Morgunblaðið - 01.10.2021, Blaðsíða 21

Morgunblaðið - 01.10.2021, Blaðsíða 21
MINNINGAR 21 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 1. OKTÓBER 2021 ferð maður sem vildi láta til sín taka og gera samfélaginu gagn. Jón var fæddur árið 1952, þegar íslensk þjóð var háðari því en aðrar þjóðir að sækja afla á mið- in og flytja út. Hann ólst upp á tímum þegar íslensk framleiðsla var fábreytt, samfélagið var að byggjast upp og leggja þurfti hart að sér við vinnu dag og nótt. Sú reynsla hefur án efa mótað lífsýn hans og haft áhrif á þá framtíðarsýn sem hann vann að síðar meir hjá Samgöngu- stofu, þar sem sérsvið hans voru rannsóknir á nýtingu á repju til framleiðslu lífrænnar olíu sem eldsneyti á skip. Okkar kynni hófust þegar þegar ég var sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra og hann kynnti fyrir mér rannsóknir sín- ar. Þar fór maður sem var með skýra sýn á hringrásarkerfið og hvernig hægt yrði að nýta orku- jurtir á sjálfbæran hátt. Annars vegar til að takast á við lofts- lagsvandann með ræktun repju til að framleiða lífolíu og hins vegar til draga úr þörf á inn- flutningi á fóðri með tilheyrandi eflingu á fæðuöryggi landsins. Eða eins og Jón orðaði svo eft- irminnilega að þetta snýst um að finna eldsneyti í staðinn fyrir jarðefnaolíu, eldsneyti sem við getum framleitt sjálf og verið óháð innflutningi. Það lá því beinast við þegar ég tók við embætti samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra að Jón gegndi lykilhlutverki í starfshópi með fleiri góðum sér- fræðingum við að semja skýrslu um ræktun orkujurta til að framleiða lífolíu og draga úr los- un gróðurhúsalofttegunda. Við fengum skýrsluna í hendur á Þorvaldseyri aðeins nokkrum dögum áður en Jón lést. Ég fann sterkt hvað verkefnið átti hug hans allan, hvernig hann fékk aðra til liðs við sig og hversu mikil áhrif hann hafði á sam- ferðafólk sitt. Hann var tilbúinn til að leggja sitt af mörkum til að bæta og auðga samfélagið. Þannig maður var Jón Bernód- usson. Nú er það okkar að halda áfram, halda hugmyndum hans á lofti og gera þær að veruleika. Ég sendi fjölskyldu Jóns inni- legar samúðarkveðjur. Sigurður Ingi Jóhanns- son, samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra Íslands óhamingju verður allt að vopni! Þessi fleygu orð komu mér í hug þegar fregnin um skyndi- legt fráfall Jóns Bernódussonar barst mér. Jón var Vestmanna- eyingur af bestu gerð, glaðvær og einlægur vinur vina sinna. Það var aldrei leiðinlegt þar sem Jón var, sögur og hlátur sem hafði smitandi áhrif á viðstadda. Við Jón bundumst góðum vin- áttuböndum ungir og höfum haldið tryggð og vináttu okkar í áratugi. Nokkrum dögum fyrir andlátið sat hann broshýr á fundi í reiðhöllinni á Gaddstaða- flötum á fundi hjá samgönguráð- herra, Sigurði Inga Jóhanns- syni. Jón hafði farið fyrir starfshópi og var búinn að af- henda ráðherra skýrslu um ræktun og framleiðslu úr orku- jurtum. En unun var að hitta Jón þarna og í lok fundar rædd- um við margt og ákváðum að hittast þegar hann kæmi úr þeirri miklu för til Bandaríkj- anna þar sem hann átti að gang- ast undir lokaaðgerð vegna hjartameins. Jón kom að mörgum stórum verkefnum sem skipaverkfræð- ingur. Landeyjahöfn naut krafta hans og þeir Gísli Viggósson verkfræðingur Siglingastofnun- ar unnu þar þrekvirki og loksins hafa draumar þeirra ræst um nýjan Herjólf rafknúinn og höfn sem stenst þær væntingar sem lagt var upp með í þetta stóra verkefni. Oft efaðist ég um hafn- argerðina og að þessi leið væri raunhæf, og var þó ráðherra kjördæmisins á þessum tíma. Jón sagði alltaf: „Láttu okkur um þetta, mig og Gísla frænda þinn, og vertu þér ekki til skammar með því að segja eitt- hvað neikvætt opinberlega um þessa samgöngubót Eyja- manna.