Morgunblaðið - 05.10.2021, Side 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 5. OKTÓBER 2021
Gamall bekkj-
arbróðir minn, Haukur
Jóhannsson verkfræð-
ingur, ritar grein í
Morgunblaðið fimmtu-
daginn 30. september.
Fyrirsögnin er „Mál,
vog og klukka“ og
fjallar um það sem
Haukur telur óæskileg
frávik frá alþjóðlegum
stöðlum í ræðu og riti
hérlendis. Nú er það svo, að staðlar
eru samdir til að koma í veg fyrir
misskilning manna á milli. Ef staðall
stangast á við fyrri hefðir í ein-
hverjum atriðum, getur verið álita-
mál hvort framfylgja eigi staðlinum
einstrengingslega. Íslensk reglu-
gerð tekur mið af þessu eins og
Haukur segir, en hann er ósáttur við
þá tilslökun. Sem dæmi tekur hann
þá venju hérlendis að setja tíma-
setningar fram í röðinni dagur-
mánuður-ár. Þarna vill Haukur snúa
röðinni við og fylgja alþjóðlegum
staðli: ár-mánuður-dagur. Hann
segir marga gera það hér á landi;
annað sé til marks um misskilda
þjóðernisvitund, því að ríkjandi rit-
háttur sé frá Danmörku kominn eins
og sú röð daganna að hafa sunnudag
fyrstan í viku en ekki mánudag eins
og reglan sé í öðrum Evrópulöndum.
Röðin ár-mánuður-dagur tíðkast
fyrst og fremst í Bandaríkjunum.
Annars staðar er röðin yfirleitt dag-
ur-mánuður-ár. Að
margir hérlendis noti
gagnstæða röð kann-
ast ég ekki við. Ef við
færum að ráðum
Hauks þyrfti að breyta
öllum íslenskum kenni-
tölum, því að í þeim er
röðin dagur-mánuður-
ár. Einnig þyrfti að
breyta nöfnum dag-
anna, a.m.k. þriðju-
dags og fimmtudags,
sem að fornu hétu týs-
dagur og þórsdagur.
Að segja að röð daganna sé frá Dan-
mörku komin gefur villandi mynd af
upprunanum. Sunnudagur er fyrst-
ur í fornri trú, bæði Gyðinga og
kristinna, og kemur það fram í
Biblíunni. Vissulega hefðu eldri
nöfnin sómt sér vel, en nú er of seint
að endurskoða þau, svo rækilega
sem þau hafa fest í sessi.
Haukur ræðir um skammstafanir
tímasetninga og vill hafa þar „h“
fyrir klukkustund, „min“ fyrir mín-
útu og „s“ fyrir sekúndu. Hraði er
gjarna tilgreindur í km/klst., en rétt
skammstöfun er km/h að mati
Hauks. Táknið „h“ er dregið af lat-
ínunni „hora“ sem merkir stund. Sú
skýring var talin nokkuð framandi
íslenskum lesanda, og í Almanaki
Háskólans var á sínum tíma brugðið
til þess ráðs að nota „t“ í staðinn við
merkingar tímabauga á stjörnu-
kortum sem birt eru árlega í alman-
akinu. Var t þá hugsað sem skamm-
stöfun fyrir orðið tími í
merkingunni klukkutími. Vel má
vera að enskuvæðing þjóðarinnar sé
komin á það stig að h (fyrir hour)
þyki eðlilegt og sjálfsagt og megi því
breyta þessu. Einingum hins al-
þjóðlega einingakerfis (SI) eru gerð
skil annars staðar í almanakinu. Þar
kemur fram að lengdareiningin sé
metri og hafi skammstöfunina „m“.
Þar mun komin ástæða þess að mín-
úta sé skammstöfuð „min“ en ekki
„m“ í reglugerð sem Haukur vitnar
til. Í stjörnufræði og víðar er
skammstöfunin m notuð fyrir mín-
útur alls staðar þar sem ekki er
hætta á misskilningi.
