Morgunblaðið - Sunnudagur - 05.09.2021, Síða 8

VIÐTAL
8 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5.9. 2021
Þ
að er nokkuð einkennileg tilfinning
að bruna á fína bílnum sínum til
fundar við flóttafólk sem á ná-
kvæmlega ekkert. Engar verald-
legar eigur, ekkert húsnæði, ekk-
ert heimaland, enga peninga. Varla meira en
fötin sem það stendur í. Það er þó ekki það
versta því hjónin Zeba og Khairullah þurftu að
skilja litla barnið sitt eftir í Afganistan.
Hjónin eru bæði hámenntuð og hafa unnið
fyrir ríkisstjórnina, hún í jafnréttis- og
kvennamálum. Þau tilheyra því hópi fólks sem
er í hvað mestri lífshættu. Eina leiðin til að
halda lífi var að flýja land og fyrir guðs mildi
hafði Zeba stundað hér nám í fyrra við Jafn-
réttisskólann sem er liður í alþjóðlegri þróun-
arsamvinnu íslenskra stjórnvalda. Hún var því
sett á dýrmætan lista fólks sem Ísland bauð
skjól. Kornabarnið var næstum dáið í öng-
þveitinu fyrir utan flugvöllinn og þurftu hjónin
því að taka þá erfiðu ákvörðun að skilja dreng-
inn eftir í þeirri von að fá hann síðar til sín.
Þeir hefðu drepið mig
Við setjumst niður á skyndibitastað í nágrenni
við húsnæði Útlendingastofnunarinnar þar
sem hjónin dvelja. Blaðamaður spyr um bak-
grunn og fær að vita að Zeba er með BA-próf í
hagfræði og hefur verið í meistaranámi í jafn-
réttis- og kvennafræðum í háskólanum í Kabúl
en gat ekki lokið því námi sökum kórónuveiru-
faraldurs og ástandsins í heimalandinu. Hún
hefur starfað í ráðuneyti kvennamála og einnig
í forsætis-, dómsmála- og fjármálaráðuneyt-
inum þar sem hún vann við kynjaða fjár-
lagagerð.
„Ég var á þriðju önn en veit að ég fæ ekki að
klára það nám því að talibanar myndu aldrei
leyfa það. Allir bekkjarfélagar mínir eru
áhyggjufullir, enda verður það fyrsta fagið
sem talibanar munu taka af námskrá,“ segir
Zeba sem vegna menntunar sinnar og starfs
var í stórhættu í Afganistan eftir að talibanar
tóku völdin nú fyrir skömmu.
„Þeir hefðu drepið mig. Þeir voru byrjaðir
að ganga hús úr húsi að leita að fólki sem vann
fyrir ríkisstjórnina og þá sérstaklega konum.
Við vorum í stórhættu en ég hef einnig stýrt
mörgum vinnustofum um kvenréttindi og
verkefni mín hafa verið fjármögnuð af UN-
Women. Hefðu þeir vitað þetta allt saman
myndu þeir drepa mig,“ segir Zeba.
Hún fæddist ári áður en stjórnartíð talibana
hófst árið 1996 og var aðeins barn að aldri þeg-
ar þeir voru hraktir frá völdum.
„Þegar ég var um fimm ára voru talibanar
við völd og voru bækistöðvar þeirra nálægt
húsinu mínu. Ég man að ég var stuttklippt eins
og strákur og eitt sinn kom talibani til mín og
vinkonu minnar og spurði hvort ég væri stelpa
eða strákur. Vinkonan svaraði að ég væri
stelpa og þá spurði hann hvers vegna ég væri
ekki með slæðu. Og ég sem var bara fimm ára.
Á þeim tíma gekk ég í skóla en það var falinn
skóli rekinn af konu sem vann fyrir mannrétt-
indasamtök. Hún kenndi okkur í laumi frá tal-
ibönum en þegar ég var um sex ára fóru þeir
frá völdum.“
Seinna átti Zeba eftir að snúa sér að jafnrétt-
ismálum eins og fyrr segir og kom hún hingað í
janúar 2020 í skiptinám í Jafnréttisskóla Há-
skóla Íslands. Hér dvaldist hún í hálft ár.