“ Það sem átti hug Jóns allan síðustu árin var nýting repju til framleiðslu olíu til manneldis og sem eldsneyti. Umhverfisvernd í siglingum og rannsóknir um orkuskipti í skipum var eitt af sérsviðum hans. Oft greip ég til aldamótakvæðis Hannesar Haf- stein þegar Jón sagði mér með blik í augum frá möguleikum moldarinnar og sveitanna að rækta repju og framleiða elds- neyti fyrir landið okkar og skipaflotann. Sú kemur tíð, að sárin foldar gróa, sveitirnar fyllast, akrar hylja móa, brauð veitir sonum móðurmoldin frjóa menningin vex í lundi nýrra skóga. Með Jóni er genginn góður drengur. Hugsjónaríkur maður sem vildi að þjóðin nyti krafta sinna og þekkingar. Hann ólst upp í lifandi samfélagi í Vest- mannaeyjum með ólgu í blóði og bros á vör og varð strax að liði í stórum systkinahópi. Faðir Jóns féll frá þegar hann var fimm ára gamall og níu börn urðu föður- laus. En Aðalheiður Jóhanna á Borgarhól, móðir þeirra systk- ina, gafst ekki upp. Með dugnaði kom hún börnum sínum til manns og mennta. Magnús Magnússon var síðari maður Að- alheiðar og tvö systkini bættust í hinn stóra systkinahóp. Oft heyrði ég Eyjamenn dást að þrautseigju móðurinnar og dugnaði systkinanna. Nú kveð ég vin minn með söknuði. Þó að brimið sér bylti með gný, eins og Ási í Bæ kvað og við heyrum harmaljóð … við brimsorfna kletta bárurnar skvetta hvítfextum öldum á húmdökkum kvöldum. Upp af húmdökkum kvöldum og sorg rís nýr dagur og Jón Bernódusson er og verður sól- argeisli í minningu frændfólks og samferðamanna. Hans er saknað. Jón verður lagður til hinstu hvílu í kirkjugarði Landakirkju í Vestmannaeyjum. Þar standa á kirkjugarðshliðinu hin eilífu orð okkar sem trúum: „Ég lifi og þér munuð lifa.“ Innilegar samúðarkveðjur til eiginkonu og dætra Jóns og systkina. Guðni Ágústsson. Jón Bernódusson kom til V- Berlínar um það leyti sem ég var að ljúka þar námi og varð að hverfa frá doktorsnámi. Mér er í fersku minni hversu mikill lífs- kraftur skein frá Jóni og það var fjör í kringum hann. Ég átti um þær mundir erfiða daga, en maður eins og Jón varð mér hvatning til að gera betur og vildi ég ávallt vel gert hafa í góð- um námsferli, sem þó voru hnökrar á. Á þessum árum var DDR sósíalískt ríki og þar var margt erfitt að mati okkar fyrir vestan. Við námsmenn í V-Berl- ín fórum yfir til A-Berlínar á Checkpoint Charley og áttum síðkvöld fyrir austan. Þarna var víða teflt á tvær hættur. En hvernig gat Jóni lynt við þetta erfiða kerfi, sem var sífellt að minna á tilveru sína? Ég hygg að hann hafi notað kímnigáfu sína og notið hennar í ríkum mæli, því að jafnvel harð- svíraðir landamæraverðir falla fyrir henni. Nám í DDR hefur örugglega verið gefandi á marg- an hátt. Námsbækur vel skrif- aðar og þjóðin meðal öflugustu iðnríkja heims. En margir borg- arar