Loks tekur Haukur fyrir þann
hátt Ríkisútvarpsins að skipta sólar-
hringnum í tvö 12 stunda tímabil og
tala um kl. 10, hvort sem er að
morgni eða kvöldi. Slík framsetning
sé ekki í samræmi við prentaða dag-
skrá. Þetta er auðvitað daglegt mál
og vandséð að það geti valdið rugl-
ingi þótt í dagskrá RÚV séu stundir
taldar upp í 24.
Meginatriðið hlýtur ávallt að vera
að forðast misskilning fremur en
binda sig við staðla, hversu vandaðir
sem þeir kunna að vera.
Vangaveltur um staðla
Eftir Þorstein
Sæmundsson » Þótt alþjóðlegir
staðlar séu gagn-
legir verður stundum að
víkja frá þeim.
Þorsteinn Sæmundsson
Höfundur er stjörnufræðingur.
halo@hi.is
Hinn 6. september
sl. skrifaði ég grein í
blaðið þar sem ég
sagði m.a. að í ESB
ríkti hæsta stig lýð-
ræðis, þar sem ekkert
stærra mál, stefnu-
mörkun eða samn-
ingur tækju gildi
nema öll þjóðríki sam-
bandsins 27 sam-
þykktu.
Hjörtur J. Guðmundsson, sem
mikið hefur skrifað í blaðið gegn
Evrópu og ESB, skrifar svo grein í
blaðið 24. september undir fyr-
irsögninni „Stærstu ríkin í algerri
yfirburðastöðu“.
Þar byrjar hann á að vísa í mín
skrif, þar sem hann slítur minn
málflutning þó úr samhengi og af-
flytur merkingu þess sem ég sagði.
Ekki gott það.
Kjarni þessarar umræðu er samt
spurningin um það hvort litlu ríkin í
ESB hafi mikil áhrif og mikil völd,
m.a. eða sérstaklega í gegnum sitt
neitunarvald eða „veto“-rétt.
Hjörtur fullyrðir að stærstu ríkin
séu í algerri yfirburðastöðu og set-
ur þar fram þá staðhæfingu að vægi
ríkja fari eftir íbúafjölda og ráði
hann mestu um möguleika sam-
bandsríkjanna til áhrifa og ákvarð-
ana.
Stundum er hlutasannleikur verri
en ósannindi. Það mætti líkja þessu
við að fullyrt væri að Vestfjarða-
kjálki væri Ísland.
Hjörtur vísar svo til þess, að
Heiko Maas, utanríkisráðherra
Þýskalands, hafi fyrir nokkru kallað
eftir því að neitunarvald aðildar-
ríkja verði minnkað.
Á það að styðja fullyrðingu
Hjartar um að neitunarvaldið sé lít-
ilfjörlegt eða muni fara minnkandi.
Hér verður Hirti hins vegar á
hugsunarskekkja. Ástæðan fyrir því
að Maas vill draga úr möguleikum
aðildarríkja til að beita neitunar-
valdi er einmitt sú að þetta vald
einstakra ríkja er mjög mikið, af-
gerandi og sterkt.
Til að unnt væri að draga úr
veto-réttinum yrðu þjóðarleiðtogar
aðildarríkjanna 27, allar ríkisstjórn-
irnar og líka öll þjóðþingin, að
ógleymdu Evrópuþinginu, að sam-
þykkja slíka skerðingu neitunar-
valdsins, líka auðvitað litlu ríkin,
þannig að þetta mun seint eða aldr-
ei gerast.
Neitunarvald aðildarríkja ESB
nær til þessara málaflokka:
. skattlagningar
. fjárhagsáætlana og fjár-
málaskuldbindinga
. félagslegrar verndar og öryggis
almennings
samninga um upptöku nýrra aðild-
arríkja
. öryggis- og varnarmála
. samskipta og samninga ESB við
önnur ríki
. sameiginlegrar löggæslu sam-
bandsríkjanna.
