Morgunblaðið - 09.08.2021, Qupperneq 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 9. ÁGÚST 2021
Eftir að Evrópa
hafði nánast tortímt
sjálfri sér og þegnum
sínum í tveimur Evr-
ópu- og heimsstyrj-
öldum sáu valdhafar
álfunnar upp úr 1950,
fyrst einkum í Þýska-
landi og Frakklandi,
að slíkur ófriður, slík
eyðilegging og slíkar
heimatilbúnar hörm-
ungar mættu aldrei ganga yfir álf-
una og þjóðir hennar aftur.
Í framhaldi af því var grunn-
urinn að nýrri Evrópu – Evrópu
skilnings, vináttu, samvinnu, sam-
stöðu og friðar, ekki ágreinings og
átaka – lagður í formi þess sem
varð Evrópusambandið, ESB.
Tvö stórmenni þessa tíma, Kon-
rad Adenauer og Charles de
Gaulle, komu framan af sterklega
inn í mótun þessa nýja ríkja-
sambands og má telja þá til feðra
ESB. Í lýðræðisríkjum hafði það
sjónarmið lengi gilt, og gildir víð-
ast enn, í samskiptum manna og
ríkja, að meirihlutinn skyldi ráða.
Feður ESB skildu að slíkt kerfi
mætti ekki og gæti ekki gilt ef ná
ætti þjóðríkjum Evrópu saman,
stórum sem smáum, í eina sam-
stæða heild; í eina fjölskyldu.
Ef meirihluti ætti að ráða, hvort
sem farið væri eftir fólksfjölda
ríkja eða stærð og valdi ríkja á
sviði efnahagsmála og framlaga,
myndi alltaf verða til minnihluti,
sem sætti þá yfirvaldi meirihlutans
og yrði að una valkostum sem hon-
um hentaði ekki eða
hann gæti illa sætt sig
við.
Feðurnir skildu að
slíkt kerfi meirihluta
og minnihluta myndi
fyrr eða síðar kljúfa
fylkingu þjóðríkjanna,
ekki sameina hana og
samstilla. Þess vegna
var farið í það valda-
kerfi með sambandið,
að öll stefnumörkun,
öll stærri mál og allir
stærri samningar inn-
an ESB og gagnvart utanaðkom-
andi aðilum og ríkjum yrðu að
vera samþykktir af öllum ríkjunum
í sambandinu til að öðlast gildi.
Þetta er einstakt í mannkyns-
sögunni og í raun hæsta stig trún-
aðar milli þjóða, jafnréttis og lýð-
ræðis sem hægt er að hugsa sér.
Framan af sætti þetta fyrirkomu-
lag mikilli gagnrýni, menn töldu að
þetta hæsta stig lýðræðis gæti
aldrei virkað í reynd, að sam-
bandið yrði óstarfhæft þar sem að-
eins eitt aðildarríki, lítið eða stórt,
gæti stoppað alla uppbyggingu og
framþróun.
Það mætti líkja þessu við það að
allir þingmennirinir hér, 63 að
tölu, þyrftu að samþykkja hvert og
eitt lagafrumvarp, án undantekn-
inga, til þess að það gæti orðið að
lögum. Menn geta væntanlega séð
það fyrir sér hvernig það myndi
ganga.
En feður ESB gáfu sig ekki,
þeir sögðu að þetta væri eina leið-
in og tíminn hefur leitt í ljós að
þeir höfðu rétt fyrir sér. Í dag eru
27 ríki í ESB. Hvert þeirra, hvort
sem þau eru fámenn eða fjölmenn,
hefur einn ráðherra í fram-
kvæmdastjórn ESB og hvert
þeirra hefur neitunarvald. Til þess
að eitthvert nýtt stefnumál, stærri
ákvörðun eða meiriháttar samn-
ingur við önnur ríki nái fram að
ganga og taki gildi verða öll ríkin
27 að samþykkja.
Þetta er algjörlega einstakt há-
stig lýðræðis, en það virkar,
reyndar betur og betur. For-
sendan er gagnkvæmur skilningur
milli ríkjanna þar sem menn verða
að setja sig vel inn í stöðu ann-
arra, samherjanna, og svo mála-
miðlanir, meðalhóf og sanngirni.