hafa liðið undan einveldis- skipulaginu sem þar var við lýði. Ég endurnýjaði kunnings- skapinn við Jón á Siglingastofn- un Íslands þegar leitað var til mín um tiltekin rannsóknar- verkefni og með okkur tókst ágætt samstarf og verkefnin voru mörg mjög áhugaverð, t.d um öryggismönnun á farskipum en einna merkilegast var verk- efni um eldvarnir í skipum, en það er hygg ég að hafi verið stærsta þýðingarverkefnið sem ég hef unnið að með ungum ís- lenskunema, Jóni Árnasyni. Jón Bernódusson fylgdi þessu verk- efni eftir af miklum áhuga og gaf reglulega komment ef hann var ánægður með framvinduna. Verkefnin voru mikill vinar- vottur í minn garð, en ég tapaði starfi á opinberri stofnun sem sinnti öryggismálum og vildi vinna áfram á þeim vettvangi. Jón starfaði á Siglingastofnun sem fagstjóri þróunar og rann- sókna. Hann fékk áhuga á að finna gott eldsneyti fyrir skipa- flotann og fann repjuolíu. Hana mætti nota víðar. En hvernig karakter var Jón? Hann var ótrúlega skemmti- legur fannst mér og brandar- arnir hittu í mark. „Af hverju ertu með svona ljóta húfu?“ sagði Jón eitt sinn er við hitt- umst við Siglingastofnun og ég vissi að húfan var ósmekkleg, þetta var rétt. Eitt sinn kom ég of seint á ráðstefnu og Jón sagði: „Af hverju mættir þú ekki síðar þegar allir eru farnir?“ Ég mætti ýmsum takmörkunum í mér á þessum stundum og lögð var mikil áhersla á að hafa texta góða á stofnuninni allri og Jón var ávallt með aðstoðarmenn til- tæka sem voru mjög textaglögg- ir. Ég fékk því góða þjálfun í fagi sem ég er góður í en lengi má bæta sig og það hefur mér tekist í aðalatriðum. Við Jón ræddum ekki um póli- tík, en hann hafði sínar skoðan- ir. Ég hef kynnst sósíalisma töluvert í gegnum DDR og var andvígur honum, eins og hann var útfærður, en fólk má hafa skoðanir og ef það bætir líf heildarinnar þá er það af hinu góða. Kæri Jón, takk fyrir sam- veruna og margar ánægjustund- ir og takk fyrir alla hjálpina. Hún var afar mikils virði. Ég sendi fjölskyldu Jóns mínar samúðarkveðjur. Dr. Stefán Einarsson áhættuverkfræðingur. Orðið ljúflingur, sem Halldór Laxness notar í ljóðinu Frændi, þegar fiðlan þegir, leitar á hug- ann þegar ég sest niður til að minnast með nokkrum orðum Jóns vinar míns. Við hittumst fyrst veturinn 2012 í lomberhópi sem Helgi bróðir hans hefur haldið utan um frá árinu 2001. Jón kom þar í fyrstu inn sem varamaður. Sem bridsspilara veittist nýliðanum létt að ná tök- um á lombernum. Við félagarnir höfum að jafnaði „tekið slag“ aðra hverja viku yfir vetrarmán- uðina. Vísindamaður og eldhugi eru líka orð sem hæfa Jóni vel. Árið 2010 gaf Siglingastofnun Ís- lands (nú Samgöngustofa) út rit- ið Umhverfisvænir orkugjafar og var Jón aðalhöfundur þess. Undirtitill ritsins var: „Ræktun repju og nepju til framleiðslu á lífrænni dísilolíu fyrir íslenska fiskiskipaflotann“. Á þennan hátt lagði Jón grunninn að því verkefni sem hann vann síðan að á vegum Samgöngustofu og í samstarfi við bændur sem rækt- uðu repju til framleiðslu á repju- olíu (bíódísil) sem fyrirtækið Skinney-Þinganes á Höfn í Hornafirði prófaði á sínum tíma að skipta út fyrir dísilolíu á einu skipa sinna. Á árinu 2018 veittu Samtök atvinnulífsins fyrir- tækinu verðlaun fyrir framtak ársins á sviði umhverfismála. Hugmyndasmiðurinn