Hver heilvita maður sér því
hversu gífurleg áhrif hvert og eitt
ríki getur haft í gegnum neit-
unarvaldið eða veto-réttinn.
Auðvitað reyna sum aðildarríki
að nota neitunarvaldið með óheið-
arlegum hætti, misnota það til að
knýja fram eigin hagsmuni eða
stefnumál, og reynir þá auðvitað á
getu og vilja til málamiðlana og
sanngjarnra lausna.
Fundir þjóðarleiðtoganna 27
standa stundum sólarhringum sam-
an.
En feður ESB vildu hafa þetta
svona. Ef stærri þjóðir og meiri-
hluti íbúa ættu að ráða för myndi
sambandið klofna í hópa og fylk-
ingar og sambandið liðast í sundur.
Til að fyrirbyggja slíka þróun
ríkir því hæsta stig lýðræðis í sam-
bandinu, þar sem allir verða að
samþykkja öll stór og þýðing-
armikil mál, þó að slíkt
geti verið erfitt og
tímafrekt í fram-
kvæmd.
Fjölmörg nýleg
dæmi eru um það að
minni ríki hafi stöðvað
framgang mála sem
flest eða öll hin ríkin
vildu.
ESB vildi t.a.m. gefa
út sérstaka yfirlýsingu
þegar til síðustu átaka
kom milli Ísraelsmanna
og Palestínumanna, þeim síð-
arnefndu í vil, en Ungverjaland
stoppaði þessa yfirlýsingu.
Sama sagan þegar sambandið
vildi gefa út yfirlýsingu gegn fram-
gangi Kínverja í Hong Kong; gagn-
rýni á Kínverja. Ungverjaland kom
í veg fyrir hana.
Það var einmitt af þessum til-
efnum sem Maas lýsti yfir þeim
vilja sínum að neitunarvald aðild-
arríkja yrði skert, en hans vilji hef-
ur hér lítið að segja þar sem til
þyrfti að koma samþykki allra leið-
toga, ríkisstjórna, þjóðþinga svo og
Evrópuþingsins til að slík skerðing
neitunarvalds næði fram að ganga.
Nefna má mörg önnur dæmi um
það vald sem þjóðríkin hafa í gegn-
um veto-réttinn.
ESB stóð í samningum við Kan-
ada um fríverslun í sjö ár. Þegar
loks öll atriði voru komin á hreint
og undirrita átti þurftu öll þjóð-
þingin fyrst að samþykkja, en þjóð-
þing þjóðarbrotsins Vallóna í Belgíu
stoppaði málið.
Það tók fjölmarga mánuði og
miklar málamiðlanir að fá þá góða
svo unnt yrði að undirrita samning-
inn.
ESB ákvað að stofna mikinn end-
urreisnarsjóð, 750 milljarða evra, til
að styrkja uppbyggingu þjóðríkja
sambandsins eftir Covid.
Þýskaland, Frakkland, Ítalía,
Spánn og Grikkland, en íbúar þess-
ara landa eru 267 milljónir, vildu að
verulegur hluti þessa fjár gengi til
aðildarríkjanna sem styrkir í óend-
urkræfu formi.
Austurríki, Holland, Danmörk og
Svíþjóð, þar sem íbúar eru alls 42
milljónir, vildu hins vegar að minni-
hluti fjárins færi sem styrkur og
þeim mun meira sem endurgreið-
anlegt lán. Vilji þessara landa, með
9,5% íbúa sambandsins, réð.
Annað dæmi: Sambandsstjórnin
var búin að stilla upp fjárhags-
áætlun til næstu sjö ára, upp á yfir
1.000 milljarða evra, sem 25 þjóð-
ríkjanna, með 90% af íbúafjöld-
anum, höfðu samþykkt, en Pólland
og Ungverjaland, með 10%
fjöldans, beittu neitunarvaldi og
áætlunin fór fyrst í gegn eftir lang-
ar viðræður og flóknar málamiðl-
anir.
