Syrpa - 01.03.1949, Síða 6

íslenzk heimili, að nóttina næstn á nndan hefði
hálf ríkisstjórnin íslenzka flogið vestur til Banda-
ríkjanna, að því er manni skildist í boði Banda-
ríkjastjórnar, en án þess að Alþingi eða íslenzka
þjóðin væri að spurð, í því skyni að ræða um
þátttöku Islands í hervarnarbandalagi. Sú þátt-
taka getur vitanlega ekki verið í öðru fólgin en
að við lánum erlendri stórþjóð, okkur miklu
hættulegri en Danir voru nokkurn tíma, land
og hafnir til hernaðaraðgerða, sem við getum
engu urn ráðið, hvernig hagað verður.
Þennan sunnudag skein sólin glatt í heiði,
landið okkar skartaði í sinni dásamlegustu vetr-
arfegurð, en það var skyndilega sem útfarar- og
dauðablær legðist yfir allt. Voru dagar íslenzku
þjóðarinnar nú taldir, ef til vill í nánustu fram-
tíð, átti nú að fórna menningu hennar og lífi á
altari herguðsins til varnar stórþjóðinni í vestri?
Var það til þessa, sem barizt var og neitað að
semja af sér rétt 1908, til þessa eins, að við urðum
sjálfstæð þjóð 1918 og lýðveldi 1944? Þreyjulaus
ráfa ég fram og aftur, hvar á ég að vera í dag,
hvernig get ég látið þennan dag líða? Og hugur-
inn leitar enn til vorsins 1908, til konunnar, sem
sjáfsagt allra manna bezt man atburði þess vors
af núlifandi íslendingum. Hana vil ég liitta í dag,
og ég legg af stað að heimsækja frú Tlieódóru
Thoröddsen.
Frú Theódóra tekur mér vel að vanda, og þó
er lienni þungt í skapi engu síður en ntér. Sjálf-
stæði Islands og frelsi hefur verið lífshugsjón
hennar, engu síður en manns liennar, Skúla
Thoroddsens, og þó að hún sé nú 86 ára, er and-
legt fjör hennar óbilað og baráttuhugurinn sá
sami og áður. Hún segir mér, að hún telji það
eitthvert mesta lán lífs síns, að í sjálfstæðismálinu
standi börnin sín öll saman sem einn maður, þó
að þau að öðru leyti fari sína leiðina hvert í
stjórnmálum. „Annað hefði líka orðið mér þung-
bært,“ bætir hún við. Svo leiðist talið að Dan-
merkurförinni 1908. Hún fylgdi manni sínum
þá út, því að hann var veikur og lagðist á sjúkra-
hús til uppskurðar strax er nefndarstörfunum
lauk. „Voru þetta ekki erfiðir dagar,“ spyr ég,
„þegar maðurinn þinn stóð svona aleinn uppi í
nefndinni?“ „Það voru svo sem ekki miklar róst-
ur,“ svarar hún. „Maðurinn minn hikaði aldrei,
og hinum nefndarmönnunum varð það strax
ljóst, að það þýddi ekki að reyna að fá hann til
að skipta um skoðun. Einu sinn tók þó einn
þeirra að sér að reyna að tala um fyrir honum,
og Skúli bað mig um að víkja mér eitthvað frá á
meðan þeir töluðust við. Ég fór svo út og var
lengi í burtu, en þess hefði ekki þurft, því að
maðurinn gugnaði á öllu saman og kom aldrei.
Einu sinni man ég eftir, að einn nefndarmann-
anna kemur til mín og segir: „Jæja, þetta ætlar
víst allt að ganga að óskum.“ „Ja, svei,“ sagði ég,
„er ekki alltaf verið að slá af og slá af?“ „Jú-ú,“
sagði hann og samtalið varð ekki lengra.
Frú Theódóra segir mér einkennilegan drauni
í sambandi við þetta mái, draum, sem enginn
skildi í fyrstu, en geymdist í ntinningunni vegna
þess, hversu skrítinn hann var. Það var stúlka á
heimili þeirra hjóna, sem dreymdi þennan draum-
skömmu fyrir konungskomuna 1907, nærri því
ári áður en uppkastið fræga var undirskrifað af
íslenzku nefndarmönnunum 6. Stúlkan þóttist
vera úti á rúntsjó á skipi með blaktandi dönskum
fána. Allt í einu sér hún sjö selum skjóta upp
kringum skipið, teygja sig upp úr sjónum og
hneigja sig fyrir danska fánanum. Allir nema
einn, hann tekur viðbragð og syndir til lands.
Seinna þótti draumurinn skýrast nokkuð vel.
Frú Theódóra segist ekki hafa fylgzt mikið
með því, sem gerðist hér heima um vorið, því að
hún var þá yfir Skúla veikum úti í Kaupmanna-
höfn. Þegar þau hjón komu heim, var kosninga-
undirbúningnum að niestu lokið, og frú Tlieó-
dóra telur upp ýmsar þekktar sjálfstæðishetjur,
sent ferðast höfðu um landið og undirbúið jarð-
veginn. Þessum mönnum gleymir hún aldrei,
þeir eru hennar menn, eins og hún líka veit, að
ísland mun ekki gleyma þeim, á meðan saga þess
er ekki saga útdauðrar þjóðar. í kosningununt
unnu sjálfstæðismennirnir glæsilega sigra, en þó
ltvergi eins og í ísafjarðarsýslu, þar sem Skúli
Thoroddsen bauð sig fram, því að enginn þorði
að bjóða sig fram á móti honum. Seinna sagði
Guðjón Guðlaugsson, alþingismaður frá Ljúfu-
stöðum, við frú Theódóru, að hann sæi eftir því,
að ltafa ekki boðið sig fram á móti Skúla, því að
sér hefði þótt ntinni hneisa að falla fyrir honum
heldur en þeim manni, sem bar hann ofurliði í
Strandasýslu.
Ég spyr frú Theódóru hvaða þýðingu litin
haldi, að það hafi haft fyrir ísland, að ekki var
gengið að samningsuppkastinu 1908. Hún er ekki
í miklum vafa um það. „Það ntyndi hafa seinkað
42
SYRPA
-