Morgunblaðið - 27.10.2021, Side 10

10 MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 27. OKTÓBER 2021FRÉTTIR
Oft hjálpar það mér til að skilja
betur fréttir líðandi stundar að
spegla þær í atburðum sem fjallað
er um í sögubókunum, eða í verk-
um rithöfunda og tónskálda. Þegar
kom að því að skrifa pistil um enda-
lok Alitalia lá því beinast við að
renna í gegnum ítölsku óperubók-
menntirnar og reyna að finna þar
söguþráð eða ólánsama hetju sem
ætti eitthvað sameiginlegt með
ítalska ríkisflugfélaginu og örlögum
þess.
Væri kannski hægt að leita í
smiðju Leoncavallo og vísa í Pagli-
acci þar sem allt endar með ósköp-
um? Eða finna líkindi með Ástar-
elíxír Donizettís þar sem óvænt
fjárhagsleg innspýting heldur sögu-
þræðinum gangandi?
Var það ekki fyrr en ég leitaði
ráða hjá kollega mínum að hann
benti mér á að Verdi hefði allt eins
getað verið með Alitalia í huga þeg-
ar hann samdi óperuna La traviata
um gleðikonuna ólánsömu Víólettu:
„Hún er alla óperuna að geispa gol-
unni og svo þegar það loksins ger-
ist er öllum í raun nokkurn veginn
sama,“ sagði hann.
Reyndar stóð mér ekki á sama
þegar ég var svo heppinn að sjá
þau Rolando Villazón og Önnu Net-
rebko fara með aðalhlutverkin í óp-
eru Verdís á sýningu í Mariinsky-
óperuhúsinu í Pétursborg fyrir
langa löngu. Gott ef minn innri
hrifnæmi Ítali vaknaði ekki fyrst til
lífsins þegar angans berklasjúkling-
urinn Violetta geispaði golunni í
fanginu á honum Alfreodo sínum,
enda var ekki að finna þurrt auga í
salnum.
Kannski er það út af þessum litla
hrifnæma Ítala sem býr innra með
mér að mér þykir mikil eftirsjá að
Alitalia. Rétt eins og með Víólettu
var ekkert rökrétt við það að flug-
félagið skyldi getað ríghaldið í líf-
tóruna en þeir sem fylgdust með
óskuðu þess samt allan tímann að
með einhverju kraftaverki mætti
lækna sjúklinginn og leyfa sögunni
að fá farsælan endi.
Ítalskur lúxus fékk vængi
Alitalia er svo skemmtilega lýs-
andi fyrir bæði ítalska þjóðarsál og
þau lögmál sem móta ítölsk stjórn-
mál. Alitalia var hluti af sjálfsmynd
ítölsku þjóðarinnar og allt frá stofn-
un félagsins árið 1946 voru flug-
vélar þess eins konar fljúgandi
sendiráð á endalausri hringferð um
jarðarkringluna. Var Alitalia í hópi
stærstu flugfélaga heims og að
fljúga með því var ítölsk upplifun
þar sem ofuráhersla var lögð á
smekklega hönnun og almennilega
matarupplifun. Tollfrjálsi varning-
urinn sem seldur var um borð var
af bestu gerð: lúxusilmvötn, bindi
og sjöl frá konungum og drottn-
ingum ítalska tískuheimsins. Ef
páfinn þurfti að skjótast á milli
staða kom ekki annað til greina en
að ferðast með þotu frá Alitalia.
Ætli hápunktinum hafi ekki verið
náð á 10. áratugnum þegar Giorgio
Armani tók sig til og hannaði nýja
búninga á áhafnir flugfélagsins
samhliða því að hressa upp á far-
þegarýmin. Í þau átta ár sem Arm-
ani-einkennisbúningurinn var í
notkun var ekki erfitt að koma
auga á ítalskar flugfreyjur í mann-
þrönginni á flugvöllunum; í klæði-
legum tvíhnepptum gráum jakka,
hnésíðu ólífugrænu pilsi, beinhvítri
blússu og með samanbrotinn silki-
klút í brjóstvasanum.
Var 10. áratugrinn líka merki-
legur fyrir þær sakir að árið 1998
gerðist það í eina skiptið í allri sögu
Alitalia að félagið var rekið með
hagnaði.
Vildi ekki eða
gat ekki aðlagast
Sagan á bak við rekstrarvanda
Alitalia er í sjálfu sér ósköp einföld.
Allt lék í lyndi þegar flugfélagið var
í ríkiseigu og lítið frelsi á flugmark-
aði. Starfsemin skilaði kannski ekki
afgangi, en ríkissjóður gat hlaupið
undir bagga og þar sem sáralítilli
samkeppni var til að dreifa tókst að
fylla nægilega mörg flugsæti. Var
flugfélagið eins og laglegur en of-
dekraður gutti frá Mílanó sem gat
alltaf beðið pabba um pening í
skiptum fyrir koss á vangann.
En svo breyttust reglurnar og
samkeppnin harðnaði: Það var í
forsetatíð Jimmy Carter að Banda-
ríkin tóku af skarið árið 1978 og
opnuðu bandaríska flugmarkaðinn
upp á gátt en í Evrópu kom stóra
stökkið árið 1993 þegar álfan varð
öll að einu markaðssvæði fyrir flug-
félög og ekki lengur hægt að reisa
múra í kringum starfsemi ríkisflug-
félaganna.