Margir helstu áhrifamenn sam-
bandsins hafa líka komið frá litlu
ríkjunum. T.a.m. er José Manuel
Barroso frá Portúgal (10 millj. íbúa)
forseti ráðherraráðsins frá 2004 til
2014 og Jean-Claude Juncker frá
Lúxemborg (650 þús. íbúar) forseti
2014-2019.
Á grundvelli ofangreindra stað-
reynda og dæma vænti ég þess að
menn sjái að fullyrðingar Hjartar J.
Guðmundssonar um að stærstu rík-
in í ESB séu „í algerri yfirburða-
stöðu“ hvað varðar áhrif og völd
standast ekki.
Svar til Hjartar J.
Guðmundssonar
Eftir Ole Anton
Bieltvedt
Ole Anton Bieltvedt
»Hæsta stig lýðræðis
ríkir í sambandinu,
þar sem allir verða að
samþykkja öll stór og
þýðingarmikil mál, þó
að slíkt geti verið erfitt
og tímafrekt.
Höfundur er alþjóðlegur kaupsýslu-
maður og stjórnmálarýnir.
Í aðdraganda nýaf-
staðinna kosninga
lögðu nokkrir fram-
bjóðendur áherslu á
að að breyta rekstri
íslenskra sjávar-
útvegsfyrirtækja og
vildu sumir ganga
langt í þeim efnum,
jafnvel umbylta und-
irstöðum sjáv-
arútvegsins eins og
við höfum þekkt hann síðustu 30
ár.
Allt er þetta hluti þeirrar ein-
kennilegu umræðu sem rís og hníg-
ur með reglulegu millibili og geng-
ur út á að gera bara eitthvað allt
annað og búa til einhvern veginn
allt öðruvísi sjávarútveg en fengið
hefur að þróast í 30 ár. Það er
þannig að þeir sem hafa alla tíð
barist gegn núverandi kerfi og
áhrifum þess eru stöðugt að tala
um sátt sem í stuttu máli gengur
út á að breyta því sem hefur gefist
vel til að þóknast óánægjurödd-
unum, fólkinu sem hefur í raun
ekkert starfað að sjávarútvegi í 30
ár. Þeirra sátt er orðin tóm, þeir
hafa eingöngu áhuga á að steypa
undan þeim sem starfa í sjávar-
útvegi í dag með óljós pólitísk
markmið að leiðarljósi.
Hluti af þessari umræðu byggist
á því að samþjöppun sé mikil í
sjávarútvegi og þar sé
allt að færast á fáar
hendur. Það er bara
ekki svo, allar skýrslur
og úttektir sýna ann-
að. Samkeppni er mik-
il innan sjávarútvegs-
ins, öfugt við margar
aðrar greinar atvinnu-
lífsins.
Það er ótalmargt
sem hefur færst til
betri vegar. Það er
fagnaðarefni að nýlið-
un er innan sjávar-
útvegs þar sem háskólamenntað
fólk á nú möguleika á að starfa og
efla þekkingu og tækni við veiðar
og vinnslu. Þetta gengur svo vel að
við erum að flytja út verðmæt tæki
og dýrmætan búnað sem byggist á
þekkingu og reynslu þessa fólks til
annarra landa.
Sjávarútvegurinn er eina at-
vinnugreinin sem greiðir auðlinda-
gjald af þeim atvinnuvegum sem
nýta auðlindir landsins. Íslenskur
sjávarútvegur er sá eini sem ekki
er ríkisstyrktur í alþjóðlegum sam-
anburði og við búum við besta fisk-
veiðistjórnunarkerfi í heimi. Kerfi
sem við getum flutt út og byggt á
við að leiðbeina öðrum þjóðum þeg-
ar kemur að sjálfbærni við nýtingu
takmarkaðra auðlinda. Það þarf
ekki að taka fram að fiskveiði-
stjórnunarkerfi okkar uppfyllir
mörg heimsmarkmiða Sameinuðu
þjóðanna (SDG).