Sem dæmi má nefna að samn-
inganefnd ESB var í sjö ár að
semja við Kanada um fríverslun.
Nú þurftu ekki aðeins ríkisstjórnir
sambandsríkjanna heldur líka
þjóðþing þeirra, þá 28 (fyrir Brex-
it), og svo Evrópuþingið, að sam-
þykkja samninginn til að hann
tæki gildi.
En hvað gerðist? Allir höfðu
samþykkt, en þjóðþing þjóðar-
brotsins Vallóna í Belgíu taldi
samninginn ekki tryggja sína
hagsmuni nægjanlega og það tók
marga mánuði að endursemja og
breyta samningnum til að fá Val-
lóna góða þannig að viðskipta-
samningurinn gæti tekið gildi.
Nefna má annað nýlegt dæmi
þar sem stóru ríkin, Þýskaland og
Frakkland, vildu veita verulegan
hluta af nýjum Covid-björg-
unarsjóði ESB til Ítalíu og Spánar,
sem verst fóru út úr plágunni, án
endurgjalds; í formi óendurkræfra
uppbyggingarstyrkja. Auðvitað
stóðu Ítalir og Spánverjar með
þeim og þar með allar fjórar
stærstu þjóðirnar í ESB. En hvað
gerðist?
Smáríkin Austurríki, Holland,
Danmörk og Finnland, sem kölluð
voru „ríki ráðdeildar“, settu sig
upp á móti þessum miklu óend-
urkræfu styrkjum og réðu þeirra
sjónarmið að lokum. Ekki á grund-
velli fjölmennis eða styrks þjóð-
anna, heldur á grundvelli skyn-
semi, meðalhófs og raka.
Á bak við þetta vald standa svo
þingmenn Evrópuþingsins, á átt-
unda hundrað þjóðkjörinna fulltrúa
allra aðildarríkjanna, sem síðan
verða að samþykkja niðurstöður
og gjörðir.
Framkvæmdastjórnin í Brussel,
nú 27 ráðherrar eða kommissarar,
hafa ekkert eigið ákvörðunarvald,
bara vald til að koma með tillögur
og framkvæma vilja aðildarríkj-
anna 27 og Evrópuþingsins.
Svo þessar
fullyrðingar um ESB
og mögulega aðild að því
Leiðandi menn innan
Sjálfstæðisflokksins hafa viðhaft
þessar fullyrðingar um ESB og
mögulega aðild að því hér í
blaðinu:
- Að aðild Íslands að ESB
„væri fullveldisframsal til yfirþjóð-
legs embættismannavalds og stofn-
anaveldis í fjarlægum borgum“
- að ESB sé „martraðarkennt
möppudýraveldi“
- að ESB sé „ólýðræðisleg
valdasamþjöppun“
- að ESB sé „kjötkatlaklúbbur
afdankaðra 3. flokks stjórnmála-
manna“
- að ESB sé „vígi verndar-
stefnu og pilsfaldakapítalisma“
- að „stærstu ríkin, sem leggja
fram mest fjármagn, verða ráðandi
í öllum meginatriðum“.
Þá þessi spurning:
Lýsa þessar fullyrðingar og
þessi afstaða, m.a. meðframbjóð-
anda þíns í Suðvesturkjördæmi,
sem telur sig vera með þér í bar-
áttusæti þar, um leið skoðun Sjálf-
stæðisflokksins á ESB og mögu-
legri aðild að því? Er þetta afstaða
Sjálfstæðisflokksins til Evrópu-
sambandsins og hugsanlegrar að-
ildar?
Loks þessi spurning:
Ef ekki, eiga þeir sem svona tala
og tjá sig um ESB þá heima í
Sjálfstæðisflokknum? Kannski
frekar í Miðflokknum!?
Bjarni, það væri við hæfi að þú
svaraðir þessu skýrt og greinilega
fyrir kosningar, kjósendum til upp-
lýsingar.
Spurningar til formanns
Sjálfstæðisflokksins, Bjarna Benediktssonar
Eftir Ole Anton
Bieltvedt » Þetta er einstakt í
mannkynssögunni
og í raun hæsta stig
trúnaðar milli þjóða,
jafnréttis og lýðræðis
sem hægt er að hugsa
sér.