Um alla Evrópu var sagan sú
sama og bústin ríkisflugfélög eins
og Iberia á Spáni, Lufthansa í
Þýskalandi og SAS á Norðurlönd-
unum þurftu að aðlagast breyttum
markaðsskilyrðum, hagræða og
skera niður, ellegar fara á hausinn.
Á það við um bæði fyrirtækja-
rekstur og uppskriftir að pastasós-
um sem gengið hafa í erfðir í marg-
ar kynslóðir, að Ítalanum þykir
best að gera hlutina eins og hann
er vanastur. Skyldi því engan
undra að það bólaði lítið sem ekk-
ert á hagræðingu í rekstri Alitalia
og virtist eins og ítalska stoltið
leyfði eigendum félagsins ekki að
horfast í augu við breyttan veru-
leika.
Stéttarfélögin þvældust fyrir
Stjórnendur Alitalia mega eiga
það að þeir freistuðu þess að koma
á samruna við Air France árið 1993
og KLM árið 2002 en öflug stéttar-
félög stóðu í vegi fyrir því. Áfram
hélt ástandið að versna og árið
2008, þegar flugfélagið stefndi í
gjaldþrot (og reglur Evrópusam-
bandsins komu í veg fyrir að halda
mætti félaginu á lífi með áfram-
haldandi gjöfum úr ríkissjóði)
ákváðu ítölsk stjórnvöld að einka-
væðing væri eina lausnin. Góðvinir
Berlusconis fengu að kaupa þann
hluta félagsins sem var rekstrar-
tækur, en ítalskir skattgreiðendur
fengu skuldirnar.
Á tímabili kom Air France-KLM
inn í reksturinn og átti fjórðungs-
hlut í félaginu en 2014 bættist Eti-
had í eigendahópinn með kaupum á
nærri helmingshlut. Samt gekk
ekkert að laga reksturinn. Flug-
félög á borð við EasyJet og Ryan-
air sýndu því áhuga að taka ítalska
sjúklinginn að sér og reyna að
koma honum aftur til heilsu, en
þær hugmyndir runnu út í sandinn.
Þegar verst lét þurfti að veita Al-
italia að jafnaði um 14 milljóna evra
meðgjöf í mánuði hverjum, úr vasa
hluthafa og ítalskra stjórnvalda.
Ítalska ríkið tók reksturinn aftur
yfir í mars á síðasta ári þegar ljóst
þótti að flugfélagið gæti ekki með
nokkru móti lifað af áhrif kórónu-
veirufaraldursins á flugsamgöngur.
Til að krydda söguna sýndi félag
Michelle Roosevelt Edwards áhuga
á að kaupa reksturinn en ekkert
varð úr þeim plönum.
Í ágúst var tilkynnt að slökkt
yrði á öndunarvélunum frá og með
15. október og að gerður yrði
samningur við nýtt flugfélag, ITA
Airways, að taka við keflinu sem
aðalflugfélag Ítalíu.
Þar sem atvinnulífið er
lint eins og soðið pasta
Í sögu Alitalia kristallast mörg
þau vandamál sem Ítalía glímir við.
Þannig virðist það regla að í hvert
sinn sem eitthvað bjátar á í at-
vinnulífinu hættir stjórnvöldum til
að vilja grípa inn í, þó ekki væri
nema til þess að bjarga störfum.
Aldrei er spurt hvort megi ekki í
staðinn gera eitthvað til að bæta
rekstrarskilyrði ítalskra félaga,
máski klípa ögn af háum sköttunum
eða bera eld að ítalska skrifræðinu
sem sligar bæði einstaklinga og at-
vinnulíf.
Auðvitað leiðir meingallað
rekstrarumhverfið til þess að
ítalskt atvinnulíf missir allan þrótt
og samkeppnishæfnin verður að
engu. Segir það sína sögu að af
tuttugu stærstu fyrirtækjum Ítalíu
eru öll stofnuð fyrir árið 1963, og
sum svo gömul að þau urðu til á
tímum da Vinchis og Michelang-
elos. Ekki nóg með það heldur er
ríkið stór hluthafi í mörgum þess-
ara félaga eða þá að sömu valda-
miklu fjölskyldurnar skjóta aftur
og aftur upp kollinum í eigendahópi
þeirra.
Það væri óskandi að endalok Al-
italia mörkuðu upphafið að alvöru
samtali um alvarlegustu brestina í
ítölsku atvinnulífi. Ef það var hægt
að segja bless við Alitalia þá má
kannski segja bless við löngu úrelta
sýn á hlutverk ríkisins í hagkerfinu
og nýta frelsið til að byrja að virkja
sköpunargleði og athafnasemi
ítölsku þjóðarinnar.
Tjaldið er fallið og kannski hægt
að setja eitthvað skemmtilegra á
svið næst.
Löngu, löngu tímabær sögulok
Ásgeir Ingvarsson
skrifar frá Playa del Carmen
ai@mbl.is
Saga Alitalia varpar ljósi á
mörg af þeim heimagerðu
vandamálum sem halda
aftur af ítölsku atvinnulífi.
AFP
Páfinn heimsækir Slóvakíu í sinni síðustu ferð með Alitalia. Flugfélagið hefur alltaf haft á sér mjög sérstakan blæ.