bak við framtakið var Jón Bernódusson. Að tilstuðlan og hvatningu Jóns hóf Landbúnaðarháskóli Íslands árið 2020, eftir margra ára hlé, rannsóknaverkefni í ol- íujurtum. Jónína Svavarsdóttir náttúrufræðingur sagði mér að fyrirhuguð væri kynning á nið- urstöðum verkefnisins til bænda. Að sögn Ólafs bónda á Þor- valdseyri kom Jón á tilrauna- verkefni hjá Isavia á Keflavík- urflugvelli í nóvember 2020. Þar skyldi í nokkurn tíma prófa notkun repjuolíu í vissum hlut- föllum á móti gasolíu á stórvirka vinnuvél. Isavia fékk 1.000 l af repjuolíu frá Þorvaldseyri til verkefnisins. Ólafur sagði mér að það hefði glatt Jón mikið að koma þessu verkefni af stað. Í þessum mánuði kom út á vegum samgöngu- og sveitar- stjórnarráðuneytisins skýrsla sem ber heitið Ræktun og fram- leiðsla úr orkujurtum. Jón var annar tveggja ábyrgðarmanna ritsins. Tillögur starfshópsins eru rökrétt framhald af fyrra starfi og tilraunum á þessu sviði. Með þeim eru lagðar til aðgerðir í sjö töluliðum. Ein helsta nið- urstaða vinnuhópsins er „… að eftirspurn eftir lífolíum muni vaxa og ræktun þeirra verða hagkvæm hér á landi“. Haustið 2016 vorum við Sig- rún í heimsókn hjá fjölskyldu dóttur okkar í Berlín. Jón var þá staddur í borginni, en þar var hann í framhaldsnámi á árunum 1979 til 1990. Hann bauð mér í skoðunarferð um borgina. Auk miðborgarinnar varð m.a. fyrir valinu Ernst Thälmann Park. Þar gat að líta fjölmörg listaverk og styttur af þekktum mönnum, þ.á m. af Ernst Thälmann sem nasistar handtóku 1933 og myrtu í Buchenwald 1944. Við Sigrún vottum öllum að- standendum Jóns samúð og áréttum hana með þriðja er- indinu í áðurnefndu ljóði Hall- dórs Laxness: hann sem eitt sinn undi hjá mér eins og tónn á fiðlustreingnum eilíft honum fylgi frá mér friðarkveðjur brottu geingnum. Gunnar Guttormsson. Jón Bernódusson eða Jón Bern eins og hann var gjarnan kallaður var einstakur maður. Ég var svo heppinn að kynnast honum fyrir allmörgum árum í starfi hjá Siglingastofnun Ís- lands og mynduðust fljótlega vinatengsl milli okkar sem hafa haldist alla tíð síðan. Alltaf var hægt að leita til Jóns með alls kyns málefni og spurningar, bæði um starfstengd málefni sem og önnur mál. Var hann ávallt reiðubúinn að aðstoða og miðla af sinni miklu þekkingu og innsæi. Jón Bern var fagmaður fram í fingurgóma í störfum sín- um og var lítið gefinn fyrir snobb, titlatog og hvers kyns sýndarmennsku. Hann var skemmtilegur, hafði mjög litrík- an persónuleika og var gjarnan hrókur alls fagnaðar hvar sem hann kom. Við Jón „funduðum“ stundum þar sem málin voru rædd undir fjögur augu og þá kynntist ég því vel hvern mann hann hafði að geyma. Var ég svo lánsamur að geta farið með Jóni og öðrum góðum ferðafélögum í þrjár ógleymanlegar ferðir til Münc- hen í Þýskalandi. Fundir okkar og ferðir verða því miður ekki fleiri en hver veit nema við Jón hittumst á öðrum stað síðar. Ég votta fjölskyldu Jóns Bernódussonar og öðrum sem til þekkja samúð mína. Stefán Alfreðsson. Fallinn er frá góður vinur minn og vinnufélagi til rúmra tveggja áratuga, Jón Bernód- usson skipaverkfræðingur. Kynni okkar hófust þegar við hófum störf hjá Siglingastofnun með stuttu millibili í ársbyrjun 1998. Samstarf okkar á sviði siglingamála og öryggis sjófar- enda var