Ole Anton Bieltvedt
Höfundur er alþjóðlegur kaupsýslu-
maður og stjórnmálarýnir.
Skýrsla starfshóps
sjávarútvegs- og
landbúnaðarráðherra
um stefnumótun í
fiskeldi sem gefin
var út 23. ágúst 2017
lagði grunn að
eignarhaldi og mikl-
um fjárhagslegum
ávinningi íslenskra
leppa og erlendra
fjárfesta. Hér er ver-
ið að fjalla um hvern-
ig þröngur hópur hagsmunaðila
samdi leikreglurnar sjálfum sér
og sínum til fjárhagslegs ávinn-
ings sem áður hefur verið fjallað
um í Morgunblaðinu. Málið fór
síðan í gegnum alla stjórnsýsluna
með litlum breytingum og var
samþykkt á Alþingi Íslendinga á
árinu 2019. Uppbygging laxeldis
á Íslandi tekur fyrst og fremst
mið af því að tryggja fárhags-
legan ávinning íslenskra leppa og
erlendra fjárfesta.
Verðmæti
eldisleyfa
Í síðustu grein höf-
undar í Morgun-
blaðinu var fjallað
um verðmæti eldis-
leyfa Arnarlax og var
niðurstaðan 1,6 millj-
ónir króna á tonn og
er þá gengið út frá
heimiluðum hámarks-
lífmassa. Höfundur
hefur ekki aðgengi að
jafn góðum gögnum
og forsvarsmenn
Arnarlax og geta þeir komið með
nákvæmara verðmat á eldis-
leyfum. Verðmætið á hvert tonn
getur einnig verið breytilegt allt
eftir því hvort miðað er við heim-
ilaðan hámarkslífmassa, framleitt
magn og hvort búið sé að verð-
leggja að hluta væntanlegar
heimildir sem eru í umsóknarferli
o.s.frv.
Heimilaður lífmassi
Arnarlax er nú með leyfi fyrir
hámarkslífmassa af laxi upp á
25.200 tonn og í umsóknarferli
eru 14.500 tonn. Ef öll eldisleyfin
nást hefur Arnarlax heimild til að
vera með í sjó allt að 39.700
tonna hámarkslífmassa af laxi og
ársframleiðslan getur þá verið
yfir 50.000 tonn af laxi upp úr
kvíum.
Áður en laxeldisfyrirtæki getur
sótt um leyfi þarf fyrst að fara í
gegnum umhverfismatsferli hjá
Skipulagsstofnun en þar er fyrst
skilað inn matsáætlun, síðan
frummatsskýrslu og að lokum
matsskýrslu. Fyrir fjölmörg eld-
issvæði var aðeins búið að skila
inn matsáætlun og í tilfelli Arn-
arlax voru 14.5000 tonn að verð-
mæti um 23 milljarðar króna í
óvissu á árinu 2019.
Gildistöku laga frestað
Lög um fiskeldi voru samþykkt
frá Alþingi 20. júní 2019. Á milli
annarrar og þriðju umferðar í
meðferð málsins á Alþingi var
gerð sú breyting að í stað þess að
miða við matsáætlun var miðað
við að ganga út frá að búið væri
að skila inn frummatsskýrslu til
Skipulagsstofnunar. Þessi
ákvörðun hefði getað slegið út af
borðinu mörg áform laxeldis-
fyrirtækja í meirihlutaeigu er-
lendra aðila. Til að eiga mögu-
leika á að skila inn
frummatsskýrslu þurfti að vinna
að seinkun gildistöku laganna.
Forseti Íslands staðfesti lögin 1.
júlí 2019 og þau voru síðan ekki
birt í stjórnartíðindum fyrr en
18. júlí 2019. Arnarlax náði þar
með að skila inn frummats-
skýrslu en það hefur ekki verið
vilji hjá stjórnvöldum að upplýsa
um hver þrýsti á fyrrverandi
skrifstofustjóra í ráðuneyti fisk-
eldis um að láta seinka birtingu
laganna.
10.000 tonna eldisleyfi
Arnarlax er nú með í
umsóknarferli hjá Matvælastofn-
un og Umhverfisstofnun 10.000
tonna eldisleyfi fyrir laxeldi í
Ísafjarðardjúpi. Þar sækja þrjú
fyrirtæki um 25.000 tonn en skv.
