Syrpa - 01.03.1949, Síða 5

hafa peir allir haft, og lagt frarn alla sína krafta
til þess að fá sínum fyllstu kröfum framgengt; en
þar hefur verið við ofurefli að etja; hingað og
ekki lengra kiornust þeir. En þeir hafa álitið rétt-
ara að láta íslenzku þjóðina í heild sinni eiga
kost á að greiða atkvæði um. þetta mál, heldur
en feila það strax rneð sjö atkvæðum frá hennar
dómi, þrátt fyrir það þó þeir vœru ef til vill ekki
ánœgðir með úrslitin.
Það, sem nú liggur fyrir, er að fella þetía frum-
varp, og það mun veitast létt. Um hitt munu
skiþtar skoðanir, hvort nú skuli þegar haldið
fram algjörðum skilnaði eða láta sambandið við
Danmörku haldast fyrst um sinn eins og það nú
er.
Um þetta atriði skulum vér ekki ræða að þessu
sinni, en vér vonum, að hugsjón flesira Íslend-
iriga sé lík því, sem skáldið kvað:
„Svo frjáls vertu, móðir, sem vindur á vog,
sem vötn þín með straumunum þungu,
sem himins þíns bragandi norðljósa log
og Ijóðin á skáldanna tungu,
Og aldrei, aldrei bindi þig bönd
nema bláfjötur Ægis um klettótta strönd.“
Hinn 13. maí 1908 birtist framanritað sím-
skeyti og ritstjórnargrein í blaðinu Austra á
Seyðisfirði; skeytið er sams konar og kom í Isa-
fold tveimur dögum áður, en greinin sýnir eitt
hið fyrsta viðbragð dagblaða og þjóðar, þegar
fréttir fóru að berast af samningsuppkasti milli-
landanefndarinnar svonefndu. Austri var þá gef-
inn út af erfingjum Skapta Jósefssonar og var
heimastjórnarblað, en mál manna var, að höfund-
ur greinarinnar væri Sigríður Þorsteinsdóttir,
ekkja Skapta. (Undir greininni stendur aðeins
,,Ritstj.“.) Væri það skemmtilegt fyrir íslenzkar
konur, ef hægt væri að færa á það sönnur, að ein
hin fyrsta opinbera afstaða, sem tekin var til
frumvarpsins hér heima á íslandi, hafi verið
tekin af konu, og það á svo drengilegan og skel-
eggan hátt sem greinin ber vitni um.
Það stóð þá heldur ekki á því, að þjóðin svar-
aði líkt og greinarhöfundur gerir ráð fyrir. Mað-
ur, sem þá átti heima á Seyðisfirði, minnist þess,
að boðað var til borgarafundar þegar í stað, og
æsing manna og gremja var svo mikil, að enginn
einasti maður mælti frumvarpinu bót. Svipaða
sögu var að segja víðs vegar að um landið. Það
var sem stormhvinur færi yfir byggðir og bæi
og svipti í einu vetfangi burtu allri lognmollu.
Það vor varðaði þjóðina um það eitt að semja
ekki af sér vonina um fullkomið sjálfstæði, að
gera ekkert það, er bindi niðjunum bagga ófrelsis
og ánauðar.
Þegar ég nú lít til baka til þessa vors, 1908,
finnst mér það vera stórkostlegt að hafa lifað
þann tíma og tekið þátt í því, sem þá gerðist.
í raun og veru hafði þjóðin bundið miklar vonir
við utanför sjömenninganna. Kóngurinn, Friðrik
VIII, hafði unnið sér vinsældir hér, er hann
heimsótti landið árinu áður, og menn trúðu því,
að hann myndi vilja leysa sambandsmálið þannig,
að íslendingar mættu vel við una. Því meiri urðu
vonbrigðin, þegar fréttir fóru að berast af upp-
kastinu; kóngurinn mun þó að sjálfsögðu hafa
átt í því lítinn þátt, en þá fyrst keyrði um þver-
bak, er það fréttist, að sex íslendinganna hefðu
skrifað undir það — Skúli einn sagði nei.
Hér í Reykjavík var það Björn Jónsson, rit-
stjóri ísafoldar, sem stóð fyrir andstöðunni. Sá
maður átti eld í æðum og kunni að kveikja í
öðrum, enda rnargir ötulir andans menn, sem
fylgdu lionum að málum. Menn söfnuðust saman
í smáhópa, umræðuefnið var eitt, og aðeins eitt,
menn gleymdu jafnvel daglegu striti um stund,
hjörtun brunnu, augun loguðu, ísland hrópaði á
börn sín til þeirrar einu varnar, sem friðsöm,
vopnlaus þjóð á kost á, þeirrar að semja ekki
sjálf af sér frelsið, leggja ekki sjálf á sig hlekkina.
Ég dvaldist í Hafnarfirði þetta vor, og ég
minnist þess, að Ögmundur Sigurðsson, skóla-
stjóri, sem staddur var í Reykjavík daginn, sem
skipið með sexmenningana kom þangað, sagði
mér frá því, að ólgan liefði verið svo mikil í
bænum, að til hefði staðið að safnast saman á
aðalbryggjunni og taka á móti þeim á viðeigandi
hátt, er þeir kæmu í land. Af þeim móttökum
hefði þó ekki orðið sem betur fór, því að nelnd-
armennirnir liefðu farið í land einn og einn í
bát og ekki að aðalbryggjunni.
Síðan hófst kosningaundirbúningurinn og
kosningarnar, sem eins og kunnugt er lauk með
algerum sigri þeirra manna, sem andvígir voru
frumvarpinu. Og enn hitnar gömlu fólki í hamsi,
er það lnigsar til þessara tíma.
Sunnudagsmorguninn 13. marz 1949 fluttu
morgunblöðin og hádegisútvarpið þá frétt inn á
SYRPA
41