En af hverju er áhugi á að
breyta rekstri íslensks sjávar-
útvegs? Telja þeir sem það boða að
starfsmenn ríkis og sveitarfélaga
standi sig betur við að reka íslensk-
an sjávarútveg en þeir sem hafa
gert það síðustu áratugi? Eru
menn búnir að gleyma að þetta var
reynt fyrir tíma kvótans og veiðar
voru frjálsar? Skemmst er frá því
að segja að þá var allt á hausnum
og stöðugt reynt að bjarga fyrir-
tækjum með alls konar pólitískri
fyrirgreiðslu, millifærslum og
sjóðabraski. Núna þegar við erum
með flókinn fyrirtækjarekstur í
kringum sjávarútveginn, rekstur
sem byggist á þekkingu, hátækni-
lausnum og gríðarlegu markaðs- og
sölustarfi, vilja verðandi stjórn-
málamenn breyta því. Geta þeir
staðið frammi fyrir kjósendum og
sagt að í því felist engin áhætta?
Reksturinn skilar miklum tekjum
og framlegð í dag til hagsbótar fyr-
ir þjóðarbúið allt og margir á
landsbyggðinni eiga allt sitt undir
sjávarútvegi. Geta þessir sömu
stjórnmálamenn sagt að þeir geti
gert betur?
Alþingi á að veita framkvæmd-
arvaldinu aðhald og setja lög um
það sem fara má betur í íslensku
samfélagi. Þingmenn eiga að sjá til
þess að starfsumhverfi fyrirtækja
sé þannig að þau búi til verðmæti
og skili afgangi svo þau geti borgað
skatta sem nýttir eru til að styðja
við samfélagsverkefni sem bæta
lífskjör almennings. Þeir eiga ekki
að ala á öfund og sundurþykkju í
garð einstakra atvinnugreina, nógir
eru til þess.
Hvað gerir nýtt þing?
Eftir Svan
Guðmundsson » Þingmenn eiga að
verja starfsumhverfi
fyrirtækja, þau búi til
verðmæti og geti borgað
skatta. Þeir eiga ekki að
ala á öfund og sund-
urþykkju.
Svanur Guðmundsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Bláa hagkerfisins ehf. og
sjávarútvegsfræðingur.
svanur@arcticeconomy.com
Móttaka aðsendra greina
Morgunblaðið er vettvangur lifandi umræðu í landinu og birtir aðsendar grein-
ar alla útgáfudaga.
Þeir sem vilja senda Morgunblaðinu greinar eru vinsamlega beðnir að nota
innsendikerfi blaðsins. Kerfið er auðvelt í notkun og tryggir öryggi í sam-
skiptum milli starfsfólks Morgunblaðsins og höfunda. Morgunblaðið birtir
ekki greinar sem einnig eru sendar á aðra miðla.
Kerfið er aðgengilegt undir Morgunblaðslógóinu efst í hægra horni forsíðu
mbl.is. Þegar smellt er á lógóið birtist felligluggi þar sem liðurinn „Senda inn
grein“ er valinn.
Í fyrsta skipti sem innsendikerfið er notað þarf notandinn að nýskrá sig inn
í kerfið. Ítarlegar leiðbeiningar fylgja hverju þrepi í skráningarferlinu. Eftir að
viðkomandi hefur skráð sig sem notanda í kerfið er nóg að slá inn kennitölu
notanda og lykilorð til að opna svæðið. Hægt er að senda greinar allan sólar-
hringinn.
Nánari upplýsingar veitir starfsfólk Morgunblaðsins alla virka daga í síma
569-1100 frá kl. 8-18.