gott í hvívetna. Starfið átti allan hug Jóns og hreif hann aðra með sér með eldmóði sín- um. Jón Bernódusson var leiftr- andi persónuleiki vopnaður góð- um gáfum og skopskyni, orð- heppni og mælsku. Hann var talnaglöggur með afbrigðum og stálminnugur. Skipti engu hvort viðfangsefnið var á sviði sigl- ingamála, bókmennta, alþjóða- stjórnmála, loftslagsmála eða sögu rokktónlistar. Hann var vel heima í málefnum dagsins og rökstuddi mál sitt vel með vísan í tölur og gögn. Jón fylgdist vel með atburðum hér heima sem erlendis, ekki síst með því að rýna í þýskar fréttaveitur. Oft krufðum við Jón heimsmálin til mergjar og ræddum málefni líð- andi stundar jafnt sem atburði fyrri tíma. Maður kom aldrei að tómum kofunum hjá Jóni. Ég á eftir að sakna morgunsamveru- stunda okkar. Jón Bernódusson var hrókur alls fagnaðar á mannfundum og naut þess að blanda geði við fólk. Honum tókst með nærveru sinni og hnyttni að lífga upp á dauf- legt andrúmsloft og efna til fjörugra umræðna og skoðana- skipta. Umræðuefnið tengdist oft og tíðum loftslags- og meng- unarmálum, enda hafði Jón um langt skeið rannsakað og kynnt sér til hlítar orkuskipti í sam- göngum og repjurækt til fram- leiðslu vistvæns eldsneytis. Það er von mín að afrakstur þeirrar rannsóknarvinnu nýtist komandi kynslóðum og stuðli að betri um- gengni við náttúru landsins. Jón Bernódusson skilur eftir sig skarð sem seint verður fyllt. Fjölskyldu og vinum Jóns votta ég samúð mína. Sverrir Konráðsson. Fyrir rúmum aldarfjórðungi stofnuðum við gamlir skólafélag- ar kvartett. Hann hvorki söng né lék en hittist nokkrum sinnum á ári og kynnti sér breytingar á ölkráaflóru miðbæjarins. Menn hittust átta að kvöldi og töluðu sleitulaust til þrjú að nóttu. Nú er einn okkar, Jón Bernódusson, fallinn frá í kjölfar veikinda. Á táningsárum barðist hann Eyjamaðurinn fyrir því að Vest- mannaeyjar yrðu sjálfstætt ríki, auk þess sem anarkisminn var það þjóðskipulag sem hann taldi helst henta hér á norðurhjaran- um. Hann lærði svo skipaverk- fræði í Austur-Þýskalandi og starfaði um hríð í Vestur-Berlín að námi loknu. Á síðari árum boðaði hann repjurækt og nýt- ingu repjuolíu á marga vegu. Umhverfisbarátta Jóns var svo sannarlega af hinu góða þótt hún gæti á stundum haft truflandi áhrif á skipulag kvartettfund- anna af því hann var oft boðinn til útlanda að halda erindi um sín hugðarmál. Jón hallaðist að jafnaðarstefn- unni á síðari árum en þótt hann gæti verið rammpólitískur dæmdi hann ágæti manna ekki síst út frá því hvort þeir hefðu húmoríska sýn á tilveruna. Hann hafði gaman af því að ögra okkur kvartettbræðrum með ólíkinda- tali. Nú yrði að blása til fundar því 100 ára ártíð Erichs Honec- kers væri í næstu viku! Sá sem fór í sleik við Brésnéff og var lít- ill vinur anarkista og sósíal- demókrata. En Jón vissi sem var að ekkert er jafn óspennandi og einróma söfnuður og gat verið framúrskarandi advocatus dia- boli, talsmaður andskotans, og sett púður í samræðurnar. Allt var betra en endurtekin orð. Þannig lifði gamli uppreisnar- andinn í honum og það ásamt frjórri hugsun og eðlislægri glaðværð gerði hann að óviðjafn- anlegum félaga. Okkar góði kvartett hefur nú misst sinn 1. tenór og hljómur- inn verður ekki jafn bjartur á samkomum framtíðarinnar. En