áhættumati erfðablöndunar er
aðeins heimilt að vera með 12.000
tonna eldi af frjóum laxi. Staða
mála skv. afgreiðslu Skipulags-
stofnunar er að Arnarlax er aft-
ast í röðinni og fær að óbreyttu
engin eldisleyfi fyrir frjóan lax í
þessari afgreiðslu. Skv. verðlagn-
ingu Arnarlax á verðmæti eldis-
leyfa liggja hér því undir 16
milljarðar króna. Forsvars-
mönnum laxeldisfyrirtækja í
meirihlutaeigu erlendra aðila
með aðstoð annarra „lobbíisma“
hefur gengið ótrúlega vel að mis-
nota opinbera starfsmenn og
stofnanir sínum fyrirtækjum til
framdráttar undanfarin ár. Það
verður áhugavert að sjá hvort
framhald verður á því og Arnar-
laxi takist að hala inn þessa 16
milljarða króna.
Auknar heimildir
Til að geta nýtt 4.500 tonna
eldisleyfi í umsóknarferli til eldis
á frjóum löxum og jafnvel 14.500
tonn þarf að auka heimildir í
áhættumati erfðablöndunar. Eins
og fram hefur komið í fyrri
greinum er áhættumat erfða-
blöndunar úthlutunarkerfi fyrir
laxeldisfyrirtæki í meirihlutaeigu
erlendra aðila og hefur lítið sem
ekkert með umhverfismál að
gera. Hafrannsóknastofnun gefur
út áhættumat erfðablöndunar og
er gott dæmi um hvernig vís-
indastofnun lætur misnota sig í
pólitískum tilgangi. Áhættumat
erfðablöndunar er endurskoðað
að lágmarki á þriggja ára fresti
og staðan getur því verið sú að
Arnarlax verði með eldisleyfi fyr-
ir frjóa laxa að verðmæti rúmir
60 milljarðar króna jafnvel innan
þriggja tiæ fimm ára.
Ávinningur við sölu
Að sjálfsögðu er ávinningurinn
ekki í hendi fyrr en við sölu.
Sumir íslenskir leppar og erlend-
ir fjárfestar hafa innheimt ávinn-
inginn með sölu hlutabréfa og
jafnvel nú þegar fengið allt sitt
til baka með því að selja hluta
bréfanna.
Eftir Valdimar Inga
Gunnarsson
» Staðan getur því ver-
ið sú að Arnarlax
verði með eldisleyfi fyr-
ir frjóa laxa að verð-
mæti rúmir 60 millj-
arðar króna jafnvel
innan þriggja til fimm
ára.
Valdimar Ingi
Gunnarsson
Höfundur er sjávarútvegsfræðingur
og hefur m.a. unnið við ýmis mál
tengd fiskeldi í rúm þrjátíu ár.
valdimar@sjavarutvegur.is
Lögum fiskeldi – verðmæti eldisleyfa Arnarlax
Móttaka aðsendra greina
Morgunblaðið er vettvangur lifandi umræðu í landinu og
birtir aðsendar greinar alla útgáfudaga.
Þeir sem vilja senda Morgunblaðinu greinar eru vinsam-
lega beðnir að nota innsendikerfi blaðsins. Kerfið er auð-
velt í notkun og tryggir öryggi í samskiptum milli starfs-
fólks Morgunblaðsins og höfunda. Morgunblaðið birtir ekki
greinar sem einnig eru sendar á aðra miðla.
Kerfið er aðgengilegt undir Morgunblaðslógóinu efst í
hægra horni forsíðu mbl.is. Þegar smellt er á lógóið birtist
felligluggi þar sem liðurinn „Senda inn grein“ er valinn.
Í fyrsta skipti sem innsendikerfið er notað þarf notand-
inn að nýskrá sig inn í kerfið. Ítarlegar leiðbeiningar fylgja
hverju þrepi í skráningarferlinu. Eftir að viðkomandi hefur
skráð sig sem notanda í kerfið er nóg að slá inn kennitölu
notanda og lykilorð til að opna svæðið. Hægt er að senda
greinar allan sólarhringinn.
Nánari upplýsingar veitir starfsfólk Morgunblaðsins alla
virka daga í síma 569-1100 frá kl. 8-18.