátt-
unni gegn útbreiðslu og smit-
leiðum COVID-19 kórónaveir-
unnar og þar á meðal er að setja
heilu landshlutana eða byggðar-
lögin í sóttkví. Þetta gerði Jónas
Kristjánsson, læknir á Sauðár-
króki, í félagi við fleiri lækna á
Norðurlandi, árið 1918 í baráttunni
við hina illræmdu spænsku veiki
sem er talin hafa lagt að velli um
50 milljón manns og þar af um
484 Íslendinga.
Spænska veikin var inflúensu-
faraldur sem gekk yfir heiminn
árin 1918-19 og er mannskæðasta
farsótt sem sögur fara af.
Á Wikipediu segir: „Veikin er
talin hafa borist til Íslands með
skipunum Botníu frá Kaup-
mannahöfn og Willemoes frá
Bandaríkjunum 19. október 1918,
þann sama dag og fullveldi Íslands
var samþykkt. Í byrjun nóvember
höfðu margir tekið sóttina og þá
er fyrsta dauðsfallið skráð. Mið-
vikudaginn 6. nóvember er talið
að þriðjungur Reykvíkinga hafi
veikst. Fimm dögum síðar er talið
að tveir þriðju íbúa höfuðborgar-
innar hafi verið rúmfastir.
Sérstök hjúkrunarnefnd var
skipuð í Reykjavík 8. nóvember
undir forystu Lárusar H. Bjarna-
sonar lagaprófessors og var gerð
áætlun þar sem borginni var skipt
í þrettán hverfi. Gengið var í hús
til að leita að þeim sem voru
hjálpar þurfi. Allt athafnalíf
lamaðist í Reykjavík. Talið er að
484 Íslendingar hafi látist úr
spænsku veikinni, þar af 258 í
Reykjavík. Þann 20. nóvember
voru þeir sem létust í sóttinni
jarðsettir í fjöldagrafreitum. Þá
var veikin tekin að réna.“
Í Sögu Sauðárkróks (síðara
bindi 1. hluta) segir að Jónas hafi
fengið í „...lið með sér Steingrím
Matthíasson lækni á Akureyri,
Ólaf Gunnarsson á Hvammstanga
og fleiri lækna á Norðurlandi til
þess að friða Norðurland fyrir
spönsku veikinni, eiginlega gegn
fyrirmælum landlæknis, sem
búinn var að gefa upp alla von um
vörn vegna hins eftirminnilega
hraða, sem hún greip um sig með
... á Suðurlandi og þeirrar lamandi
skelfingar, sem hún leiddi yfir
Reykjavík og aðra staði þar sem
hún geisaði.“
Jónas taldi trú í fólkið, taldi að
það að loka Norðurlandi gæti gefið
góða raun en lækninum varð „...
snemma ljóst, til hverra ógna það
myndi draga, ef pestin næði tökum
á mörgum heimilum út um
Í Læknablaðinu árið 1921 er
stutt frásögn af því hvernig Ólafi
Gunnarssyni tókst að koma í
veg fyrir útbreiðslu inflúensu-
faraldursins, eða „spönsku
veikinnar“ sem herjaði óvægi-
lega á landsmenn haustið 1918.
Gefum Ólafi orðið.
Veikin komst hér inn í héraðið með
sunnanpósti í nóv. Símaafgreiðsla
var öll í ólagi vegna veikinda í Rvík,
svo að ég fékk ekki leyfi til
sóttvarnaráðstafana fyrr en veikin
var komin inn í héraðið. Pósturinn
lagðist í innfl. á Stað í Hrútafirði. Ég
bjóst við að sóttvarnir myndu koma
að litlu haldi við svo næma veiki, er
hún var komin inn í héraðið, en
vildi ekki leggja árar í bát. Í annan
stað vissi ég ekki hve veikin kynni að
vera útbreidd, en áreiðanlegt, að
mikill hluti héraðsins var ósýktur.
Ég tók það ráð að sóttkvía hvern
einasta bæ í héraðinu út af fyrir sig í
10 daga. Tilkynning um þessa
ráðstöfun var send með hraðboðum
um hreppa og lesin upp á hverjum
bæ, og brýnt fyrir hraðboðunum
hvorki að smita aðra né verða fyrir
smitun. Meiningin með þessari
ráðstöfun var að fá að vita hve veikin
væri útbreidd, og um leið að hefta
frekari útbreiðslu. Þetta tókst, mest
held ég vegna þess, hve fólkið var
hrætt. Ljótar sögur gengu hér þá um
það, hve pestin væri mannskæð í
Reykjavík.
Infl. kom upp á 5 bæjum. Á 2
bæjum í Hrútafirði, 2 í Miðfirði og
einum í Víðidal, en breiddist ekki
frekar út. Var allþung á 2 bæjum en
enginn dó. Eftir 10 daga var öllum
bæjum sleppt úr sóttkví nema
þessum 5. Stysti meðgöngutími infl.
virtist vera 2 dagar, en lengsti 6
dagar (eitt smitunartækifæri).
Þessa sóttvarnatækni hefi ég
hvergi vitað reynda, nema hvað 1-2
kollegar tóku hana upp, að ég held
eftir mér. Svona ráðstöfun líðst ekki
nema á sumum tímum árs, og aldrei
nema stuttan tíma í senn, nema ef
vera skyldi að svarti dauði kæmi
hingað, sem vonandi kemur ekki
fyrir. Ég fyrir mitt leyti held, að þetta
hafi verið eina ráðið til þess að
stöðva pestina í miðju þéttbýlu
héraði, enda veit ég ekki til þess, að
það hafi verið gert áður við infl. En
Læknablaðið getur ef til vill upplýst
það mál.
Tekið úr Sögu Hvammstanga
Spánska veikin
í Húnaþingi 1918