við munum innra með okkur heyra ískrandi hláturinn gegn- um glasaglauminn. Ragnar Sigurðsson, Tómas R. Einarsson. Hvað hugsar maður þegar besti vinur manns deyr? Við Jón kynntumst í menntaskóla. Eftir að við hófum nám í MH tók ég fljótlega eftir þessum bjart- hærða dreng frá Vestmannaeyj- um sem leigði herbergi í Eski- hlíð. Eftir því sem leið á skólaárin kynntumst við betur og urðum bestu vinir. Eitt sum- arið afréðum við að fara til starfa í Þýskalandi. Jón réð sig til starfa í grennd við Flensborg og ég á eyjunni Sylt sem er ekki langt undan. Hvort þessi sum- arvinna í menntaskóla varð til þess að Jón átti síðar heimili við Flensborg skal ósagt látið. Sumarið eftir stúdentspróf vorum við báðir staðráðnir í að fara til náms í Þýskalandi. Jón sá auglýsingu í Vísi um náms- styrk í Austur-Þýskalandi sem hann hlaut en ég hóf nám vest- anmegin þá um haustið. Þrátt fyrir skiptingu landsins létum við það ekki hindra okkur og vorum í tíðum heimsóknum hvor hjá öðrum eða ferðuðumst sam- an að heimsækja vini og kunn- ingja. Einna eftirminnilegast slíkra ferðalaga var heimsókn til Jóhönnu vinkonu okkar í Freib- urg þegar litlu munaði að hæg- genga dreifbýlislestin á leiðinni til baka til München skildi mig eftir allslausan á brautarstöð í smábæ á leiðinni með aðeins fá- eina bjóra í fanginu sem ég hafði hlaupið út til að sækja. Ég rétt náði inn í aftasta vagninn áður en hann rann út af stöðinni og er ég birtist í vagninum okkar þá sá ég þann mesta feginssvip sem ég sá nokkurn tíma á vini mínum því hann áleit mig hafa misst af lestinni. Þessi svipur stendur mér enn ljóslifandi fyrir hug- skotssjónum áratugum síðar. Í Rostock kynntist Jón konu- efni sínu Martinu. Þar gengu þau í hjónaband og hófu búskap í Vestur-Berlín þar sem þau voru bæði við framhaldsnám, Jón í skipaverkfræði og Martina í læknisfræði. Að námi loknu fluttu þau til Íslands og hófu þar störf. Þar fæddust þeim dæturn- ar tvær, Maria Laura og Jó- hanna, báðar afar vel gerðar stúlkur, foreldrum sínum til ómældrar gleði og sóma. Jón starfaði lengst af hjá Samgöngu- stofu, nú síðast við rannsóknir á alhliða hagnýtingu repju. Þar vann hann brautryðjandastarf sem mun halda nafni hans á lofti. Sjaldnast leið langur tími milli þess að við hittumst til að taka stöðu mála augliti til auglit- is. Ef langt var á milli þá skrif- uðumst við á og síðar hringdum, yfirleitt nokkrum sinnum í viku, til að leiða til lykta helstu mál samtímans. Upp úr aldamótum fannst okkur tímabært að rifja upp góðar stundir á þeim slóð- um þar sem þær gerðust og jafnframt freista þess að skapa fleiri. Til greina kom að fara ferðir til Rostock, Münster, Berlínar eða München, borg- anna þar sem við höfðum verið í námi. Úr varð að við fórum ár- lega til München, dvöldum alltaf á sama hóteli og fórum leiðangra um borgina. Við héldum okkur í stúdentahverfinu Schwabing og þegar betur var að gáð þá var það á svæði sem er ekki mikið meira en tveir til þrír ferkíló- metrar að stærð. Þarna rifjuð- um við upp gamlan tíma og skópum nýjar minningar í kunn- ugu umhverfi sem seint munu gleymast. Með Jóni er genginn vinur minn í þess orðs bestu merk- ingu. Blessuð veri minning hans. Bolli Héðinsson. SJÁ SÍÐU 22

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.