Talibanar komust í öll gögn
Eiginmaður Zeba, Khairullah, er einnig há-
menntaður en hann lærði stærðfræði í Kabúl
og fékk síðan vinnu hjá afgönskum stjórnvöld-
um. Síðar fékk hann námsstyrk og lauk þá
MBA-prófi í Indlandi.
„Ég kom aftur til Afganistan 2017 og hóf
störf hjá Amnesty International og þaðan fór
ég í ráðuneyti kvennamála og vann sem forrit-
ari. Þar hef ég unnið í tvö ár. Við Zeba kynnt-
umst í ráðuneytinu og höfum verið saman í
næstum tvö ár og erum gift með lítið barn,“
segir Khairullah og segist hafa samhliða vinnu
sinni fyrir kvennamálaráðuneytið unnið á skrif-
stofu forsetans og þar var hann einmitt við
störf þegar talíbanar tóku yfir landið.
„Af því að hann vann á skrifstofu forsetans
var líf hans í hættu. Talíbanar vilja ná til allra
sem þar störfuðu,“ segir Zeba.
„Sumir af vinnufélögum hans fengu símtöl
frá talíbönum þar sem þeim var hótað öllu illu
ef þeir yfirgæfu Kabúl. Við höfðum miklar
áhyggjur og skiptum því stanslaust um við-
verustað því talíbanar komust í öll gögn þarna
og höfðu heimilsföng allra starfsmanna,“ segir
Zeba og Khairullah bætir við að talíbanar hafi
verið fljótir að komast yfir alla gagnagrunna
skrifstofu forsetans.
„Þarna voru upplýsingar um alla sem unnið
hafa með erlendum ríkjum, fingraför og ann-
að, og nú eru þeir að leita að þessu fólki.
Tveimur dögum eftir að þeir tóku yfir sáum
við að við værum ekki óhult þar sem við vorum
því þeir höfðu nú allar upplýsingar um okkur.
Það var mikil stress í gangi og við fluttum til
mömmu hennar og planið var að færa okkur sí-
fellt á milli ættingja,“ segir hann.
Bankarnir eru tómir
Hjónin segja að þau hafi vitað að talíbanar
myndu ná völdum þegar herir NATO og
Bandaríkjanna færu úr landi en að þau hafi
haldið að þau hefði meiri tíma til að flýja.
„Við héldum ekki að þetta myndi gerast
svona hratt; við héldum að það tæki um hálft
ár. En við vorum búin að ákveða að næðu talíb-
anar Kabúl yrðum við að flytja í annað land en
bjuggumst aldrei við að við þyrftum að fara
nánast án fyrirvara. Þetta gerðist allt svo
snöggt. Daginn sem talíbanar tóku yfir var ég
bara á skrifstofu minni. Þegar ég fór úr
vinnunni voru allir íbúar úti á götunum; fólk
vissi ekkert hvað það ætti að gera eða hvert
það ætti að fara. Það gekk enginn strætisvagn
og það var ekki hægt að fara með bíl, þannig
ég gekk í fimm tíma til að komast heim. Það
voru allir hræddir,“ segir Khairullah.
„Þennan dag fór ég í bankann til að taka út
peninga en þar var enga peninga að fá. Fullt af
fólki stóð í biðröðum við bankann. Ég er búin
að vinna fimm eða sex ár og allt mitt sparifé er
í banka. Og nú eiga bankarnir enga peninga.
Aðeins örfáir náðu einhverjum aurum út. Ég
Morgunblaðið/Ásdís
Ég hélt hann væri dáinn
Zeba Sultani og Khairullah Yosufi eru ung hjón frá Afganistan sem flúðu til Íslands í síðustu viku. Þau urðu
að skilja drenginn sinn eftir aðeins tveggja mánaða gamlan en hann missti meðvitund í mannþrönginni
við flugvöllinn í Kabúl. Hjónin þrá einungis að fá barnið til sín og hefja nýtt líf á Íslandi.
Ásdís Ásgeirsdóttir asdis@mbl.is
„Þeir hefðu drepið mig. Þeir voru byrj-
aðir að ganga hús úr húsi að leita að
fólki sem vann fyrir ríkisstjórnina og þá
sérstaklega konum,“ segir Zeba Sultani.